door: Leo Aquina | 4 oktober 2018

Bij sport en cultuur denken veel mensen automatisch aan jongeren, maar sport en cultuur hebben ook grote betekenis voor de gezondheid van ouderen. In de workshop 'Kansen voor Ouderen', gehouden op de Sociaal Actief bijeenkomst voor beleidsmakers sport en cultuur op 20 september in Deventer, lieten Tineke Posthumus en Anita Kunst van FitArt zien hoe zij kunst gebruiken om eenzaamheid onder ouderen te bestrijden in het project 'Krasse Fratsen’. Daarnaast sprak Gijs van der Scheer van de Nederlandse Bridgebond NBB in diezelfde workshop over het programma 'Denken en doen'. “Het is een eerste levensbehoefte. Heb je vrienden, dan leef je langer.”

De Nederlandse Bridgebond is één van de grootste sportbonden van Nederland. “Met 120.000 lidmaatschappen zijn we op het gebied van teamsporten de derde of vierde bond van Nederland”, vertelde Gijs van der Scheer tijdens de workshop 'Kansen voor Ouderen'. “De gemiddelde leeftijd van de leden is 70 jaar. Toen ik bij de NBB kwam werken, vond iedereen dat te hoog. Ik vroeg me toen af: wat doen we eigenlijk voor die ouderen? Kennelijk bieden we iets dat ze heel leuk vinden, zonder dat we er echt moeite voor doen.”

Iedereen kan bridgen
Van der Scheer realiseerde zich al snel wat de sport zo aantrekkelijk maakt voor ouderen, zo gaf hij aan. “Je speelt bridge in teamverband. Met twee paren zit je aan een tafel en na vier spellen schuif je door naar een andere tafel. Het is eigenlijk de formule van speeddaten. Door dat format wordt als vanzelf het sociale aspect ondervangen. Voor veel ouderen is het echt hun sociale netwerk.” Daarbij wil Van der Scheer ook een wijdverbreid misverstand over bridge de wereld uithelpen. “Iedereen kan het spelen. Het is geen sport voor hogeropgeleiden.”

Uit de conclusie dat bridge uitermate geschikt is om ouderen te behoeden voor eenzaamheid, ontstond het project ‘Denken en Doen’. De NBB werkt daarbij samen met gemeentes. “We werken niet vanuit verenigingen. Voordeel daarvan is dat alle deelnemers beginnen op hetzelfde niveau”, vertelt Van der Scheer. 

Continuïteit
Omdat er voor bridge weinig meer nodig is dan een zaaltje met tafels, stoelen en voldoende pakjes speelkaarten, is de begininvestering niet groot. Van der Scheer: “We vragen een startsubsidie van 17.000 euro van de gemeente voor de eerste twee jaar. Daarvoor krijg je ongeveer zeventig bijeenkomsten: dat komt neer op 1,70 euro per deelnemer per contactuur. De NBB zorgt in samenwerking met andere partijen voor continuïteit na de initiële twee jaar. Daar is geen vervolgsubsidie voor nodig. Soms ontstaat er een verenging, soms een netwerk van mensen die bij elkaar thuis bridgen.”

Die continuïteit is belangrijk. “We hebben veel onderzoek gedaan naar de deelnemers. Daaruit blijkt dat 30 procent van de deelnemers eenzaam is. Dat los je niet binnen een halfjaar op, maar als je ervoor zorgt dat het sociale netwerk van de bridgers beklijft, heeft het wel effect.” Van der Scheer presenteert de cijfers met trots. “Er hebben inmiddels 88 gemeentes meegedaan en we hebben 109 projecten afgerond.”

