door: Marloes van Leeuwen–Faesen

Trainers bij de sportvereniging zijn meestal enthousiaste vrijwilligers die de club graag ondersteunen bij de trainingen. Vaak hebben ze wel verstand van de sport en het neerzetten van een leuke training. Maar hebben ze ook een pedagogische achtergrond? Weten deze vrijwilligers wat ze moeten doen als er een conflict ontstaat? Of als een kind aangeeft gepest te worden? Weten ze op welke signalen ze kunnen letten? Voelt iedereen zich veilig binnen de groep? Heeft de vereniging een vertrouwenspersoon en/of een anti-pest protocol? 

Helaas zie je in de praktijk toch nog te vaak dat een vereniging pas aan de slag gaat met een veilige sportklimaat als het te laat is. Er is een incident en vervolgens zijn het bestuur, trainers en coaches druk bezig met het blussen van de brandjes. Uit onderzoek van NOC*NSF is gebleken dat 67% van de georganiseerde sporters aangeeft emotionele schade te hebben opgelopen bij hun sportvereniging. Van deze groep heeft 42% nooit iets daarover verteld. Aan ons de taak om de sportvereniging een veilige plek te maken voor iedereen. 

Wat zijn de signalen waar je op kunt letten en wat kun je doen als je vermoedt dat er iets gaande is? Hieronder volgen de nodige tips. 

1. Ga preventief aan de slag.
2. Maak een overzichtelijk beleid of protocol op het gebied van omgaan met pesten.
3. Zorg voor minimaal twee vertrouwenspersonen.

Ad. 1 | Ga niet wachten tot er al iets gaande is in de club, maar ga preventief aan de slag.
Zorg ervoor dat trainers, coaches én ouders weten wat ze moeten doen om pesten op tijd te signaleren en adequaat te reageren. Er zijn veel signalen die op pesten kunnen wijzen. Denk hierbij aan steeds hetzelfde kind buitensluiten, sportspullen verstoppen, uitschelden op het sportveld, slaan of schoppen, veel alleen staan, als laatste gekozen worden etc. Maar ook gedragsverandering kan een gevolg zijn van pesten, bijvoorbeeld opeens onzeker zijn of niet meer naar de sportclub willen gaan, niks durven zeggen tijdens de training, niet naar de kleedkamer willen gaan, veel hangen bij de trainer of bijvoorbeeld vaak ziek zijn. 

Adequaat reageren is belangrijk en dat doe je door binnen de sportvereniging duidelijk aan te geven welk gedrag wel en niet getolereerd wordt. Als er dan toch het vermoeden van pesten is, ga het gesprek aan en probeer samen tot een oplossing te komen. 

Vanuit Stichting Omgaan met Pesten willen we bijdragen aan een veilig gevoel voor iedere sporter binnen de sportvereniging. Dat zorgt voor meer sportplezier en positieve ontwikkeling. Door middel van workshops vergroten we de kennis en competenties van trainers en coaches op het gebied van het voorkomen, tijdig signaleren en aanpakken van pesten. Tijdens twee workshops geven we aandacht aan: 

• welke soorten pesten kun je tegenkomen binnen een sportvereniging;
• welke verschillende rollen heb je binnen het pesten en wat hebben de rollen nodig om het pesten te stoppen;
• hoe kan pesten worden voorkomen;
• hoe kun je pesten signaleren en wat kun je doen als je pesten signaleert;
• hoe kun je een conflict tussen twee sporters goed oplossen;
• hoe kun je op een sterke assertieve manier voor jezelf of een ander opkomen;
• hoe kun je plezier en zelfvertrouwen van je sporters bevorderen tijdens de trainingen;
• hoe werkt groepsdynamica en wat is belangrijk in welke fase van groepsvorming.

Ook betrekken we graag de ouders in dit traject. Zij kunnen deelnemen aan een workshop om pesten te kunnen signaleren op de sportvereniging. Op deze avonden staan we tevens stil bij manieren om het gesprek met kinderen aan te gaan en de stappen die ouders kunnen zetten als hun kind betrokken is bij pesten. 

Ad. 2 | Bestuur: maak een overzichtelijk beleid of protocol op het gebied van omgaan met pesten. 
Stel bijvoorbeeld een werkgroep samen waar ook trainers, ouders en jeugdleden bij betrokken worden, zodat het ook breed gedragen wordt. In dit beleid kun je meer informatie geven over het doel, zijnde een veilige sportcultuur, en algemene informatie opnemen over pesten en de manier waarop wordt ingezet op preventie van en eventuele sancties bij pestgedrag. 

Sommige sportverenigingen schrijven een algemeen beleidsstuk én een beknopt protocol waarin de stappen hoe te handelen als pestgedrag plaatsvindt, terugkomen. Naast het maken van een beleid is het ook noodzaak om ervoor te zorgen dat alle trainers en ouders dit beleid of protocol ook weten te vinden. Zet het op een vindbare plek op de website en communiceer het regelmatig naar je leden. Zo weet iedereen hoe te handelen wanneer er een incident is. De trainer of ouder krijgt dan handvatten over hoe in gesprek te gaan met het kind en ze weten dan dat ze ook altijd een vertrouwenspersoon kunnen benaderen.

