door: Leo Aquina | 10 september 2020
Het Nederlands Elftal is een toonbeeld van diversiteit. In de strijd tegen racisme in het voetbal benadrukken de spelers dat het elftal verschillende kleuren en achtergronden verenigt. Toch waren alle Oranjecoaches tijdens de recente wedstrijden tegen Polen en Italië wit. Daarmee is het Nederlands elftal exemplarisch voor het mondiale voetbal. Op het veld is het kleurrijk, op de bank is het wit en dat is in bijna alle sporten het geval. Jacco van Sterkenburg doet al twintig jaar onderzoek naar racisme in de sport en schreef onlangs met diverse internationale collega’s een boek over dit fenomeen: ‘Race’, Ethnicity and Racism in Sports Coaching. Volgens hem is er sprake van onbewuste processen: “Racisme wordt vaak als iets heel bewusts gezien, maar dat is het vaak niet.”
De kernvraag die Jacco van Sterkenburg en zijn collega’s Steven Bradbury and Jim Lusted in het boek willen beantwoorden luidt: ‘Hoe speelt etniciteit een rol in sportcoaching?' Uit een rapport van Van Sterkenburg met collega Rens Peeters van 2016 bleek bijvoorbeeld dat coaches een stuk witter zijn dan de spelers. Van de in totaal 477 spelers in de eredivisie, die in de inventarisatie werden meegenomen, had veertig procent (190 spelers) een migratieachtergrond. Van de trainers en assistent-trainers had slechts vijf procent een etnische minderheidsachtergrond. Onder bestuurders lag dat percentage met twee procent zelfs nog lager. Deze verschillen zijn hardnekkig. Van Sterkenburg en zijn collega’s gingen aan de hand van de cijfers en door middel van interviews met betrokkenen op zoek naar oorzaken.
Netwerken en stereotypen
“We zien dat het als lid van een etnische minderheidsgroep lastiger is om door te stromen van speler naar een positie als coach, ook al heb je de benodigde kwalificaties”, vertelt Van Sterkenburg. “Een van de oorzaken, die genoemd wordt door de coaches die we geïnterviewd hebben, is dat coaches vaak worden aangesteld op basis van informele netwerken en niet zozeer op basis van hun kwaliteiten. Die netwerken zijn vaak wit, dus zijn de coaches ook wit.” Een andere reden is het beeld dat veelal bestaat van zwarte spelers, een beeld dat vaak bevestigd wordt in de manier waarop in de, eveneens overwegend witte, media over zwarte spelers wordt geschreven en gesproken. Ook hiernaar doet Van Sterkenburg onderzoek.
"Weinig zwarte spelers worden coach en er zijn ook weinig rolmodellen. Je kan spreken van institutioneel racisme"
“Er wordt veel in stereotypen gedacht. Onder voetbalfans komt dat nog sterker naar voren dan in de media. Zwarte spelers worden vaak gezien als goede atleten, fysiek sterk en snel. Witte spelers worden eerder gezien als tactisch sterk. Dat vormt voor zwarte spelers een belemmering als zij coach willen worden”, zegt hij. “Die netwerken en die stereotypen zijn vaak onbewust, maar het heeft een enorme invloed. Daardoor worden weinig zwarte spelers coach en zijn er ook weinig rolmodellen. Je kan spreken van institutioneel racisme.”
Dat institutioneel racisme verdwijnt niet vanzelf. Van Sterkenburg: “Er zijn verschillende maatregelen nodig en het is een gevecht van de lange adem. Het bestrijden van expliciet racisme, zoals de spreekkoren van het FC Den Bosch-publiek tegen Excelsior-spits Ahmad Mendes Moreira afgelopen jaar, is daarbij niet genoeg. Je moet het natuurlijk wel aanpakken, maar er is meer nodig, je moet ook de voedingsbodem van racisme aanpakken.”
Rooney rule
Een van de maatregelen die effect kan sorteren is de zogenaamde Rooney Rule. Van Sterkenburg: “Dat is een regel die in 2003 werd ingevoerd in het American Football, vernoemd naar Dan Rooney destijds eigenaar van de Pittsburgh Steelers en voorzitter van de diversiteitscommissie van de NFL. Volgens die regel moet een club altijd iemand uitnodigen met een minderheidsachtergrond als er een vacante positie is in de coaching staf. Ze hoeven diegene niet per se aan te nemen, maar ze moeten wel iemand uitnodigen. Op die manier doorbreek je het netwerk.”
De Rooney rule bleek effect te sorteren. Er werden in de NFL significant meer coaches met een minderheidsachtergrond aangesteld. “Je ziet overigens wel dat het nu weer afneemt”, vertelt Van Sterkenburg. “Vroeger werden clubs financieel gestraft als zij zich niet aan de regel hielden, maar nu dat meer losgelaten wordt zie je dat clubs zich er steeds minder aan houden.” De Rooney rule is volgens Van Sterkenburg een krachtige maatregel: “je zou die regel niet alleen moeten invoeren voor hoofdcoaches, maar ook voor de laag eronder, want dat is toch de leerschool naar de toppositie.”
Geen maatregelen rond leiderschap in actieplan
De KNVB presenteerde in februari onder de noemer ‘Ons voetbal is van iedereen’ een pakket aan maatregelen tegen racisme in het voetbal. Minister Wouter Koolmees (Sociale Zaken) maakte 14 miljoen euro vrij over een periode van drie jaar om racisme intensiever op te sporen en harder te straffen. Is dat genoeg? Van Sterkenburg: “Als het gaat om preventie en sanctionering van expliciet racisme denk ik dat er een goede mix aan maatregelen wordt genomen. Wat mij wel verbaasde is dat er zo weinig wordt gezegd in het actieplan over het gebrek aan diversiteit in de coaching en het leiderschap in het voetbal. Ze erkennen het wel en werken eraan, maar er zijn geen maatregelen in het actieplan opgenomen.”
"Wat je uiteindelijk nodig hebt is bewustzijn. Je kunt regels vastleggen, maar als je de mindset niet verandert, heeft het op lange termijn weinig zin”
Mindset veranderen
Met ‘Race’, Ethnicity and Racism in Sports Coaching hebben Van Sterkenburg en zijn collega’s in eerste instantie een academisch boek willen schrijven, maar er staan ook aanbevelingen in als het gaat om beleidsmaatregelen: “We willen de problematiek wel over het voetlicht brengen en we hopen dat onze aanbevelingen ook bij beleidsmakers onder de aandacht komen. Een belangrijke maatregel is bijvoorbeeld de Rooney rule. Ik weet dat de anti-racismecommissie van de KNVB met Humberto Tan als voorzitter die regel ook heeft meegenomen in haar aanbevelingen en de KNVB dit serieus neemt.
“Je moet bij de uitwerking natuurlijk wel kijken naar de internationale kennis die er al is, want er is internationaal al de nodige ervaring mee. Een ander belangrijk punt is dat je maatregelen neemt op verschillende niveaus en probeer te begrijpen op welke niveaus stereotyperingen doorwerken, hoe bijvoorbeeld jonge mensen stereotyperingen ervaren en hoe dat individueel doorwerkt, maar ook in je organisatie. Wat je uiteindelijk nodig hebt is bewustzijn. Je kunt regels vastleggen, maar als je de mindset niet verandert, heeft het op lange termijn weinig zin.”
Voor meer informatie: 'Race', Ethnicity and Racism in Sports Coaching