door: Bas van Nierop

Na anderhalf jaar van literatuurstudie, gesprekken en (participerende) observaties over de waarde van sport- en beweegdeelname voor kwetsbare doelgroepen, blijkt dat het verschil vaak in een klein hoekje zit. Voor mensen in kwetsbare posities (zoals daklozen of ex-gedetineerden) blijkt het stappen in de ‘rol’ van sporter bijvoorbeeld al veel te kunnen doen voor het zelfvertrouwen. De deelname aan sport- en beweegactiviteiten zorgt er echter niet alleen voor dat je even niet aan je problemen denkt. Ook is er sprake van een zogenaamde normaliserende werking: het idee dat je even ‘normaal’ mee kunt doen in de maatschappij. Dit is het derde artikel in een reeks van vier. In het eerste artikel bespreek ik de normaliserende werking van sport. In het tweede artikel beschrijft Justus Beth het belang dat sociale professionals inzien wat sport kan betekenen voor de zelfredzaamheid van hun cliënten. In dit artikel staat de aanpak van Life Goals Amersfoort centraal.

Life Goals Amersfoort biedt sinds mei 2017 diverse sport- en beweegactiviteiten aan voor kwetsbare mensen in Amersfoort. Deze activiteiten worden aangeboden door maatschappelijk sportcoaches van verschillende zorgorganisaties op of rondom de velden van de Amersfoortse voetbalvereniging CJVV. Deze maatschappelijk sportcoaches zijn werkzaam voor verschillende (jeugd)zorgorganisaties in Amersfoort. 

Doelen
Het aanbod van Life Goals Amersfoort bestaat onder andere uit wandelen, jeu de boules, volleybal, voetbal, tafeltennis, hardlopen, wandelen en kickboksen. Het eerste doel is het bieden van ontspanning en plezier door middel van sport. Daarnaast verschilt het per sport, maatschappelijk sportcoach en deelnemer welke persoonlijke doelen er worden opgesteld. Enkele voorbeelden van doelen zijn het omgaan met tegenslag, sociale contacten op doen en het ‘naar buiten krijgen’ van een deelnemer. 

Deelnemers zijn mensen uit de geestelijke gezondheidszorg, maatschappelijk opvang en beschermd- en begeleid wonen, waarbij vaak sprake is van problematiek rondom verslaving, schulden en psychiatrie. Om de deelnemers goed te kunnen begeleiden tijdens de activiteiten zijn medewerkers van de betrokken zorgorganisaties opgeleid tot maatschappelijke sportcoaches. Dit is een door Life Goals aangeboden cursus voor iedereen die sport wil inzetten als middel om anderen vooruit te helpen in hun persoonlijke ontwikkeling. Daarnaast zijn de maatschappelijk sportcoaches zelf sportievelingen die hun passie voor sport gebruiken in hun begeleiding. 

De eerste claim die we in dit artikel bespreken is: ‘Sport biedt een veilige plek waar men op informele wijze met elkaar in gesprek raakt. Dit biedt kansen voor het opdoen van sociaal kapitaal.’

Sociaal kapitaal
Het meest laagdrempelige aanbod van Life Goals Amersfoort is de wandelgroep. Dit zijn voornamelijk GGZ-patiënten, voor wie sporten en bewegen geen vanzelfsprekendheid is. Samen wandelen is een moment om even naar buiten te gaan en contact te maken met anderen. Voor velen is het een prestatie op zich, wanneer zij 30 minuten zonder pauze kunnen wandelen. Daarnaast is het voor velen een overwinning om een kort gesprekje met iemand aan te knopen. De sfeer is ontspannen tijdens het wandelen. De activiteit wordt regelmatig afgesloten met een gezamenlijke kop koffie in de kantine van CJVV. Het informele karakter, de focus op gezelligheid en de mogelijkheid om te kletsen draagt hiermee bij aan het opdoen van sociaal kapitaal.

