door: Leo Aquina | 13 november 2014
‘Historische mijlpaal, Verenigde Naties erkennen de autonomie van de sport.’ Zo luidde de ronkende kop boven het persbericht waarmee het Internationaal Olympisch Comité reageerde op de in oktober aangenomen VN-resolutie A/69/L.5. Volgens het IOC is een politieke boycot van de Spelen in strijd met deze VN-erkenning van de autonomie van de sport. Die uitleg is op zijn zachtste gezegd eenzijdig, vertelt Antoine Duval, specialist in internationaal sportrecht van het Asser International Sport Law Centre: “Die paragraaf over de autonomie van de sport is slechts een klein onderdeel van de resolutie. Er staat zeker niet dat een boycot in strijd is met VN-principes.” Voormalig IOC-lid Els van Breda Vriesman leest het als een waarschuwing. “IOC-leden moeten zich realiseren dat deze resolutie verplichtingen met zich meebrengt.”
De zeven pagina’s tellende VN-resolutie draagt als titel ‘Sport als middel om onderwijs, gezondheid, ontwikkeling en vrede te promoten.’ Mooie woorden, vindt ook Duval. “De VN nemen al sinds twintig jaar resoluties aan over sport en vrede. In 1993 kwamen ze voor het eerst met een resolutie over het olympisch bestand, de oproep aan alle strijdende legers in de wereld om ten tijde van de Olympische Spelen de wapens te laten rusten. Dat is overgenomen uit de klassieke oudheid, toen dat ook daadwerkelijk gebeurde. Tegenwoordig werkt het niet, want in de praktijk houdt niemand zich eraan. Dat heeft Secretaris-Generaal Ban Ki-moon in oktober zelf onderkend.”
Symboolpolitiek
Hoewel de paragraaf over de autonomie van de sport slechts een klein onderdeel vormt van de resolutie, is het wel nieuw. ‘De VN ondersteunen de autonomie van de sport en de olympische beweging’, luidt de letterlijke tekst. Wat betekent ondersteunen juridisch? “Niet heel erg veel”, aldus Duval. “Juridisch is de tekst in die bewoordingen niet bindend voor de lidstaten. Het is een blijk van politieke steun, dat is symbolisch. Juridisch heeft het nauwelijks implicaties.”
De nadruk die het IOC in haar persbericht legt op die ene paragraaf over de autonomie van de sport is begrijpelijk maar onterecht, zo betoogt Duval. “Voor het IOC is dit een manier om alle discussies over bijvoorbeeld mensenrechtenkwesties en duurzaamheidsvraagstukken in olympische gaststeden de kop in te drukken.” Duval benadrukt dat de resolutie ook uitgebreid aandacht besteedt aan mensenrechten. “Er staat ook dat internationale sportevenementen gehouden moeten worden volgens de fundamentele principes uit het eigen Olympic Charter van het IOC. Discriminatie is daarbij ontoelaatbaar. Dat zijn sterke bewoordingen.” Op dat punt maakt het IOC zich er volgens Duval makkelijk vanaf.
“Hamvraag is of het IOC zich ook werkelijk inzet om discriminatie te bestrijden en in Sotsji hebben ze duidelijk laten zien van niet. Weliswaar heeft het IOC in het contract voor de komende gaststad van de Olympische Winterspelen in 2022 een bepaling opgenomen tegen discriminatie, maar in hun persbericht schrijven ze dat ze ‘als sportorganisatie niet het mandaat hebben om soevereine staten maatregelen op te leggen buiten het speelveld van het IOC'. Dat is betreurenswaardig. Ze zijn namelijk wel in staat om gastlanden van de Olympische Spelen allerlei regels op te leggen op economisch gebied, op het gebied van de infrastructuur, noem maar op.”
Jaar van het IOC bij de VN
De politieke steun van de Verenigde Naties aan het IOC komt voort uit een jaar waarin de beide organisaties naar elkaar zijn toegegroeid. Duval: “In april benoemde Ban Ki-moon voormalig IOC-president Jacques Rogge tot speciale VN-gezant voor jeugdvluchtelingen en sport. De nieuwe IOC-president Thomas Bach hield daarbij een mooie toespraak over de gezamenlijke missie voor de mensheid en er werd een memorandum van overeenstemming getekend.” Wat is eigenlijk de officiële status van het IOC bij de VN?
“In feite is het IOC niet meer dan een private vereniging in Zwitserland, zoiets als de lokale schaakclub”, aldus Duval. “Maar de paradox is dat de VN die ‘lokale schaakclub’ hard nodig heeft om het programma voor sport en ontwikkeling te ondersteunen. Om die reden heeft de VN aan het IOC de status van waarnemer verleend, want die lokale Zwitserse club heeft met de Olympische Spelen een belangrijk machtsmiddel in handen.”
Resolutie geeft IOC-leden verantwoordelijkheid
Els van Breda Vriesman begrijpt de blijdschap van het IOC met de resolutie, omdat deze onderschrijft wat het IOC zelf ook al in de statuten had staan. In haar ogen is de nu aangenomen resolutie een goede stap naar een IOC dat zich bewuster wordt van haar verantwoordelijkheid ten aanzien van bijvoorbeeld discriminatie, maar ook bijvoorbeeld milieuproblematiek. “De erkenning van de autonomie van de sport is belangrijk omdat het een valkuil is voor het IOC dat landen of regeringsleiders die kwaad van zin zijn die sport altijd weer gebruiken voor politiek gewin. Het IOC heeft als het gaat om het handhaven van richtlijnen ten aanzien van discriminatie en milieu ook nog het probleem dat de Spelen altijd zeven jaar van tevoren worden toegewezen. In zeven jaar kan veel veranderen.” Desondanks maakt Van Breda Vriesman er geen geheim van dat zij de keuze voor Sochi ongelukkig vind.
“Daar was ik het niet mee eens en dat heeft ook slecht uitgepakt. Maar andersom kun je ook kijken naar Beijing 2008. Toen is gekozen voor een land waar de mensenrechten ook niet altijd even goed worden nageleefd, maar het IOC geloofde erin dat de Olympische Spelen een katalysator konden zijn in de verandering. Daar heeft dat gewerkt.”
De resolutie is in de ogen van Van Breda Vriesman geen vrijbrief om de Oympische Spelen voortaan in schurkenstaten te houden, omdat een boycot niet in overeenstemming zou zijn met de richtlijnen van de Verenigde Naties. “Ik denk ook dat veel IOC-leden het betreuren dat Oslo is afgevallen als kandidaat voor de Olympische Winterpelen van 2022. Van de overgebleven kandidaten heeft Beijing in 2008 de Zomerspelen al gehad en Kazakstan is ook niet bepaald een land waarin het allemaal loopt zoals wij in het Westen gewend zijn.”
Denkt Van Breda Vriesman dat haar voormalige collega’s in het IOC diezelfde verantwoordelijkheid voelen naar aanleiding van de resolutie? “Dat weet ik niet. Er zijn toch maar heel weinig landen in de wereld met onze democratische normen. Andere mensen uit andere landen en culturen hebben toch vaak heel andere normen en ideeën. Maar ze moeten zich allemaal houden aan de regels van het IOC, want daar hebben ze een eed op gezworen.”
Voor meer informatie: Persbericht IOC, de VN-resolutie en een column van Antoine Duval (Asser Instituut): The UN and the IOC: Beautiful friendship or Liaison Dangereuse?