door: Rutger Oosting | 16 september 2021
Hoe richt je onderwijs zo in dat leerlingen vanaf jonge leeftijd meer bewegen en gezonde keuzes maken? Dat is de vraag die centraal staat bij het onderzoek van het lectoraat Bewegen In en Om School, van de Hogeschool van Amsterdam. Eén van de scholen waar het onderzoek door middel van een zogenoemde ‘living lab’ wordt verricht is het Echnaton College in het centrum van Almere.
Het ‘living lab’ is een samenwerking tussen de school, de bacheloropleiding van de Academie voor Lichamelijke Opvoeding (ALO) en haar lectoraat. Studenten, docenten, onderzoekers en leerlingen leren binnen het living lab van en met elkaar, door samen te werken aan de ontwikkeling van een gezonde leefomgeving. Huib van de Kop is opleidingsdocent, onderzoeker bij de ALO en de drijvende kracht achter de living lab.
“Op een living lab, zoals op het Echnaton College in Almere, worden problemen onderzocht in de praktijk. Een van die problemen is het ontbreken van een gezonde en actieve leefstijl onder vmbo-leerlingen”, zegt Van de Kop. “Deze leerlingen bewegen minder dan kinderen op de havo of het vwo. Je hebt allerlei leefstijlindicatoren en die zijn voor vmbo-leerlingen vaak wat minder gunstig. Dit kan te maken hebben met achtergrond, zelfbeeld beschikbaarheid van sportvoorzieningen of sociaaleconomische omstandigheden. Die zijn heel bepalend voor je kansen en mogelijkheden.”
De gezonde leefstijl in het onderzoek draait om bewegen in en om de school, maar ook om gezonde voeding, niet roken en leren over pestgedrag. “Wij stimuleren leerlingen om mee te denken over het onderwijsprogramma. Dan kom je soms tot hele verrassende ideeën en inzichten over bijvoorbeeld de populariteit van sportactiviteiten. Wij krijgen hele mooie voorstellen van de scholieren zelf. Het is hartstikke interessant om een populaire sport zoals 3x3 basketbal of urban sports, als insteek te nemen van je gymlessen. Van daaruit kun je elementen voor het ontwikkelen van een gezonde leefstijl in de lessen verwerken. Dan gaat het veel verder dan alleen het bewegen op zich.”
"Op het plein zijn onder meer voetbal- en tennisveldjes aangelegd. Hier kunnen leerlingen in de pauzes iets actiefs ondernemen"
Echnaton College
Sinds 2010 is het Echnaton College een living lab. Waarom is er gekozen voor juist die school? “Het is een school die midden in het centrum van Almere ligt. Overal rondom de school zijn verleidingen als het gaat om bijvoorbeeld ongezond eten. Even in de pauze langs de KFC of een frikandelbroodje halen bij de supermarkt. Om die reden is het schoolbeleid veranderd. Snacks mogen niet meer binnen de hekken van het schoolplein. Ook is roken, net als op veel andere scholen in Nederland, verboden.”
De oorzaak van het ‘weglopen’ in de pauzes richting de supermarkten en fastfoodketens werd ook onderzocht. De conclusie was dat de school aantrekkelijker gemaakt moest worden voor de leerlingen. “De school is helemaal op de schop gegaan. Het is een inspirerende omgeving geworden. De veranderingen waren zo succesvol dat het nu juist de uitdaging is om leerlingen weer buiten meer in beweging te krijgen, zodat ze niet te lang in de aula blijven hangen”, zegt Van de Kop met een knipoog. “Al hebben we hier ook al een oplossing voor. Op het plein zijn onder meer voetbal- en tennisveldjes aangelegd. Hier kunnen leerlingen in de pauzes iets actiefs ondernemen.”
Kantine
Ook het aanbod in de kantine is veranderd. In samenwerking met studenten Voeding en Diëtetiek van de Hogeschool van Amsterdam is gekeken naar welk aanbod gezond en aantrekkelijk is voor leerlingen. Er is op de school een zogenoemde schooltuin gemaakt om zelf gezonde voeding te kunnen oogsten. Hierin worden de leerlingen begeleid. De geoogste groentes en fruit worden verwerkt in belegde broodjes en maaltijden bereid door de leerlingen zelf en uiteindelijk verkocht in de kantine.
“De leerlingen doen kennis op over welke producten gezond zijn en waar producten vandaan komen. Dat is een geweldige wisselwerking, echt een succes”, aldus Van de Kop. “Op deze manier worden de lessen veel actiever. Ter vergelijking: eerder ging in de ochtend de frituur aan. Daar maakten leerlingen gretig gebruik van. Dan kom ik weer terug op de factor omgeving: als je die al zo inricht dat de ongezonde leefstijl gestimuleerd wordt, dan is dat niet gunstig. Een andere simpele oplossing is het aanbrengen van gratis watertappunten. Dat is een simpel alternatief voor de ongezonde blikjesautomaten.”
"De veranderingen op het Echnaton zijn vooral te danken aan een initiatiefrijke sectie lichamelijke opvoeding"
Niet alleen voor de leerlingen is de school veranderd. Ook leraren proberen zich steeds meer aan te passen aan de gezonde en actieve leefstijl. “De gymleraar focust zich in eerste instantie op bewegen. Maar je ziet wel dat binnen scholen de docenten lichamelijke opvoeding steeds meer betrokken raken in een gezond schoolbeleid. Dat hij of zij daar een actieve rol in neemt. De veranderingen op het Echnaton zijn vooral te danken aan een initiatiefrijke sectie lichamelijke opvoeding.”
Zitprobleem
Een ander probleem is dat de jongeren tussen de twaalf en zestien jaar te veel zitten. “Een groot gedeelte komt ook door de scholen, waar de leerlingen bij vrijwel elk vak achter een tafel zitten. Behalve lichamelijke opvoeding”, zegt Van de Kop. “Door middel van de moestuintjes en de sportvelden op het plein proberen we dit tegen te gaan. Ook zijn we nu manieren aan het onderzoeken om andere lessen buiten de school te kunnen organiseren. Leerlingen moeten achter hun bureau weg. Zo kan het bijvoorbeeld zijn dat een les geschiedenis of aardrijkskunde in de directe omgeving van de school georganiseerd wordt door middel van bepaalde opdrachten via een wifinetwerk. Dit zijn we nu druk aan het ontwikkelen. Het is van meerwaarde dat leerlingen, docenten en schoolleiding samen optrekken in dat ontwerpen en uitvoeren van nieuwe ideeën. Het zorgt voor afstemming, draagvlak en betrokkenheid en onderzoekers helpen na te gaan of de ingezette onderwijsvernieuwing werkt.”
Voor meer informatie: Onderwijsvernieuwing door living lab