Kenmerkend aan de voetbalgroep is de buitengewone betrokkenheid van maatschappelijk sportcoach Hans. Hij hanteert hierbij een pragmatische aanpak. Op de dag van de voetbaltraining belt hij vrijwel alle deelnemers op, om ze te herinneren aan de training. Doet hij dit niet, dan komt er vrijwel niemand opdagen. Als hij wel belt, staan er ongeacht de weersomstandigheden 15-20 mensen op het veld. 

Voetbal is de verbindende factor, maar er gebeurt veel meer dan alleen het sporten. Na afloop van de training is er de mogelijkheid om samen te eten in de kantine van CJVV, waarbij ook de mogelijkheid is om te tafeltennissen. Daarnaast worden toernooien georganiseerd en bezocht. 

Een aantal deelnemers zijn via de voetbaltrainingen van Life Goals Amersfoort doorgestroomd naar een regulier seniorenteam van CJVV. Vol trots vertelt Hans over een deelnemer die de eerste maanden van deelname geen woord uitsprak tegen andere deelnemers en op een gegeven moment begroette deze deelnemer een aantal andere deelnemers. Dit was een enorme overwinning, waaraan de sportcontext een belangrijke bijdrage heeft geleverd. Beide verhalen zijn voorbeelden van sociaal kapitaal.

Betrokken sportcoach: kracht en valkuil tegelijk
De kracht van Hans is tegelijkertijd een valkuil. Over een aantal maanden gaat hij met pensioen en een opvolger is niet in zicht. Als vrijwilliger blijft Hans zich inzetten voor deze doelgroep, maar van een structureel aanbod is dan waarschijnlijk geen sprake meer. Ondanks dat Life Goals Amersfoort in potentie de mogelijkheid biedt voor samenwerking en uitwisseling tussen de verschillende betrokken zorgorganisaties, blijkt dit in de praktijk moeizaam te verlopen. 

Deelnemers zijn vrijwel altijd betrokken bij de zorgorganisaties waaraan de maatschappelijk sportcoach is verbonden. Zo gebeurt het soms dat de maatschappelijk sportcoach vanuit de zorgorganisatie de opdracht krijgt om de sportactiviteiten niet door te laten gaan, omdat zijn of haar aanwezigheid vereist is op de woongroep. Sportactiviteiten krijgen op deze momenten geen prioriteit en komen als eerste te vervallen. 

Weerstand
Ook stuitten maatschappelijk sportcoaches regelmatig op weerstand binnen hun eigen organisatie, omdat het belang van sport niet breed gedeeld wordt. Dit geldt vooral op het moment dat er geen uren voor kunnen worden geschreven. Dit is een reden voor een van de zorgorganisaties om zich terug te trekken uit de samenwerking met Life Goals Amersfoort. Er was binnen deze organisatie geen budget meer voor dit sport- en beweegaanbod. 

Om sport- en beweegaanbod te blijven bieden voor kwetsbare groepen is naast de betrokkenheid van bevlogen professionals draagvlak binnen de organisatie essentieel om te komen tot een duurzaam aanbod.

Onderzoekproject Sport voor Participatie 
Het onderzoeksproject 'Sport voor Participatie' is een samenwerking tussen het lectoraat Bewegen, School en Sport van Windesheim, de lectoraten 'Participatie en Stedelijke Ontwikkeling' en 'Werken in Justitieel kader' van Hogeschool Utrecht, Verwey-Jonker Instituut, Stichting Life Goals, Leger des Heils, Dienst Justitiële Inrichtingen en Reclassering Nederland.

Aan de hand van vier artikelen wordt verslag gedaan van de stand van zaken op de praktijklocaties: Utrecht (Veld 42), Amersfoort (Life Goals in samenwerking met voetbalvereniging CJVV), Zwolle (Sportpark De Marslanden en Regionale Instelling voor Beschermend en Begeleid Wonen (RIBW) en Dordrecht (De Hoop).

Bas van Nierop is onderzoeker bij het lectoraat Participatie en Stedelijke Ontwikkeling, Hogeschool Utrecht.