door: Leo Aquina | 4 november 2021
Obesitas is een toenemend probleem in Nederland. Simpelweg minder eten en meer bewegen is volgens sportarts Hans van Kuijk allang niet meer voldoende om dat probleem het hoofd te bieden. Samen met huisarts Norbert van den Hurk startte Van Kuijk vijf jaar geleden in zijn woonplaats Leende het project GezondDorp. De voeding moest radicaal anders. Met hulp van plaatselijke ondernemers slaagden zij erin een groot aantal inwoners naar een gezondere leefstijl te begeleiden. Van Kuijk en Van den Hurk hopen dat hun initiatief navolging krijgt in de rest van het land en schreven daarom ook het boek ‘Van GezondDorp naar GezondLand’.
Van Kuijks strijd om een gezondere leefstijl begon dicht bij huis. “Ik heb zelf geen topsport bedreven, maar ik ben altijd bezig geweest om fit te blijven en ik at sinds mijn tienerjaren al vetarm. Mijn voedingspatroon zag eruit zoals dat eigenlijk gebruikelijk was in de topsport: gezond, gevarieerd en veel groente. Toch kreeg ik een buikje toen ik richting de veertig liep. Het ging op alle fronten de verkeerde kant op met mijn lichaam. Ik had een ongunstige verhouding van bloedvetten en ik had last van beginnende suikerziekte.”
Nadat hij jarenlang als sportarts met de Nederlandse schaatstoppers van de TVM-ploeg had gewerkt, ging Van Kuijk in 2012 fulltime aan de slag met chronische patiënten in het Sint Annaziekenhuis in Geldrop en daar viel het kwartje: “Ik werkte met hartrevalidatiegroepen aan een betere leefstijl en juist bij de mensen bij wie je succes zou verwachten van een beter eetpatroon bleef dat succes uit. Dat was eigenlijk precies hetzelfde als ik zag bij mijn eigen lijf, alleen had ik in tegenstelling tot de mensen in mijn spreekkamer nog geen hartinfarct gehad.”
"In zieke vaten zitten opgehoopte vetten. Daar is de gedachte uit voortgekomen dat dit te maken had met vet eten, maar daar is vijftig jaar later nog altijd geen bewijs voor geleverd"
Shockerend
Tijdens een vakantie in Zweden ging hij zich inlezen. “We hebben al sinds de jaren zeventig een richtlijn die gericht is op het beperken van vet eten, maar na een paar dagen lezen kwam ik erachter dat hier eigenlijk nauwelijks bewijs onder lag. Het was echt shockerend. In zieke vaten zitten opgehoopte vetten. Daar is de gedachte uit voortgekomen dat dit te maken had met vet eten, maar daar is vijftig jaar later nog altijd geen bewijs voor geleverd. En dat terwijl onze cellen als je naar de biologie gaat kijken voor allerlei processen vetten en eiwitten nodig hebben. Dat geldt niet voor koolhydraten, daar kan ons lichaam maar twee dingen mee: verbranden of voor een klein deel opslaan als energie en voor de rest opslaan als vet. Als je zo naar voeding gaat kijken, ga je andere keuzes maken.”
Van Kuijk maakte vanaf dat moment andere keuzes en dat sorteerde direct effect. “Het bracht echt een ommekeer teweeg. Binnen drie maanden was ik mijn buik kwijt en binnen zes maanden was ik heel veel fitter dan ik in tijden was geweest.” Op een wetenschappelijk congres in Kaapstad vond Van Kuijk bevestiging van zijn nieuwe ideeën over een zogenaamd low-carbohydrate, high-fat (LCHF) diet. Het idee om in een kleine gemeenschap met dit voedingspatroon aan de slag te gaan, ontleende Van Kuijk aan een Canadese collega Dr. Jay Wortman.
"Wortman kreeg de bevolking zover om terug te keren naar gezonde voeding en dat had fenomenale gevolgen"
“Dr. Jay Wortman ging aan de slag met de inheemse bevolking van een eilandje voor de kust van Vancouver. Obesitas was daar een enorm probleem, sinds het traditionele leef- en eetpatroon was vervangen door de moderne voedingsindustrie. Wortman kreeg de bevolking zover om terug te keren naar gezonde voeding en dat had fenomenale gevolgen. Daar is een documentaire van gemaakt: My big Fat Diet. Het idee dat je een kleine gemeenschap in zijn totaliteit te pakken neemt, triggerde mij. Dat zouden we ook in een kleine gemeenschap als Leende kunnen doen.”
