door: Nelleke van der Heiden | 14 maart 2019 

Voor een sport die 150 jaar oud is, kan het geen kwaad om eens in de zoveel tijd te kijken hoe die sport georganiseerd is, zegt KNGU-directeur Marieke van der Plas over de gymsport. “We zijn altijd al bezig om te kijken hoe we de gymsport voor iedereen plezierig en veilig houden, maar nu gaan we de komende twee jaar specifiek kijken hoe we een pedagogische visie voor de sport kunnen ontwikkelen.” Niet dat er van alles mis is binnen de gymsport, maar het is gezond om jezelf een spiegel voor te houden, vindt de directeur van de turnbond.

Of turnbond... Eigenlijk geeft Van der Plas de voorkeur aan de correctere term gymnastiekunie. Want de KNGU staat voor meer dan turnen alleen. Ook dans en trampoline vallen er bijvoorbeeld onder. Maar naast acrobatische en ritmische gymnastiek is het wel vooral het turnen dat wat meer zou kunnen kijken naar veiligheid en plezier. 

“Het is zo’n sterk gereguleerde jurysport. We verschuilen ons vaak achter regels. Ik hoor te vaak ‘dat zijn nou eenmaal de regels dus we doen het zo' of 'de FIG (wereldbond) schrijft het voor’ terwijl je bij verenigingen zelf ziet dat ze al experimenteren met andere wedstrijdvormen die beter aansluiten bij kleine kinderen, zodat ze er meer plezier aan beleven.” Officieel moeten juryleden bijvoorbeeld strak voor zich uitkijken en alleen cijfers geven, legt Van der Plas uit. Maar de kleinsten kijken ook heel erg naar de jury om bevestiging te krijgen. Ze hoorde van een vereniging die jureert met smileys in plaats van cijfers. Daar kan de bond van leren. Nog meer denken vanuit het kind.

Verbod op turnbroekje
Een voorbeeld waarvan Van der Plas het onbegrijpelijk vindt dat het zoveel moeite kostte om het aan te passen is het dragen van een turnbroekje bij wedstrijden. Tot vorig jaar kregen meisjes puntenaftrek als ze een broekje in plaats van een turnpakje droegen. Sinds vorig jaar heeft het geen gevolgen meer voor de punten, “maar dat was best een ding. Als meisjes zich zonder zo’n broekje onzeker voelen, waarom zou je dat dan bestraffen?!” 

Als het aan Van der Plas ligt, gaat de turnsport hier samen met coaches en trainers en ouders goed naar kijken. “Bij welke leeftijd en welk niveau kunnen we best afstappen van het strenge reglement.” En dan nog iets. Na anderhalf jaar heeft de directeur eindelijk de puntentelling een beetje door. “Die is zo moeilijk te volgen voor een leek. Het lijkt me wat waard om daar wat aan te doen, dat zou het imago ook opvijzelen.”

Subsidie
Van der Plas heeft net gehoord dat de KNGU, samen met de KNVB, voor twee jaar subsidie krijgt van NOC*NSF en het ministerie van VWS voor het project van de pedagogische visie. De twee bonden willen allebei heel expliciet met dit onderwerp aan de slag en hebben nu de handen ineen geslagen. Er wordt bij beide sporten naar van alles gekeken, zegt Van der Plas. De manier waarop een wedstrijd georganiseerd wordt, het scheidsrechteren, jureren, hoe het staat met het sportplezier. 

“We gaan samen kijken hoe het beter kan. En dat willen we doen vanuit de dialoog. We moeten niet als bond regels opleggen rond die pedagogische visie, maar met elkaar kijken hoe je dat kunt doen, we willen het met alle betrokkenen in de sport vormgeven. Maar we hebben echt nét gehoord dat we geld krijgen, dus het staat nu nog heel erg in de kinderschoenen.” 

Sportplezier centraal
Duidelijk is al wel dat sportplezier centraal zal staan. En het project richt zich zowel op topsport als op recreatiesport. “Bij de recreatiesport willen we kijken hoe we het uitdagend houden, want het komt voor dat kinderen die niet worden uitgedaagd, afhaken. Bij de wedstrijdsport is het heel belangrijk dat er ook plezier is. Prestatie en plezier moeten bij beide groepen in evenwicht zijn.”

