door: Leo Aquina | 16 januari 2020

Sportarts Victor Niemeijer won op de vijftiende editie van het Sportmedisch Wetenschappelijk Jaarcongres november jongstleden de ‘Vyaire Prijs voor Sportgeneeskunde’ voor het beste proefschrift. Onder de titel ‘Skeletal muscle characteristics and exercise intolerance in chronic heart failure’ deed hij onderzoek naar trainingen en trainbaarheid van patiënten met chronisch hartfalen (CHF). Bewegen heeft vaak positieve effecten voor mensen met chronisch hartfalen. Niet alleen voor de spieren, maar ook voor het hart. "Opvallend vaak is het de zwakste schakel die het sterkst verbetert", aldus de sportarts. 

Victor Niemeijer studeerde bewegings-wetenschappen en geneeskunde in Maastricht en besloot zich te specialiseren in sportgeneeskunde. "Ik heb zelf altijd voor de lol gesport. Niet op hoog niveau, maar ik heb er wel affiniteit mee. Het leuke van de sportgeneeskunde is ook dat het een relatief nieuw vakgebied is. Er is nog veel onontgonnen terrein waar je zelf invulling aan kunt geven." Een van die terreinen is sport en bewegen als therapie voor mensen met chronisch hartfalen. Niemeijer sloot daarmee aan bij een project van cardioloog Hareld Kemps, die werkt in het ziekenhuis waar hij zijn opleiding als sportarts doorliep.

Inspanningstest
"Patiënten met chronisch hartfalen (CHF) zijn gehinderd door inspanningsintolerantie vanwege een beperkte hartfunctie en afwijkingen van de skeletspier", aldus Niemeijer. "Met de skeletspier bedoel ik alle spieren in het lichaam die vast zitten aan je botten, het bewegingsapparaat." In het eerste deel van zijn proefschrift onderzocht Niemeijer nieuwe methoden voor het bepalen van de inspanningscapaciteit en het functioneren van de skeletspier van patiënten met CHF. "Bij inspanning functioneren er drie systemen in het lichaam als een radarwerk: de zuurstofopname via de longen, het transport van die zuurstof naar de spieren en de spieren zelf. Bij hartfalen hebben we eigenlijk geen goede manier om te testen wat de zwakste schakel is. Met inspanningstests kunnen we de longen en de bloedsomloop goed in beeld brengen, maar de spierfunctie nauwelijks."

Niemeijer onderzocht een methode om het spierweefsel ook nader te kunnen onderzoeken met zogenaamde nabij-infrarood spectroscopie (NIRS). Nadat hij erin was geslaagd die meetmethode te valideren, kon hij uit een vergelijking tussen mensen met hartfalen en gezonde mensen concluderen dat mensen met een ernstige vorm van hartfalen ook slechter functionerende spieren hadden. "We kunnen niet met zekerheid zeggen of dat het gevolg is van hartfalen. Deels kan het ook komen omdat mensen met hartfalen zich minder inspannen. Inactiviteit is een deel van het probleem."

Even schrikken
Niemeijer wilde weten in hoeverre fysieke training ook daadwerkelijk tot verbetering zou leiden bij patiënten met CHF. "We hebben een aantal patiënten hoog-intensieve intervaltraining laten doen. Dat was nieuw en voor patiënten met hartfalen ook een hele uitdaging. Voor een gezond mens is het al behoorlijk zware training, maar we deden alles in het ziekenhuis met professionele begeleiding en natuurlijk vinkten we van tevoren een aantal zaken af om ervoor te zorgen dat het wel veilig was." 

Alle patiënten bleken baat te hebben bij de training, maar er waren opvallende verschillen. Niemeijer: "We waren vooral geïnteresseerd in de vraag wat er het meest zou verbeteren: het hart en de bloedsomloop, of gewoon de spier. Opvallend genoeg was het vaak de zwakste schakel die het sterkst verbeterde." 

Recht op trainingsprogramma
Niemeijer is blij dat zijn onderzoek met de Vyaire Prijs voor Sportgeneeskunde extra aandacht krijgt: "Mensen met hartfalen hebben in Nederland recht op een trainingsprogramma, maar in de praktijk worden maar weinig mensen met deze aandoening doorverwezen naar de hartrevalidatie. Dit onderzoek onderstreept een belangrijk en steeds beter onderbouwd adagium: Exercise is medicine."

Voor meer informatie: Skeletal muscle characteristics and exercise intolerancein chronic heart failure