door: Leo Aquina | 9 april 2020

De coronacrisis heeft zo goed als alle studies op het gebied van bewegen met kanker stilgelegd, maar Martijn Stuiver gaat niet bij de pakken neerzitten: "Het wordt een stuk ingewikkelder om mensen in beweging te houden als ze niet naar de sportschool mogen, maar het kan ook leiden tot nieuwe mogelijkheden, zoals E-health." Als bijzonder lector aan de Hogeschool van Amsterdam en het Antoni van Leeuwenhoek initieert Stuiver onderzoek naar de ondersteunende rol die medisch en paramedisch personeel kan hebben bij functioneel herstel van kankerpatiënten. Aan de hand van recente overzichtsstudies naar aanleiding van een roundtable conference van de Americal College of Sports Medicine, pleit hij voor betere ondersteuning voor (ex-)kankerpatiënten, vooral op het gebied van bewegen en actief blijven.

Er is de afgelopen decennia het nodige veranderd als het gaat om de zorg van kankerpatiënten. Martijn Stuiver is van huis uit fysiotherapeut en toen hij net begon bestond het begrip functioneel herstel van kankerpatiënten eigenlijk nog niet. "Toen ik in 1996 van de opleiding kwam, hadden we eigenlijk nog geen idee. In de behandeling van kanker is de afgelopen decennia enorm veel vooruitgang geboekt. In de jaren tachtig was je bij wijze van spreken al gelukkig als je het overleefde. Artsen waren toen vooral bezig met het behandelen van de ziekte." 

Kwaliteit van leven verbeteren
Het steeds succesvoller worden van die behandeling, maak het tegenwoordig belangrijk dat zorgverleners weten hoe zij de kwaliteit van leven van (ex)-kankerpatiënten kunnen verbeteren. Stuiver: "Eigenlijk is er pas sinds kort ook aandacht voor de survivors. De eerste studies naar bewegen met kanker dateren van eind jaren negentig."

Als lector Functioneel Herstel bij Kanker begeeft Stuiver zich op relatief onontgonnen terrein. "We zijn voortvarend op weg, maar nog niet voortvarend genoeg", zegt hij. Het onderzoeksterrein is breed: "Als het gaat om functioneel herstel praten we over alle functionele problemen die mensen kunnen ervaren als gevolg van de ziekte en de behandeling en ik kijk daarbij dan met name naar de fysieke component. We onderzoeken welke interventies effectief zijn om herstel te bevorderen, we zoeken naar nieuwe interventies, maar we kijken ook naar de implementatie."

Diagnose ook ter bepaling belastbaarheid
Het staat voor Stuiver als een paal boven water dat bewegen goed is, zowel voor, tijdens als na de behandeling. "Voor mensen die bijvoorbeeld een operatie ingaan, of een chemokuur, geldt: hoe fitter je erin gaat, des te fitter kom je eruit. Het staat als een paal boven water dat mensen die tijdens hun behandeling actief zijn, daar baat bij hebben. Om beweeginterventies goed te implementeren, moet je daarom al meteen bij de diagnose kijken wat mensen nodig hebben en wat zij aankunnen," aldus Stuiver. Bewegen helpt patiënten op verschillende vlakken. "Het is een effectieve manier om vermoeidheid te bestrijden, maar het helpt ook tegen depressie en angst. Het verbetert de kwaliteit van leven."

Kankerpatiënten zijn een kwetsbare groep en daarom is het van belang goed te kijken naar de intensiteit van bewegen. "Alleen laag intensief bewegen gaat niet helpen tegen vermoeidheid, maar fanatiek sporten ligt natuurlijk ook niet voor iedereen voor de hand," legt Stuiver uit. "Om tot de juiste dosering te komen, is de organisatie van de zorg belangrijk. In de ideale situatie vraagt een dokter regelmatig aan de patiënt hoeveel hij of zij beweegt. Als iemand onvoldoende beweegt, en niet veilig zonder begeleiding kan bewegen, moet naar begeleiding binnen de zorg worden verwezen. Als er geen risico's zijn of geen therapeutische doelen, dan ligt begeleiding in een sportsetting meer voor de hand. Daarom is het belangrijk dat je een keten van mensen hebt die weten hoe je dat doet met kanker, zowel binnen als buiten de zorg."

Effectieve communicatie
Er is volgens Stuiver in Nederland de nodige kennis op het gebied van ondersteunende zorg als al het gaat om bewegen, maar het ontbreekt nogal eens aan effectieve communicatie tussen de verschillende behandelaars in de zorg. "Er bestaat bij fysiotherapeuten bijvoorbeeld vaak onzekerheid over de belastbaarheid van patiënten met uitgezaaide ziekte, en er is vaak een hoge organisatorische drempel om dan ruggenspraak te houden met de specialisten in het ziekenhuis."

Onlangs deed Stuiver samen met een aantal collega's onderzoek (Education Needs of Dutch Physical Therapists for the Treatment of Patients With Advanced Cancer) naar de kennisbehoefte onder fysiotherapeuten als het gaat om de behandeling van kankerpatiënten. Uit de studie kwam naast het belang van effectieve samenwerking in de hele zorgketen naar voren dat fysiotherapeuten vooral behoefte hebben aan praktische richtlijnen. "We zagen dat fysiotherapeuten dicht bij hun vak blijven. Kanker is de context, maar binnen die context gaat het de fysiotherapeut om bewegen en op dat gebied zijn de fysiotherapeuten goed in staat een diagnose te stellen. Maar over de stap na die diagnose - de stap naar de behandeling - bestaat veel onzekerheid. Het zal niet snel gebeuren dat fysiotherapeuten onverantwoorde training aanbieden, maar ook onderbelasting is natuurlijk iets dat je wilt vermijden." 

Ontwikkeling richtlijnen 
Stuiver ziet voor onderwijsinstellingen en beroepsverenigingen een belangrijke taak weggelegd als het gaat om het ontwikkelen van die richtlijnen. "En daarnaast is het belangrijk om te blijven investeren in netwerken", zegt hij. "We zien nu een beweging om de zorg voor mensen met kanker meer in een regiogroep te organiseren dan vanuit een ziekenhuis. Er zijn oncologische zorgnetwerken en ik verwacht en hoop dat die ontwikkeling zich ook gaat uitbreiden naar paramedische zorg, zoals fysiotherapie."

Voor meer informatie: Martijn Stuiver. Extra leestip: Bewegen is belangrijk voor kankerpatiënten (Sport Knowhow XL, november 2015)