door: Leo Aquina | 29 maart 2016
Als officiële vertegenwoordiger van de georganiseerde sport in Nederland is NOC*NSF op sportgebied dé gesprekspartner van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS), maar hoe serieus wordt die gesprekspartner nog genomen in Den Haag? Vorig jaar schoot minister Schippers een plan om de European Games in 2019 naar Nederland te halen af. NOC*NSF had zich daar sterk voor gemaakt en sloeg internationaal een modderfiguur. Op initiatief van de bonden stelde NOC*NSF een commissie in onder leiding van Paul Depla - burgemeester van Breda - om te laten onderzoeken hoe een en ander zo heeft kunnen lopen. Deze commissie komt in april met een rapport. Sport Knowhow XL blikt vast vooruit op de verschijning van dat rapport vroeg enkele ingewijden hoe de relatie tussen NOC*NSF en VWS er nu eigenlijk voor staat.
Wat is de formele relatie tussen de sportkoepel en het ministerie? “Je kunt geen rijksbeleid op sport maken zonder goed contact met het veld en daarin speelt NOC*NSF een belangrijke rol”, zegt Clémence Ross, die als oud-staatsecretaris van sport van binnenuit weet hoe VWS en NOC*NSF samenwerken. “Als rijksoverheid heb je echter te maken met meer partijen, zoals bijvoorbeeld de sportbonden zelf. Als het over accommodatiebeleid gaat, hebben de gemeenten weer een grote rol.”
Lobby
NOC*NSF ziet belangenbehartiging als een van haar kerntaken. In het financieel jaarverslag over 2014 lezen we: ‘Belangenbehartiging is de typische koepelkerntaak van NOC*NSF, draagt bij aan het (kunnen) bereiken van de topsport- en sportparticipatie-ambities.’ NOC*NSF spreekt van een lobby op drie niveaus: ‘internationaal, nationaal en lokaal’. Nationaal houdt in ‘kabinet, politiek, departementen, maatschappelijke organisaties’. Juist die lobby richting de politiek lijkt rond het bid voor de European Games niet goed gefunctioneerd te hebben. Vraag is echter ook in hoeverre NOC*NSF met het bod voor de European Games het belang van haar leden diende.
“De bonden hebben gezegd dat er geen bid mogelijkheid was zonder toestemming van de ALV"
Het bestuur van NOC*NSF was van plan het bid voor de Europese Spelen in te dienen zonder daar eerst de Algemene Ledenvergadering over te hebben geconsulteerd. Tijdens een ledenberaad als voorbereiding op de jaarlijkse ALV, hebben de bonden het bestuur van de sportkoepel teruggefloten. “Er is toen een extra ledenvergadering afgedwongen”, zegt Jan Kossen, directeur van de zwembond KNZB. “De bonden hebben toen gezegd dat er geen bid mogelijkheid was zonder toestemming van de ALV.”
Catch-22
Op die ALV hebben de bonden ingestemd met het bid voor de European Games, maar niet onvoorwaardelijk. Voorzitter Theo Hoex van de Atletiekunie: “De bonden hebben als voorwaarde gesteld dat het een topsportevenement moest zijn. Bovendien hebben de bonden een voorbehoud gemaakt als het gaat om de financiering. Zij zouden het bid alleen steunen als er voldoende geld voor was, wie voor het eventuele tekort zou opdraaien en het duidelijk zou zijn dat dit niet ten koste van andere grote evenementen zou gaan.”
Kossen wijst erop dat NOC*NSF daarmee eigenlijk in een Catch-22 situatie terecht kwam. “Zo’n evenement kost geld en partijen zijn alleen bereid geld te geven als dat evenement er ook daadwerkelijk komt.”
“NOC*NSF wist dat de steun niet onvoorwaardelijk was, anders zijn ze blind en doof geweest voor alle signalen”
Blind en doof
VWS was de spil. Het ministerie was alleen bereid financiële garanties te geven als de bonden het bid voor de European Games steunden en de bonden wilden het bid alleen steunen bij financiële zekerheid. Het bestuur van NOC*NSF heeft op dat moment besloten het bid door te zetten. Volgens Hoex heeft NOC*NSF in de gretigheid om het bid uit te kunnen brengen, de voorwaarden van de bonden in de ALV daarmee niet op waarde geschat: “NOC*NSF wist dat de steun niet onvoorwaardelijk was, anders zijn ze blind en doof geweest voor alle signalen.”
Tijdsdruk
De reden dat NOC*NSF besloot het bid toch snel op tafel te leggen, kwam voort uit internationale druk. De eerste Europese Spelen stonden in juni in Baku - de hoofdstad van Azerbeidzjan - op het programma en het Europees Olympisch Comité wilde het stokje bij de sluitingsceremonie graag aan het volgende gastland overdragen. De ALV had NOC*NSF tot het eind van het jaar de tijd gegeven om aan de voorwaarden te voldoen. Door de internationale druk kwam er spanning op het proces te staan.