Daad bij woord
Samen met Van den Hurk voegde Van Kuijk de daad bij het woord: “In 2016 zaten we bij een gezamenlijke bijscholing waar we cijfers te zien kregen, waaruit bleek dat Leende als het ging om overgewicht slechter scoorde dan het landelijk gemiddelde en daarmee kon ik hem overtuigen. De huisartsenpraktijk heeft een centrale rol in de gemeenschap en van daaruit zijn we in oktober 2016 begonnen met voorlichtingsavonden. We hadden gerekend op zo’n 25 aanmeldingen, maar dat werden er in de loop van drie à vier maanden 250.”
Het bleef niet bij 250 mensen. Van Kuijk: “Alle mensen die meedoen hebben kennissen die op die manier ook weer mee worden getrokken, dus uiteindelijk is het bereik groter.” Om echt impact te hebben en het mensen ook praktisch mogelijk te maken hun voedingspatroon te wijzigingen, gingen Van Kuijk en Van den Hurk ook in gesprek met plaatselijke ondernemers. “Als mensen andere producten willen hebben, moeten de ondernemers die in de voedselketen zitten ook meedoen: boeren, tuinders, restauranthouders, cafetaria’s, supermarkten. Wij hebben overal ons verhaal verteld en we hebben ondernemers aangeboden te helpen bij het aanpassen van hun assortiment.”
"Bedenk of het product op de boerderij van je opa of oma gemaakt had kunnen zijn"
Bedreigend
Niet alle ondernemers waren in het begin enthousiast. Van Kuijk: “Natuurlijk was het best moeilijk om sommige ondernemers te overtuigen. Voordat we de eerste voorlichtingsavond organiseerden, ben ik bij de plaatselijke bakker langsgegaan. Ons verhaal klinkt voor hem heel bedreigend, maar er zijn ook alternatieven. Er zijn twee bakkers in Leende. De ene wilde meteen mee en de ander niet. Maar inmiddels zijn veel ondernemers in Leende overstag en zie je een schap met koolhydraatarme producten bij de bakker en een aparte menukaart bij de cafetariahouder, waar de frietjes rondom de hamburger zijn vervangen door meer groente en een spiegeleitje.”
Van Kuijk vat de voedingsregels kort samen: “Zo min mogelijk industrieel bewerkt voedsel zonder toegevoegde suikers of extra gemodificeerd zetmeel. Ik zeg vaak tegen patiënten: als er op de ingrediëntenlijst veel moeilijke namen en e-nummers staat, laat het dan maar in de winkel achter. Bedenk of het product ook op de boerderij van je opa of oma gemaakt had kunnen zijn. Verder mag je best wat koolhydraten eten, maar niet meer dan je verbrandt. In de praktijk komt het neer op veel en gevarieerd groenten en goede eiwitbronnen, zoals eieren en zuivel, vlees, vis en gevogelte.”
En verder
In Leende zijn inmiddels veel meer mensen overgestapt op een gezonder leefpatroon, maar of dat ook in de vitaliteitscijfers is terug te zien, weten we pas als er nieuwe cijfers van de GGD beschikbaar zijn en die komen eens in de vier jaar. "De vorige cijfers dateren uit 2016, maar vanwege corona hebben de nieuwe cijfers vertraging opgelopen.” Van Kuijk en Van den Hurk wachten die cijfers niet af om door te pakken. In 2019 zijn ze in Leende begonnen met een herenboerderij voor duurzaam voedsel waar mensen lid van kunnen worden. “Daarnaast hebben we diverse aanvragen vanuit het hele land voor informatie. In Tubbergen zijn ze vanuit de gemeente bezig met een soortgelijk project vanuit het preventieakkoord. In Helmond draait het project Gezond Helmond, maar in een stad moet je het op een andere manier benaderen. Daar gaat het op wijkniveau. We willen meer en meer lokaal dit soort initiatieven helpen ontplooien.”
Voor meer informatie: www.gezonddorp.nl
"We willen meer en meer lokaal dit soort initiatieven helpen ontplooien”
