door: Mats de Leeuw den Bouter

Video-analyse is bij uitstek de tool om teamprestaties te monitoren en te verbeteren. Het is laagdrempelig, objectief, en met de juiste videobeelden kun je je teambesprekingen veel kracht bijzetten. Niet gek dus dat bijna iedere professionele sportorganisatie video-analyse wekelijks (en soms zelfs dagelijks) inzet om te proberen de teamprestaties te verbeteren. Bij teamsporten ligt de focus met video-analyse logischerwijs vaak op het bespreken en verbeteren van de teamtactiek, terwijl er relatief weinig aandacht wordt besteed aan het verbeteren van de tactische keuzes van de spelers zelf. Hoewel spelers beter maken een van de belangrijkste taken van een trainer/coach/video-analist zou moeten zijn, wordt individuele video-analyse nauwelijks toegepast om spelers op tactisch gebied te ontwikkelen. Hoe kun je met video-analyse individuele tactische ontwikkeling wél stimuleren?

Individuele tactiek is een onderbelicht aspect binnen teamsport. Tactiek wordt op teamniveau vaak gedefinieerd als een doordachte manier van samenwerken om een bepaald doel te halen, namelijk het winnen van een wedstrijd. Op individueel niveau is het doel anders: het is namelijk moeilijk om in je eentje een wedstrijd te winnen. Daarentegen kan je met je acties wel een (grote) invloed hebben op het spel, en daarmee invloed hebben op het winnen (of verliezen) van een wedstrijd. Het hoofddoel voor individuele tactiek kan dus geformuleerd worden als zo veel mogelijk bijdragen aan het behalen van het speldoel: het winnen van de wedstrijd.

Bij iedere actie van een speler kun je als analist of coach vragen of de speler met deze actie zo veel mogelijk bijdraagt aan het winnen van de wedstrijd. Natuurlijk is niet iedere actie even belangrijk richting het behalen van het hoofddoel, maar bijdragen aan het speldoel zou wel het uitgangspunt moeten zijn bij iedere actie.

Doel voor iedere speler
Om het doel van individuele tactiek zo goed mogelijk te kunnen behalen, kan er op individueel niveau structuur worden aangebracht om nog specifiekere doelen te kunnen formuleren. In principe kan in iedere situatie een doel worden geformuleerd voor iedere speler, waarbij die doelen allemaal moeten bijdragen aan het behalen van het hoofddoel, namelijk zo veel mogelijk bijdragen richting het winnen van de wedstrijd. 

Een manier om situaties voor individuele spelers te structureren is door spelers bewust te maken van welke rol ze in iedere situatie hebben. Bij Impact Performance Coaching onderscheiden we drie aanvallende voetbalrollen, en drie verdedigende voetbalrollen. Bij de meeste teamsporten zullen deze rollen vergelijkbaar zijn. De voetbalrollen zijn:

• aanvaller/verdediger aan/op de bal; 
• mede-aanvaller/verdediger binnen bereik van het speelveld; 
• mede-aanvaller/verdediger buiten bereik van het speelveld.

Binnen/buiten bereik speelveld
Welke voetbalrol een speler heeft hangt af van de positie ten opzichte van de bal, waarbij binnen of buiten bereik van het speelveld wordt bepaald door het bereik van de aanvaller aan de bal. Als de linksbuiten van Team A aanvaller aan de bal is en richting de goal dribbelt, zal de rechter centrale verdediger van Team A over het algemeen mede-aanvaller buiten het speelveld zijn, terwijl de spits hoogstwaarschijnlijk mede-aanvaller binnen het speelveld is. Voor al deze voetbalrollen kunnen specifieke doelen of taken worden opgesteld.

De doelen per voetbalrol zijn globaal beschreven omdat er per voetbalrol meerdere wedstrijdsituaties kunnen voorkomen waarin weer net wat ander gedrag wordt gevraagd. Je kunt bijvoorbeeld als mede-verdediger binnen het speelveld in situatie A één tegenstander in je zone hebben, en in situatie B twee tegenstanders in je zone, terwijl de rest gelijk is. Het doel van mede-verdediger binnen het speelveld blijft ‘zo veel mogelijk voordelen creëren ten opzichte van de gevaarlijkste ruimte en tegenstander(s) in je zone’, maar de omstandigheden zijn anders. Dit kan vragen om ander gedrag, bijvoorbeeld een andere lichaamshouding, een andere positie op het veld, of überhaupt een hele andere actie.

Situaties herkennen
Deze doelen kun je gebruiken tijdens video-analyse met individuele spelers. Door spelers in iedere situatie bewust te maken van hun voetbalrol en de bijbehorende taak, leren ze situaties herkennen en kunnen ze tijdens de wedstrijd proberen de taken van die voetbalrol uit te voeren. Je kunt de situaties en doelen als trainer of analist zo specifiek maken als je zelf wil, om nog gerichter bepaalde acties te stimuleren bij spelers. 

Door situaties met specifieke voetbalrollen structureel met spelers te bespreken kun je een bewustwordingsproces starten bij de spelers. Zodra spelers zich bewust zijn van hun voetbalrol en hun taak in een situatie, kunnen ze doelgericht gaan handelen. Door vervolgens open vragen te stellen als: 'Hoe kun je in deze situatie je doel bereiken?', kun je samen met spelers tot optimale reacties komen in bepaalde wedstrijdsituaties. 

Autonomie
Het mooie van dit proces is dat spelers worden uitgedaagd om zelf na te denken over wat de beste oplossing is in iedere situatie. Dit zorgt bij de spelers voor een gevoel van autonomie, wat een belangrijk onderdeel is in het creëren van intrinsieke motivatie. Zelf tot specifieke doelen komen werkt beter om spelers te motiveren dan wanneer de doelen worden opgelegd door bijvoorbeeld een trainer of analist. 

Spelers individueel beter maken is een moeilijk, intensief proces. Maar het is wel een van de belangrijkste taken van een trainersstaf. Video-analyse kan daar geweldig bij helpen, mits goed ingezet. Het belangrijkste is om spelers structuur te bieden op individueel niveau. Hier kunnen (voetbal)rollen met bijbehorende doelen bij helpen. Door spelers aan de hand van beelden bewust te maken van hun rol en samen met spelers specifieke doelen op te stellen per voetbalrol, geef je spelers handvatten om hun ontwikkeling in eigen handen te nemen.

Mats de Leeuw den Bouter (26) is afgestudeerd sportwetenschapper en mede-oprichter van het bedrijf Impact Performance Coaching, waar hij individuele profvoetballers op tactisch gebied begeleidt aan de hand van data- en videoanalyse. 

Impact Performance Coaching
Impact Performance Coaching is een bedrijf dat zich richt op het begeleiden van (prof)voetballers aan de hand van individuele video-analyse. Door structureel terugkerende wedstrijdsituaties samen met spelers te analyseren wordt een bewustwordingsproces gestart en worden nieuwe inzichten gecreëerd over individuele tactiek.

Hoe kan een speler een wedstrijdsituatie naar zijn hand zetten en zo veel mogelijk voordeel voor zichzelf creëren? Welke actie moet een speler wanneer uitvoeren en hoe kan hij dat in een split-second inschatten? Hoe bewuster spelers in het veld bezig zijn met deze vragen, hoe groter hun positieve impact op het spel kan zijn.

Voor meer informatie: www.impactperformancecoaching.nl