door: Leo Aquina | 13 juli 2017
Nog niet eerder was er met echte proefpersonen buiten het laboratorium wetenschappelijk onderzoek gedaan naar het effect van epo op wielerprestaties. Vreemd eigenlijk, want er zijn wel wielrenners van hun erelijst beroofd, omdat zij dit middel hadden gebruikt om hun prestaties te verbeteren. Het Centre for Human Drug Research in Leiden deed afgelopen jaar onderzoek met 48 goed getrainde amateurfietsers en concludeerde na een test op de Mont Ventoux dat epo geen invloed heeft op de fietsprestaties. De kritiek was niet mals. Collega-wetenschappers, journalisten, (oud-)wielrenners en andere zelfbenoemde deskundigen buitelden over elkaar heen om de Leidse conclusies naar het rijk der fabelen te verwijzen. “We trekken iets in twijfel waar iedereen zich comfortabel bij voelde”, reageert Adam Cohen directeur van het Centre for Human Drug Research. Onderzoek naar de werkzaamheid van middelen op de dopinglijst is volgens hem van groot belang, hetgeen wordt onderstreept door het feit dat de Nederlandse dopingautoriteit meewerkte aan het onderzoek.
Het Leidse Centre for Human Drug Research doet normaal gesproken onderzoek naar de werking van medicijnen op zieke personen. Ook daarbij stuiten ze vaak op ongeloof. “We zien regelmatig dat artsen of patiënten overtuigd zijn van de werking van een middel en als we er dan studie naar doen, blijkt het effect nihil. Voor ons is het niet verrassend dat mensen niet goed kunnen inschatten of iets werkt of niet”, aldus Cohen. ”Wetenschappelijk onderzoek is de enige manier om daar echt iets zinnigs over te kunnen zeggen.”
Double-blind, randomised, placebo-controlled
Onderzoeker Jules Heuberger onderwierp de 48 goed getrainde amateurrenners daarom aan een double-blind, randomised, placebo-controlled trial. De helft van de renners kreeg epo-injecties en de andere helft kreeg een placebo (fysiologische zoutoplossing). Gedurende het onderzoek ondergingen de renners drie tests. In het laboratorium werden zij onderworpen aan een maximaaltest, een inspanningstest waarbij het vermogen gradueel wordt opgevoerd tot maximale uitputting.
De tweede test was submaximaal. Renners moesten drie kwartier zo hard mogelijk fietsen, startend op tachtig procent van het maximum dat zij bij de eerste test haalden. Voor de derde en laatste test moesten de renners daadwerkelijk naar buiten. Na een aanloop van 110 kilometer moesten zij de Mont Ventoux beklimmen.
De renners bij wie epo was toegediend zijn hier niet harder van gaan fietsen
Direct na de test op de Mont Ventoux was de voorlopige conclusie vorig jaar al dat de renners bij wie epo was toegediend hier waarschijnlijk niet harder van waren gaan fietsen, maar pas na een uitgebreide analyse van de gegevens durfden Heuberger en zijn team die conclusie dit jaar te bevestigen. Het wetenschappelijke tijdschrift The Lancet Haematology publiceerde het onderzoek.
Strenge selectiecriteria
De onderzoekers onderstrepen dat een dergelijk tijdschrift strenge selectiecriteria en peer review hanteert als het gaat om wetenschappelijke publicaties. “We hebben het artikel ook aan de New England Journal of Medicine aangeboden, een Amerikaans tijdschrift. Zij plaatsten het niet omdat het niet direct in hun aandachtsgebied viel, maar ook zij hadden een positief oordeel over de wetenschappelijke kwaliteit. De studie is goed onderbouwd.“
"Iedereen vindt er wat van, ook al weten ze er niets vanaf. Ons onderzoek was goed, maar aan de kritiek zie je ook wat wij niet goed hebben gedaan"
Ondanks die wetenschappelijke onderbouwing was er veel kritiek, ook van collega-wetenschappers. De beschuldiging van vooringenomenheid wijzen Cohen en Heuberger resoluut van de hand: “Dat laat de onderzoeksopzet simpelweg niet toe.” Andere kritiekpunten weerleggen zij eveneens met verve, maar doof voor de kritiek zijn ze niet. Cohen:
“Wij doen veel onderzoek dat alleen gelezen wordt door experts, maar in dit geval raakt het veel meer mensen en iedereen vindt er wat van, ook al weten ze er niets vanaf. Ons onderzoek was goed, maar aan de kritiek zie je ook wat wij niet goed hebben gedaan. Achteraf denk ik dat we het anders hadden moeten uitleggen. Onderzoek is altijd een steekproef uit de werkelijkheid want je kunt de werkelijkheid niet precies nadoen. De vertaling naar de praktijk is altijd een kwestie van interpretatie.”