De turnsport doet nu ook al veel op het gebied van veilig sporten, zegt Van der Plas, maar een echt duidelijke pedagogische visie ontbrak. Zelf is ze van huis uit pedagoog en kan ze niet wachten om haar tanden erin te zetten. Ze krijgt ook van trainers en coaches terug dat zij naast sporttechnische training graag pedagogische handvatten krijgen voor de begeleiding van de jeugdige sporters. De sport organiseren vanuit een pedagogische visie moet daarnaast misstanden tegengaan die met grensoverschrijdend gedrag en intimidatie te maken hebben. 

Meldingen
De meldingen die de bond daarover krijgt, gaan doorgaans niet over seksuele intimidatie en gedragingen, vertelt Van der Plas. Maar daarmee zegt ze niet dat het niet voorkomt. Er zijn genoeg voorbeelden in de VS, maar ook in Nederland. Bij niet-seksuele intimidatie kun je bijvoorbeeld denken aan een trainer die na een mislukte oefening zegt ‘had je maar niet op schoolkamp moeten gaan, dan had je beter getraind en kon je de brug nu beter’. 

Bij een exit-onderzoek in 2015 bleek dat 14 procent gestopt was omdat de trainer of coach onprettige begeleiding gaf. Van der Plas ziet het liefst dat mensen elkaar op dingen durven aanspreken. Dan denkt ze aan trainers die ouders, die willen dat hun kind hoogste niveau haalt, vertellen dat het kind zelf daar niet gelukkig mee is. En kinderen kunnen het zelf ook zeggen als ze iets helemaal niet prettig vinden. “Daar moet je naar durven vragen. Er zijn genoeg trainers en coaches die dat met kinderen bespreken. Als je daarnaar vraagt, kan ook het jongste kind er wat over zeggen. Onderschat niet hoe sterk kinderen zijn.”

Chatten met hulpverleners
Als er echt grenzen overschreden zijn, kan het moeilijk zijn om dat aan te kaarten. Daarom introduceren NOC*NSF en de sportbonden de chatfunctie 'Fier voor kinderen', vertelt Van der Plas. “Daar kunnen kinderen anoniem met hulpverleners chatten, ‘de trainer deed dit of dat’ of ‘ik vond het vervelend wat mijn ouders in de gymzaal deden vandaag’. Een kind van 10 jaar neemt geen contact op met de vertrouwenscontactpersoon. Daarom moeten we zoveel mogelijk bekendheid aan deze chatfunctie geven.” Het is een van de aanbevelingen uit het rapport van Commissie De Vries over seksueel grensoverschrijdend gedrag en intimidatie, die de bond heeft opgepakt. “We zijn als bond heel nauw betrokken bij het vormgeven van die aanbevelingen.”

Recente incidenten van grensoverschrijdend gedrag - zoals bij SV Pax in Haarlemmermeer - laten zien dat meer aandacht nodig is voor een plezierig en veilig sportklimaat. Bij topsport kun je directer op de bal zitten door het verplicht stellen van bijvoorbeeld een module sportethiek voor topcoaches, zegt Van der Plas. Bij recreatieve verenigingen kun je als bond moeilijker eisen stellen, maar je kunt wel clubbestuurders wijzen op hun verantwoordelijkheid. De incidenten laten volgens Van der Plas zien hoe belangrijk aandacht voor pedagogische kwaliteiten van trainers en coaches is voor een veilig en positief (top)sportklimaat.

Kan het anders?
In een eigen publicatie stelt de KNGU zichzelf de vraag: 'Sluit ons huidige systeem nog wel aan bij het welzijn van het kind of kan het anders?' En? Daar wil Van der Plas nu geen antwoord op geven. “Nee, dat willen we juist met elkáár gaan beantwoorden, daar moet ik geen voorschot op nemen. Die vraag gaan we met alle stakeholders in de sport beantwoorden, ook op verenigingsniveau.” 

Voor meer informatie: Dutch Gymnastics