door: Guus Heijnen

Deze twee uitspraken kunnen ons iets vertellen over de verhouding tussen media-aandacht en journalistieke aandacht. In onze tijd waarin de betrouwbaarheid van een nieuwsbron niet altijd meer evident is, moeten we ons kritisch blijven verhouden tot de gigantische informatiestroom die ons dagelijks bereikt. In een paar decennia zijn we van een wereld met enkele radio en tv-stations en een paar kranten terecht gekomen in een wirwar van bronnen en nieuwszenders. Van de oevers van een traag stromende berichtenrivier naar een onoverzichtelijke meningendelta zo groot als de Amazone.

De bovenste uitspraak van Thijs Zonneveld werd door hem gedaan in de context van het boek over Thomas Dekker. Zonneveld meende er goed aan te doen alle figuren die een rol speelden met hun volledige naam te noemen. Er volgde reactie van zowel presentator Van Nieuwkerk als Frits Barend. De strekking van de reactie van Barend was 'moet dat nou?'. Zonneveld had volgens Barend prima een boek kunnen schrijven zonder iedereen mee te trekken in het afvoerputje. Zo lang geleden was het alweer en de arme Michael Boogerd was toch al genoeg gestraft.

De meeste mensen snappen ergens wel waar Frits Barend op doelde. Ook ik was in eerste instantie even verleid door zijn standpunt. Zonneveld stelde daar droogjes tegenover dat hij gewoon de waarheid boven tafel wilde krijgen, ook als sommige mensen die niet willen horen. Daarmee trekt Zonneveld een belangrijke verantwoordelijkheid naar zich toe waarop we zijn werk kunnen beoordelen. Namelijk die van journalistieke onafhankelijkheid. Met die positie mogen we een scherp onderscheid gaan maken tussen de rollen van Thomas Dekker en Thijs Zonneveld.

Dekker wilde vooral ‘zijn verhaal kwijt’. Ik vind dat een opvallende reden om een boek te schrijven en bovendien bijzonder goed getimed zo vlak voor Sint en Kerst. Zou er niet een slimme adviseur op de achtergrond meelopen die Dekker beïnvloedt zoals hij al zo vaak is beïnvloed? Hij had om zijn verhaal te doen ook gewoon zijn moeder kunnen bellen, een psycholoog kunnen bezoeken of desnoods de plaatselijke dominee. Ik geniet in stilte even van de smerige verhalen, haal dan mijn schouders op en kijk verder.

Journalistieke motief
De juiste vraag aan Zonneveld had moeten zijn in hoeverre dit verhaal representatief is voor de professionele wielersport. En vervolgens rest de vraag of het nog actueel is. Is het iets wat in andere sporten ook gebeurt? Is de trend dat we weer die kant opgaan? Met andere woorden was is nu precies het journalistieke motief? Alleen dan wordt dit literaire ramptoerisme zinnig in journalistieke zin.

Een goede journalist kan de lezer, kijker, luisteraar, prikkelen een eigen standpunt in te nemen ten opzichte van het (objectieve) nieuws dat hij/zij presenteert. Lukt dit niet dan kan dat uiteraard liggen aan het gebrek aan interesse, kritisch vermogen of energie bij de ontvangende partij. Maar veel vaker ligt er een onduidelijk motief bij de aanbieder van het nieuws. Dan hebben we andere termen die we gebruiken voor dit soort informatie, roddels, propaganda.

Om een moreel burgerkompas te kunnen ontwikkelen zijn we gebaat bij de waarheidsvinding die de journalist dient te plegen. Sommige mensen onderschatten deze functie weleens, maar het is niet voor niks dat in landen waarin de staat haar invloed wil vergroten of zelfs totaliseren journalistieke vrijheid als een van de eerste zaken beperkt wordt. Recent zijn in Turkije bijvoorbeeld veel drukpersen van kranten stilgezet. Maar waar halen burgers dan hun informatie vandaan? Facebook misschien? Eigenaar Zuckerberg gaat weliswaar proberen minder onjuiste informatie op zijn medium te publiceren, maar dat lijkt in strijd met de kern van social media waar per definitie iedereen zender en ontvanger is.

Tegengeluid verdwenen
Hier kom ik even terug op de bijzin in de uitspraak van Zonneveld 'ook als mensen dat niet willen horen'. Een heel belangrijke ontwikkeling in het medialandschap is dat we steeds meer nieuws kunnen vinden dat we graag willen horen. Waar het tegengeluid uit is verdwenen gewoon omdat de consument daar niet op zit te wachten.

Maar lieve mensen, wij zijn geen nieuwsconsumenten die een customized wereldbeeld kunnen bestellen door aan te sluiten bij allerlei dubieuze websites, forums, YouTube-kanalen, Facebookpagina’s en politici die praten naar de mond van kiezers zonder de consequenties te kunnen overzien van hun beloften.