Heeft de vereniging een commissie 'PR en communicatie'? Zij kunnen dan een mooie PR-actie bedenken hoe het anti-pestprotocol en de vastgestelde regels over respect worden gepromoot. Dit kan gecommuniceerd worden in de nieuwsbrief en gepromoot worden met mooie posters in de kantine en kleedkamers. Er zijn ook verenigingen die het leuk vinden om hier een ludieke actie van te maken, om het echt levend te maken bij de leden. 

Een vereniging heeft bijvoorbeeld een keer een briefje naar de leden gestuurd met de tekst 'Meet the person responsible for your choices, success, words and actions'. Bij het open maken van het briefje zat er een klein spiegeltje in, met een link naar de website waar het nieuwe anti-pestprotocol en regels stonden omschreven. Een andere vereniging heeft een leuke korte film gemaakt waarin verschillende leden vertelden waarom zij dit een gezellige en fijne club vinden en waarom het belangrijk is om op elkaar te letten. Ook de vertrouwenspersonen konden hun zegje doen in de film, waardoor zij een bekend en vertrouwd gezicht werden binnen de club. 

Ad. 3 | Zorg voor minimaal twee vertrouwenspersonen
Zorg ervoor dat het slachtoffer kan kiezen bij wie hij of zij zich veilig voelt om het gesprek aan te gaan. Laat regelmatig weten aan de leden bij wie ze terecht kunnen en waarom het belangrijk is om melding te maken van incidenten en/of pesten (ook als het niet over jezelf gaat: bij pesten is dit géén klikken!). 

Niet zomaar iedereen kan een vertrouwenspersoon worden. Bij de functie van vertrouwenspersoon komen een paar kernkwaliteiten goed van pas: integer, onafhankelijk, rijk aan levenservaring, toegankelijk, empathisch, luistervaardig, onpartijdig en natuurlijk vertrouwelijkheid, oftewel: heeft vertrouwen van betrokkenen. Daarnaast is aan te raden dat het iemand is met minimaal een mbo+ niveau. De materie kan complex zijn en de kwesties precair en het is belangrijk dat de vertrouwenspersoon de vereiste kennis heeft. 

Hij of zij moet goed op de hoogte zijn van het anti-pestbeleid en mogelijke vervolgstappen. Het is ook belangrijk dat hij of zij een onafhankelijke functie heeft en het mag om die reden niet gecombineerd worden met een bestuursfunctie. 

Op het moment dat een melding van ongewenst gedrag niet binnen de vereniging kan worden opgelost, kan deze worden doorgezet naar de vertrouwenspersoon van de sportbond of aan het Centrum Veilige Sport. 

Stichting Omgaan met Pesten en Nationaal Sportakkoord
Stichting Omgaan met Pesten zet zich in voor het voorkomen, tijdig signaleren en aanpakken van pesten en beperkt op deze manier de schadelijke gevolgen welke hieruit kunnen ontstaan. De Stichting is opgericht in 2004 om het gedachtegoed van Dieta Uyterlinde, de grondlegger van de methode ‘omgaan met pesten,’ te verspreiden. Wat begon als een training 'Omgaan met Pesten' is nu de succesvolle 'Sta Sterk-training'. 

De trainers van de stichting zijn ervaren in het uitvragen van wensen en behoeften en bieden naast standaardtrajecten ook maatwerk. Naast de workshops voor trainers, ouders en jeugdleden kan de stichting ook bestuurders begeleiden bij het creëren van een veilige sportvereniging door middel van tips rondom een anti-pestbeleid/-protocol. In de intake kan de trainer samen met de sportvereniging bekijken welke vragen spelen, behoeften leven, hoe sociaal veilig de sportvereniging op dit moment is en in hoeverre zij jeugdsporters en of ouders zelf willen betrekken bij het aanbod. Naast interesse spelen er verdrietig genoeg ook regelmatig actuele situaties op de sportvereniging met betrekking tot oudergedrag, pesten, grensoverschrijdend gedrag van jeugd in contact met elkaar etc. Trainers kunnen daar met verschillende mogelijkheden uit het aanbod op inspelen. 

Sinds januari 2021 zijn de trainers van stichting Omgaan met Pesten ook in te zetten vanuit het Nationale Sportakkoord. Met dit akkoord willen de sport, gemeenten en de rijksoverheid samen met de provincies, het bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties de kracht van sport in Nederland nóg beter benutten. Gemeenten kunnen namens de lokale partijen budget aanvragen voor de inzet van een Sportformateur. Sportformateurs zijn verantwoordelijk voor de procesbegeleiding bij de ontwikkeling van een lokaal sportakkoord. Dit akkoord verbindt mensen en organisaties, zet aan tot samenwerken en uitvoeren en sluit aan bij lokale ambities. Eén van de thema’s van het Nationaal Sportakkoord is ‘positieve sportcultuur’: 'sporten moet leuk zijn, veilig, eerlijk en zorgeloos. Daar zorgen we met elkaar voor. Plezier in sport is het fundament voor een leven lang sporten'.

Marloes van Leeuwen–Faesen is trainer Omgaan met Pesten en projectleider veilige sportcultuur bij Stichting Omgaan met Pesten.  Zij is opgeleid als docent Lichamelijk Opvoeding en bekend in de sportwereld als verenigingsondersteuner, buurtsportcoach en combinatiefunctionaris bij verschillende sportbonden en gemeenten. In 2012 heeft ze haar eigen bedrijf Move2Score opgericht, waarbij ze onder andere weerbaarheidstrainingen en workshops verzorgt namens stichting Omgaan met Pesten. Voor meer informatie www.move2score.nl.