door: Leon Janssen Lok | 11 februari 2021

‘Wat is de energiebeschikbaarheid van adolescente Nederlandse turnsters op topsportniveau?’ Zo luidde de onderzoeksvraag waar Lenny Westerdijk en Nienke Dedding voor hun afstudeeronderzoek mee aan de slag gingen. De twee studenten Voeding en Diëtetiek aan de Hogeschool van Amsterdam (HvA) onderzochten, onder begeleiding van docent-onderzoeker Robert Memelink en sportdiëtist Anne-Marijke Ambergen, een twaalftal turnsters. Die energiebeschikbaarheid was niet significant lager dan de ondergrens voor gezondheid, maar wel laag. Een mooie aanleiding voor vervolgonderzoek.

Volgens de twee studenten is het voor het eerst dat er in Nederland onderzoek wordt gedaan naar de energiebeschikbaarheid van topsporters. “Wij hebben er in ieder geval niets over kunnen vinden in de literatuur”, zegt Lenny Westerdijk. “Maar de energiebeschikbaarheid is echt wel een belangrijke factor”, geeft Nienke Dedding aan. 

“Als turnsters over een langere periode minder binnenkrijgen dan dat ze nodig hebben, is hun energiebeschikbaarheid dus te laag. Dat betekent dat er te veel energie gebruikt wordt voor de bewegingsactiviteiten. En daardoor blijft er juist te weinig energie over voor fysiologische processen zoals cellulair onderhoud, groei en reproductie. Op de lange termijn kan dat ten koste gaan van de gezondheid. Zo kunnen er hormonale ontregelingen optreden en kunnen ze op latere leeftijd bijvoorbeeld problemen krijgen met zwanger worden.”

Metingen op locatie
De vraag naar het onderzoek kwam van het Centrum voor Topsport en Onderwijs in Amsterdam, waar veel met jonge atleten die in de groei zijn wordt gewerkt. “Diëtisten daar willen uiteraard graag weten hoe ze de sporters zo gezond mogelijk kunnen houden en welke voeding daar het best bij past”, verklaart Dedding. “En het ging nu specifiek om jonge turnsters.” 

De twee konden gebruikmaken van de door het bedrijf COSMED ontwikkelde Q-NRG, een nieuw draagbaar apparaat van de HvA dat de concentraties zuurstof en koolstofdioxide in de in- en uitgeademde lucht van een turnster meet. “Dat was heel handig, want daardoor konden we zelf naar de turnsters toe”, zegt Westerdijk. “Zo zijn we uiteindelijk in Amsterdam, Nijmegen en Heerenveen geweest en hebben we van twaalf turnsters de energie-inname, het energieverbruik en de lichaamssamenstelling gemeten en aan de hand daarvan de energiebalans en energiebeschikbaarheid berekend. Met de Q-NRG konden we het energieverbruik in rust meten, het rustmetabolisme. Dat deden we na een rustdag, voor het ontbijt en de ochtendtraining.” Met behulp van een BIA-meting werd de lichaamssamenstelling (specifiek de hoeveelheid vetvrije massa) van de turnsters bepaald.

Dagboek
Daarnaast werd de turnsters gevraagd een voedings- en beweegdagboek bij te houden. In het voedingsdagboek moesten ze alle gegeten en gedronken voedingsmiddelen noteren met tijdstip van inname. In het beweegdagboek moest, voor diezelfde vijf dagen, elk half uur genoteerd worden welke activiteit ze gedaan hadden, zoals slapen, zitten, eten, fietsen, turnen, et cetera. Aan de hand van de verzamelde informatie konden de studenten de energiebeschikbaarheid meten. 

Daarbij werd gebruik gemaakt van niet bij iedereen bekende begrippen als de PAL-waarde (Physical Activity Level – de mate van lichamelijke activiteit) en de MET-waarde (de hoeveelheid energie die een fysieke inspanning kost vergeleken met de hoeveelheid benodigde energie in rust). “Uiteraard hebben we alles vooraf duidelijk uitgelegd. Alle turnsters en ouders kregen een informatieformulier van ons. En we hebben met iedereen een aparte videocall gehouden waarin vragen gesteld konden worden.”

Indicatie voor vervolgonderzoek
De turnsters bleken een lage energiebeschikbaarheid te hebben. Dedding: “De waarde lag gemiddeld lager dan de ‘afkapwaarde’ van 30 kilocalorieën per kilogram vetvrije massa. Als dat lager is, wordt dat geassocieerd met nadelige gevolgen voor de gezondheid. Het verschil was niet statistisch significant, maar dat kan komen doordat de onderzoeksgroep klein was. Harde conclusies kunnen we dus niet trekken, maar het is wel een indicatie voor vervolgonderzoek.” Is er een verklaring te geven voor de lage waarden? Westerdijk: “Deze jonge topsporters hebben natuurlijk heel veel energie nodig. Ze sporten zo’n dertig uur per week, fietsen ook nog en ze zijn nog kind, met alle bijbehorende activiteiten. Het is soms niet bij te eten, en misschien zijn ouders zich ook niet altijd goed bewust van hoeveel ze nodig hebben. Het zal een combinatie van factoren zijn.”

Westerdijk en Dedding kijken met plezier terug op hun onderzoek. “In samenspraak met de diëtist hebben we ook een individueel voedingsadvies opgesteld voor de turnsters. Dat is belangrijk, want als de energiebeschikbaarheid laag is, moet je daar zo snel mogelijk iets aan doen om de negatieve gevolgen te beperken of te voorkomen.” Is een dergelijk onderzoek eigenlijk ook relevant voor andere sporters? “Zeker”, antwoorden de twee volmondig. “Denk bijvoorbeeld aan andere esthetische sporten zoals ballet en synchroonzwemmen. Maar ook voor sporten waarin met gewichtsklassen wordt gewerkt, is het van belang. Die sporters willen immers binnen hun gewichtsklasse blijven”, aldus Dedding. Bang dat dit soort testen veel druk leggen op jonge turnsters zijn ze niet. “Vroeger was de trainer de belangrijkste begeleider van turnsters. Dat is nu echt wel anders. Er zit een compleet multidisciplinair team om ze heen. De begeleiding is heel goed”, voegt Westerdijk toe.

Voor meer informatie: klik hier