Een democratie is in haar hart afhankelijk van mensen die zich blijven informeren over het standpunt van de ander. Ook al doet dat even pijn en heb je soms geen zin. Dat is de rol die Zonneveld naar zich toetrekt en daarmee ook de zware verantwoordelijkheid integer te handelen in zijn poging de waarheid zo objectief mogelijk aan het licht te brengen.

We vragen dus door aan Thomas omdat het lekker is om sappige anekdotes te horen. Wie deed het met wie en waar en hoe vaak? Een guilty pleasure dat we allemaal wel hebben in meer of minder mate. Aan Zonneveld stellen we heel andere vragen als de schrijver van dit verhaal omdat we een moreel standpunt willen vormen ten opzichte van een ontwikkeling, beweging of tendens. Ik ben geïnteresseerd in zijn perspectief op iets dat zich normaal gesproken aan het oog onttrekt. Waar ik iets van moet of wil vinden.

Onafhankelijke journalistiek
De meeste traditionele media hebben het streven naar waarheid vanuit onafhankelijkheid hoog in het vaandel, hoewel ook zij zich steeds meer bewust zijn van kijk- en leescijfers en hun concurrentiepositie. De NOS krijgt subsidie van de regering om degelijke onafhankelijke journalistiek te plegen. Daar is iedereen op de lange termijn bij gebaat.

De tweede uitspraak boven aan dit stukje verwoordt die spanning perfect. Aan tafel bij Studio Voetbal (uitzending van 23-10-16, vanaf vijftigste minuut) werd het nieuwsbericht over het mogelijk verplaatsen van de Champions League-finale naar New York besproken. Youri Mulder vond het niet per sé een goede ontwikkeling maar wel logisch omdat topvoetbal entertainment is. Als het commercieel interessanter is om in Amerika te gaan spelen dan hoort dat erbij.

Vermeulen was het niet eens met dit standpunt en fulmineerde op de door geld en macht gedreven UEFA-bestuurders. Maar, zei Mulder vervolgens tegen Vermeulen, we doen er allemaal aan mee, ook jij Arno, dus je bent hypocriet. Vermeulen vroeg daarop om uitleg want dat kon Mulder niet zomaar beweren. Mulder pruttelt wat en antwoordt uiteindelijk 'jij verdient toch ook je geld in de voetballerij?'. Waarop Vermeulen tamelijk verbolgen en vol onbegrip stelt: 'Kom op zeg, ik ben toch gewoon journalist!'.

Een prachtig voorbeeld hoe Mulder alle media-aandacht die de voetballerij krijgt op een hoop gooit. Dat veel voetballers (en anderen) vaak media als enkelvoud vervoegen duidt overigens ook op die onterechte generalisatie. Een journalist heeft niet als taak mee te doen aan de polonaise en er zelf een goede boterham van te eten. Een mediabedrijf als FOX Sports heeft dit heel duidelijk wel als doel. Journalisten moeten door hun kritische vragen een werkveld als geheel gezond houden. Tegen corruptie, tegen valsspelen, tegen absolute meningen, het welles-nietes gekibbel overstijgen.

Brandstapel
Het werk van Vermeulen en het miljoenencircus van de voetbalsport werken natuurlijk wel samen. Als voetbal niet zo populair was geweest had de NOS niet zoveel journalisten nodig gehad. Daarbij is het ook steeds lastiger te onderscheiden als een publieke omroep mee gaat bieden op uitzendrechten van grote evenementen en competities. Hoe groter de macht en hoe hoger de geldbedragen, hoe scherper de journalist dient te zijn. Hij moet durven zeggen wat sommige mensen niet willen horen in de wetenschap dat hij daarvoor niet op de brandstapel belandt.

Hoe harder de journalist wordt beschimpt, hoe meer het pleit voor zijn betoog. Ik ben blij met de Vermeulens en Zonnevelden van deze wereld, ook al moeten ook zij kritisch worden bevraagd naar hun motief. We hebben ze nodig voor het voortbestaan van een menselijke bezigheid die door velen al belangrijkste bijzaak van het leven wordt beschouwd.

Guus Heijnen (1984) is als buiten-promovendus verbonden aan de Vrije Universiteit Brussel. Hij groeide op in Drenthe maar verhuisde in 2003 naar Amsterdam en studeerde daar Sportmarketing (BA) en Wijsbegeerte (MA). Tot vorig jaar was hij op het actief als marathon in-line skater (hoogste divisie landelijk) en schaatser (C/Regionaal). Nu is hij in zijn vrije tijd nog voorzitter van de (semi-) professionele marathonschaatsploeg Team Haven Amsterdam/SKITS en doet hij aan hardlopen, schaatsen, wielrennen en in-line skaten. In zijn filosofische onderzoek richt hij zich op de vraag naar de betekenis van sport in een belevenismaatschappij en is hij als adviseur/expert betrokken bij verschillende organisaties zoals NOC*NSF en Coöperatie NKS. Voor meer informatie: guusheijnen@gmail.com.