“Als NOC*NSF tot het eind van het jaar de tijd had genomen om draagvlak te organiseren, was de beslissing wellicht anders uitgevallen”, zegt Hoex “VWS en ook enkele andere overheden voelden zich waarschijnlijk onder druk gezet en zij kunnen ook niet verder springen dan hun polsstok lang is.”
Rondbellen
Dat minister Schippers nog voor aanvang van de eerste Europese Spelen in Baku de stekker uit het Nederlandse bid voor 2019 trok, was niet alleen te wijten aan een gebrekkige lobby van NOC*NSF in Den Haag. De lobby van NOC*NSF bij het ministerie van VWS is net zo sterk als de steun van haar leden toelaat. “VWS kende de voorwaarden die de bonden aan NOC*NSF hadden opgelegd ten aanzien van het bid en zij zijn gaan rondbellen om de steun van de bonden voor het bied te inventariseren”, aldus Hoex Verschillende bondsdirecteuren en – voorzitters laten weten dat zij in die gesprekken hun twijfels over het evenement hebben geuit.
Geen topsport
Die twijfels waren niet alleen van financiële aard. Veel bonden maakten zich ook zorgen over het niveau van de sport. In Baku was het atletiektoernooi een derderangs landenwedstrijd en bij het zwemmen was er een juniorentoernooi. Ook bij een aantal andere sporten waren de toppers afwezig. De afzonderlijke Europese sportbonden staan sceptisch tegenover de Europese Spelen omdat de sportkalender al vol is. Bovendien hebben de Europese sportfederaties bij Europese kampioenschappen zelf de rechten in handen. In die zin zijn de Europese Spelen voor veel bonden een concurrent. Op dat gebied waren veel Nederlandse bondsvoorzitters nog in gesprek met hun internationale collega’s over de status van de Europese Spelen, toen NOC*NSF het bid al op tafel had gelegd.
“Los misschien van de Olympische Spelen en het WK voetbal staan landen, zeker in Europa, helemaal niet te springen om grote evenementen te organiseren"
Of het bid voor de Europese Spelen wel kans had gemaakt als er minder tijddruk was geweest, is de vraag. Het had in iedere geval meer kans gehad en Kossen vindt dat NOC*NSF zich internationaal onnodig onder druk heeft laten zetten.
“Los misschien van de Olympische Spelen en het WK voetbal staan landen, zeker in Europa, helemaal niet te springen om grote evenementen te organiseren. Tijd was in dit geval eigenlijk helemaal geen probleem. Er was geen andere kandidaat. Ik denk dat Patrick Hickey (voorzitter van het Europees Olympisch Comité, EOC, red.) de nuchterheid van de Nederlanders een beetje heeft onderschat.”
Imagoschade
Het feit dat het NOC*NSF-bestuur bakzeil haalde bij VWS en uiteindelijk de kandidatuur moest teruggeven aan het EOC heeft Nederland internationaal reputatieschade opgeleverd in de sportwereld. Over de ernst van die schade, verschillen de meningen. Hoex: “Dit werkt wel een tijdje door. Je kunt internationaal niet doen alsof er niets is gebeurd. Als je nog eens serieus aan tafel wil komen, moet je veel meer zekerheden en overtuigingskracht hebben. Niemand wil nog eens onaangenaam worden verrast in zo’n proces.”
Volgens Ross valt het wel mee. “Het getuigt natuurlijk niet van veel professionaliteit als je je op het laatste moment moet terugtrekken. Zoiets moet niet te vaak gebeuren. Je bent zo goed als je laatste wedstrijd. Dit was jammer en dan moet je je verlies nemen, maar de imagoschade is betrekkelijk als je daarna weer een winnaar hebt.”
Herverkiezing Bolhuis
Na het echec rond de European Games is André Bolhuis herkozen tot voorzitter van NOC*NSF. Zonder de preses persoonlijk verantwoordelijk te willen houden voor het mislukte bid, vinden veel bonden toch dat die herverkiezing wel erg lichtvaardig tot stand is gekomen. Patrice Assendelft van de motorsportbond KNMV vond dat het geen schoonheidsprijs verdiende. In een interview met Sport Knowhow XL van 3 december 2015 zei Assendelft: “In de discussie tijdens het ledenberaad gaf de vicevoorzitter (Ton Rombouts, red.) aan dat er vanwege het tijdpad richting ALV - enige weken later - geen andere opties voor de voorzitterszetel waren. De discussie werd eigenlijk afgekapt met woorden als: ‘Ik hoor wat u zegt, we zullen met een aantal voorzitters de kritiek aan André overbrengen en dan zal het wel goed komen.’ En zo ging het een paar weken later bij de ledenvergadering in feite ook. Dat vind ik echt not done. Op die manier neem je de toehoorders niet serieus.”
