door: Leon Janssen Lok | 3 december 2020

Onlangs werd met een convenant een samenwerking tussen Special Heroes Nederland en het lectoraat Voeding en Beweging van de Hogeschool van Amsterdam (HvA) bezegeld. Een samenwerking die moet leiden tot de komst van een integrale leefstijlaanpak voor mensen met een verstandelijke beperking. 

Binnen het lectoraat zijn ze al jarenlang bezig met het ontwikkelen van leefstijlinterventies. “We hebben veel ervaring met het maken van leefstijlinterventies voor verschillende doelgroepen, zoals mensen met obesitas en diabetespatiënten”, vertelt onderzoeker Bas Valentin van de HvA. “Toen programmacoördinator Martin Fluit van Special Heroes vorig jaar onze lector Peter Weijs benaderde om een leefstijlaanpak te ontwikkelen voor mensen met een verstandelijke beperking, gingen we daar dus graag op in.”

Uitsluiten van zorg 
Gecombineerde leefstijlinterventies richten zich op begeleiding bij gezonde voeding, het aanleren van gezonde eetgewoontes en gezond bewegen. Het gaat om realiseren van een gedragsverandering die nodig is om een gezonde leefstijl te verwerven en te behouden. Een aantal van dit soort interventies is sinds kort ook opgenomen in het basispakket van de zorgverzekering: Cool, SLIMMER, Samen Sportief in beweging en de BeweegKuur. “Helaas zijn deze leefstijlinterventies niet op maat voor mensen met een verstandelijke beperking”, stelt Valentin. “Bovendien kunnen ze er meestal geen gebruik van maken door barrières gerelateerd aan hun cognitieve of mobiele beperkingen. Daarmee sluiten we mensen uit van zorg die effectief lijkt te zijn in de generale bevolking.”

Valentin is sinds begin dit jaar samen met een aantal studenten bezig met het in kaart brengen van wat er allemaal is en hoe dat dusdanig gecombineerd kan worden dat het leidt tot een waardevolle leefstijlinterventie. “Want hoewel er relatief weinig kennis en expertise is over deze doelgroep is er zeker wel wat, op verschillende hogescholen, universiteiten en academische werkplaatsen.” 

Hij haalt enkele voorbeelden aan, zoals het proefschrift van Mariël Willems van de Rijksuniversiteit Groningen naar leefstijlverandering voor mensen met een verstandelijke beperking. “Daar blijkt bijvoorbeeld uit dat er wel leefstijlinterventies zijn, maar dat die nog niet van voldoende kwaliteit zijn. De doelgroep is natuurlijk heel gevarieerd; het niveau van de verstandelijke beperking kan erg verschillen. En dat maakt het lastig: daardoor worden er soms verkeerde technieken en innovaties ingezet of zijn de uitkomsten niet altijd even goed beschreven.”

Interviews en focusgroepen
In het onderzoek is gekozen voor een procesmatige aanpak. Er wordt samengewerkt met professionals die nauw verbonden zijn met de doelgroep, zoals begeleiders, psychomotorische therapeuten, fysiotherapeuten, diëtisten, gedragswetenschappers en leefstijlcoaches. 

“We werken aan de hand van interventiemapping, met interviews en focusgroepen”, geeft Valentin aan. “We zoeken uit welke richting we op moeten om professionals meer handvatten te geven om deze doelgroep te bedienen. Wat we daarbij van professionals meekrijgen is dat ze vooral zoeken naar een systeemaanpak waarbij er op verschillende levels geïntervenieerd kan worden om een gezondere leefstijl te bewerkstelligen. Dan moet je denken aan het individuele niveau waarbij je je richt op kennis en vaardigheden bij de doelgroep zelf, maar ook op interpersoonlijk niveau omtrent de houding van begeleiders, fysiotherapeuten en diëtisten ten aanzien van leefstijlgedrag van hun cliënten.” 

Het meest belangrijk is volgens Valentin echter misschien nog wel het omgevingsniveau. “De visie van een zorginstelling moet geborgd worden zodat alle neuzen dezelfde kant op wijzen. Op die manier proberen we een integrale aanpak te realiseren."

Beïnvloeding van omgeving
Individuele of groepscoaching, zoals gebruikelijk is bij de meeste reguliere leefstijlinterventies, is bij mensen met een verstandelijke beperking niet de geëigende aanpak. Valentin: “Het is zeer complex om groepen te vormen, door de grote verschillen binnen de doelgroep. Ook zijn er veel bijkomende problemen, zoals agressie en angst. Het gaat hier veel meer om het beïnvloeden van de omgeving, het veranderen van onbewust gedrag. Daardoor kun je uiteindelijk een duwtje in de rug geven om gezonder te gaan leven. Begeleiders zijn daar vaak wel wat terughoudend in, zien het niet altijd als hun rol, hebben ook niet allemaal dezelfde visie op gezonde voeding en gezond bewegen en maken zich zorgen om de schending van de autonomie." 

"De individuele behandeling van een fysiotherapeut of diëtist blijft heel belangrijk. Maar het maatwerk dat zo’n hbo-professional levert, moet wel overgedragen kunnen worden naar een begeleider die de doelgroep in de praktijk het meeste ziet. En de organisatie moet ook aan de voorwaarden voldoen om dat te realiseren. Dan zijn we dus echt op omgevingsniveau bouwstenen (rondom de cliënt) aan het leggen waarop de aanpak geborgd kan worden.”

Het onderzoek loopt nog tot einde 2021 door. En daarna? “We zijn nu bezig met een pilotinterventie, daar willen we in januari mee starten. Vervolgens willen we dat natuurlijk monitoren en verbeteren, ook weer in co-creatie met die professionals, en het liefst ook met de doelgroep zelf. Daarnaast proberen we vanuit een landelijk consortium - waarvan lector dr. Aly Waninge van de Hanzehogeschool Groningen de kartrekker is - een subsidie te krijgen van RAAK (Regie orgaan praktijkgericht onderzoek). Het is belangrijk om onderzoek te blijven doen naar de hiaten die door veel professionals ervaren worden en handelingsperspectief te bieden.”

Voor meer informatie: Gezond leven met een verstandelijke beperking