Kunst zet ouderen in hun kracht
Wat voor bridge geldt, geldt ook voor kunst en cultuur: iedereen kan het. Met dat uitgangspunt willen Tineke Posthumus en Anita Kunst ouderen uitdagen om zoals zij het zelf verwoorden 'leven toe te voegen aan de dagen'. Onder de noemer 'Krasse Fratsen' organiseren zij in de Deventer wijken Borgele, Platvoet en Zandweerd projecten waarin ouderen (60+) en professionele kunstenaars samen kunstzinnig met elkaar aan de slag gaan. Daarbij gaan ze uit van het positieve: 

“Ouderen worden vaak als zielig weggezet, maar wij willen ouderen juist in hun kracht zetten”, aldus Posthumus. Kunst vult aan: “Veel ouderen zeggen zelf dat ze geen verstand hebben van kunst, maar dat maakt niet uit. Iedereen kan meedoen en mensen kunnen binnen de projecten allerlei rollen op zich nemen. Is het geheugen iets minder of ben je slecht ter been? Maakt niet uit, daar verzinnen we wat op. En dat lukt altijd.”

Positieve feedback
Posthumus en Kunst zijn hier vijf jaar geleden mee begonnen en hebben inmiddels 32 projecten gedaan. Voorbeelden van kunstprojecten zijn 'Hazelnotentijd', een hoorspel gemaakt door mensen met dementie; 'Handwerklab Mix & Stitch', voor en door vrouwen van alle leeftijden; en 'Spijkers on Tour', waarin ouderen samen zingen. 

Kunst: “Ouderen verbazen niet alleen zichzelf, maar ook hun familieleden vaak met wat ze nog kunnen. Soms zien we iemand de eerste keer schuchter achter een rollator binnenkomen en een paar weken later stapt dezelfde persoon zelfverzekerd over de drempel. Wij krijgen enorm veel positieve feedback. Onze deelnemers zijn dan ook onze beste ambassadeurs, wat ook heel duidelijk te zien was op het Krasse Fratsen Festival dat we afgelopen voorjaar hebben georganiseerd op het stadhuis van Deventer.” 

Kruisbestuiving
Eén van de grote uitdagingen van FitArt is het borgen van de kunstprojecten. In totaal deden er in de afgelopen jaren zo'n 1200 ouderen mee. Kunst: “Als de subsidie voor een project ophoudt, gaan we met de mensen om de tafel. Vaak blijken mensen best bereid om er iets voor de te betalen. Daarbij gaan we ook altijd in gesprek met de kunstenaars. Hoe zorgen we ervoor dat zo'n koor er over drie jaar nog staat?”

Aan het slot van de workshop wil voorzitter Johan Wakkie van de stuurgroep Sport en Cultuur graag weten in hoeverre er sprake is van kruisbestuiving tussen sport en cultuur, maar die werelden blijken nog gescheiden. Bij 'Denken en Doen' bestaat dat hooguit uit het gezamenlijke gebruik van een locatie met kunst- of cultuurverenigingen en bij FitArt staat sport niet echt op de radar. Posthumus: “Op dat gebied willen we onze horizon verbreden. Daarbij kun je denken aan dansprojecten die in het verlengde liggen van sport en bewegen, maar op dit moment doen we daar nog weinig mee.”

Bruggen bouwen tussen cultuur en sport
Op donderdag 20 september kwamen in Deventer professionals uit de sport- en de cultuurwereld bijeen om bruggen te bouwen. Sport Knowhow XL keek mee en doet verslag in drie artikelen. Aflevering 1 ging over het plenaire gedeelte en het interbestuurlijk programma IBP. De hierboven te lezen aflevering 2 beschrijft de workshop ‘Kansen voor Ouderen’ met het programma ‘Denken en Doen’ van de Nederlandse Bridgebond en het project ‘Krasse Fratsen’ van FitArt. Aflevering 3 gaat over de workshop ‘Kansen voor Minder Zelfredzame Jongeren’ met het project 'Boks het voor elkaar' en de jongerenexpedities van welzijnsorganisatie Raster.

Voor meer informatie: inspiratiebijeenkomst Sociaal Actief