Een van de grote kritiekpunten op het onderzoek was het feit dat de resultaten van welwillende amateurs onvergelijkbaar zouden zijn met die van goedgetrainde professionals. “Dat kunnen mensen roepen, maar ze moeten er wel een reden voor hebben. Als epo bij goedgetrainde profs een groot effect heeft, ligt het in de lijn der verwachting dat je ook bij minder getrainde amateurs een begin van verbetering ziet, maar dat was niet het geval.”
Maximaaltest
Critici wijzen er ook op dat er wel effect is gevonden van epo bij de maximaaltest. Dat was al bekend en precies daarom werd er altijd vanuit gegaan dat epo wielrenners beter maakt. Cohen: “Dat hebben wij nu juist van tevoren in de onderzoeksopzet meegenomen: in hoeverre vertaalt die maximaaltest zich naar een wegtest? Wielrenners rijden zo goed als nooit op maximaal vermogen. Bij een submaximaaltest kwamen we geen effect tegen en dat zegt veel meer over de werkelijkheid."
"Het is een beetje de omgekeerde wereld. Inspanningsfysiologen hebben de werkzaamheid van de stof getest bij een maximaaltest en gaan er klinklaar vanuit dat dit resultaat één-op-één vertaalt naar de werkelijkheid. Als uit onze test blijkt dat dit niet het geval is, moeten wij uitleggen waarom. Is het niet logischer dat zij uitleggen en aantonen waarom dat wél het geval zou zijn?”
"Het valt niet uit te sluiten dat epo op de lange termijn voor sommige profrenners toch iets uitmaakt, maar ons onderzoek laat in ieder geval zien dat het geen wondermiddel is"
Een ander voornaam kritiekpunt op het onderzoek was dat epo renners niet alleen sneller deed fietsen, maar dat het vooral zorgde voor sneller herstel. Dat achtten Cohen en Heuberger onwaarschijnlijk. Al kunnen zij daar nog niets met zekerheid over zeggen. “Herstel meet je onder meer door te kijken naar het enzym CPK. De waarde daarvan in de epo- en placebogroep verschilt na de tests nauwelijks. Het valt niet uit te sluiten dat epo op de lange termijn voor sommige profrenners toch iets uitmaakt, maar ons onderzoek laat in ieder geval zien dat het geen wondermiddel is waar mensen ineens massaal beter van gaan fietsen.”
Relevantie
Tot slot was er niet alleen kritiek op de uitkomsten van het onderzoek, maar ook op de relevantie. “Een discussie op wetenschappelijk niveau zou anders moeten zijn”, reageert Cohen. “Als wetenschappers leren wij onszelf af om een dergelijk oordeel te vellen. Je kunt inhoudelijk discussiëren, maar onderzoek van anderen is over het algemeen niet nutteloos.”
"Het is toch tragisch dat er enorm grote sporttalenten in handen zijn gevallen van onwetenschappelijke dokters die maar wat aanrommelden"
Toch is Cohen ook bereid de relevantie van het onderzoek toe te lichten: “Wat heeft het voor zin om driehonderd stoffen op een dopinglijst te zetten en miljoenen uit te geven aan controles als we niet eens weten of die stoffen überhaupt prestatiebevorderend zijn? Het is toch tragisch dat er enorm grote sporttalenten in handen zijn gevallen van onwetenschappelijke dokters die maar wat aanrommelden. De enige manier om alle fabeltjes op dit gebied uit de wereld te helpen is gedegen wetenschappelijk onderzoek.”
Dopingautoriteit
Dat laatste was precies de reden voor directeur Herman Ram en onderzoeker Olivier de Hon van de Dopingautoriteit om mee te werken aan het onderzoek van Heuberger. Cohen: “Je kunt niet eeuwig doorgaan met alles wat iedereen roept zomaar op de dopinglijst zetten. De dopingautoriteit ziet ook dat veel van wat er op die lijst staat twijfelachtig is, maar zij zijn de uitvoerende macht. Desalniettemin is het ook hun taak om daar vragen bij te stellen, daarom verlenen zij graag medewerking aan ons onderzoek.”
Voor meer informatie: Effects of erythropoietin on cycling performance of well trained cyclists: a double-blind, randomised, placebo-controlled trial