"Ik was persoonlijk ook verrast dat André zich weer kandidaat stelde terwijl het eerder toegezegde onderzoek naar de bidprocedure voor de European Games nog niet was afgerond"
Hoex steekt daarbij ook de hand in eigen boezem: “Dat ligt ook bij de bonden zelf. Wij zijn zelf te laat begonnen met de discussie over die herverkiezing en ik was persoonlijk ook verrast dat André zich weer kandidaat stelde terwijl het eerder toegezegde onderzoek naar de bidprocedure voor de European Games nog niet was afgerond. Maar dat is nu een gepasseerd station, hoewel wij met een paar voorzitters van tevoren nog wel een stevig gesprek hebben gehad met André. Dan hadden wij als sportbonden in een eerder stadium maar adequater moeten acteren. We zitten nu in een belangrijk jaar richting de Olympische Spelen in Rio de Janeiro en dan moet je waken voor geen bestuurlijke crises.”
Hoewel het herverkiezingsproces geen schoonheidsprijs verdient, spreken de meeste bonden wel hun vertrouwen uit in Bolhuis als voorzitter: “Hij heeft ontzettend veel voor de Nederlandse sport betekend”, zegt Kossen. “Dat het bestuur bij de European Games onhandig heeft geopereerd is duidelijk, maar het gaat mij te ver om de voorzitter gelijk af te branden.”
Tijd heelt alle wonden
Rest de vraag hoeveel schade de relatie tussen NOC*NSF en het ministerie van VWS heeft opgelopen. Het Nederlandse sportbeleid is gebaat bij een goede samenwerking, want het ministerie en de sportkoepel gaan hand-in-hand als het gaat om de verdeling van de middelen. In het jaarverslag van NOC*NSF over 2014 staat: ‘NOC*NSF staat voor het transparant, efficiënt en zorgvuldig verdelen van de collectieve middelen die centraal aan de georganiseerde sport ter beschikking worden gesteld (Lotto, Mission (ofwel de sponsorbijdragen, red.), VWS).’ NOC*NSF heeft de afgelopen jaren flink ingeteerd op haar reserves en de financiering van de Nederlandse sport is ongewis vanwege de fusie tussen de Staatsloterij en de Lotto. Bovendien brengt de nieuwe wet op de kansspelwetgeving de nodige onzekerheden met zich mee.
“Je hoeft niet van elkaar te houden om goed met elkaar te kunnen samenwerken"
Ross maakt zich geen zorgen over de relatie tussen NOC*NSF en VWS. “Je hoeft niet van elkaar te houden om goed met elkaar te kunnen samenwerken. Het is in dit geval zonneklaar dat het niet goed is gegaan en dan vind ik zo’n commissie Depla eigenlijk al een zwaar middel. Het is niet altijd hogere wiskunde. Als blijkt dat er dingen misgaan omdat mensen op persoonlijk niveau niet goed met elkaar overweg kunnen, mag je hopen dat er mensen zijn die ze aan hun jas trekken. Op dit niveau mogen persoonlijke sentimenten geen rol spelen.” Assendelft denkt ook dat de relatie tussen NOC*NSF en VWS geen blijvende schade heeft opgelopen. “Ik heb het gevoel dat we wat dat betreft weer de goede kant opgaan.” Kossen sluit zich daarbij aan. “Tijd heelt alle wonden en NOC*NSF werkt op allerlei gebieden goed samen met het ministerie.”
Bronnen voor dit artikel
Sport Knowhow XL heeft voor dit artikel behalve met de geciteerde personen ter gedachtevorming ook met andere ingewijden uit de sport gesproken. Ook is een hoge ambtenaar bij het ministerie van VWS benaderd, maar deze 'wilde en kon' niet meewerken aan de realisatie van dit artikel. Hij liet wel blijken dat minister Edith Schippers en Directeur-Generaal van VWS Angelique Berg rond begin maart met de commissie Depla hadden gesproken.
Ook oud-staatssecretaris Margo Vliegenthart sprak met leden van deze commissie. Zij verkoos in dit stadium - vóór de verschijning van het rapport - desgevraagd nog niet met Sport Knowhow XL er van gedachten over te wisselen.
Tot slot is NOC*NSF benaderd en gevraagd om commentaar te geven op een concept-versie van ons artikel. In afwachting op de verschijning van het rapport wilde de sportkoepel dat (nog) niet doen.