door: Lucas Meijs, Wing Yan Man & Philine van Overbeeke

De meeste vrijwilligers stoppen omdat hun leven fundamenteel op schop gaat. Ze gaan bijvoorbeeld verhuizen, worden vader of moeder, krijgen een andere baan of worden mantelzorger. Daar kan je als sportvereniging niet zoveel aan doen. Echter een deel stopt omdat het werk te veel wordt (burn-out) of juist omdat het te eenvoudig is (bore-out). Daar kan je als sportvereniging wellicht wel wat aan doen!

Stress en burn-out zijn bekende begrippen geworden in de werksfeer maar ook het bredere leven. Waar het vaak misloopt, zeker onder de jongere generatie (millennials) maar ook onder drukke jonge ouders, is het vinden van een goede balans tussen alle verplichtingen in de agenda. Anno nu ligt de druk hoog om goed te presteren in werk met salaris, een mooi huis en belangrijke verantwoordelijkheden, maar geluk en zingeving zijn ook (weer) belangrijk geworden. 

Zingeving en betrokkenheid
Juist vrijwilligerswerk kan helpen om in deze behoeftes van zingeving en betrokkenheid bij de samenleving en onze kinderen te voldoen. Vrijwilligerswerk kan een gezonde ‘compensatie’ en ‘spill over’ zijn voor de stress van de rest van het leven. Maar vrijwilligerswerk kan helaas zelf ook een bron zijn van burn-out, stress of, de voor vrijwilligerswerk waarschijnlijk relevantere term, bore-out. 

Vrijwilligers burn-out is een interessant fenomeen. Voor zover bekend in de literatuur lopen vrijwilligers een veel lager risico op burn-out in een klassieke burn-out gevoelige sector zoals de zorg. De eerste verklaring is dat vrijwilligers zichzelf bewust aanmelden om iets in de zorg te doen en zich vaak snel zullen en kunnen terugtrekken als ze denken dat het te zwaar voor hun is. Dat maakt mantelzorg, waar er veel minder een vrije keuze is en waar terugtrekken geen optie is, zo burn-out gevoelig. De tweede verklaring is taakafbakening. Taakafbakening zorgt ervoor dat in zorg en welzijn vrijwilligers weinig functies stapelen of uitbreiden. 

Superman/supervrouw
Het mag duidelijk zijn dat deze twee aspecten juist bij sportverenigingen anders zijn. Mensen kiezen voor de sport en dan komt vrijwilligerswerk mee. 'Nee' zeggen is eigenlijk geen optie. Dat is geen probleem als het vrijwilligerswerk incidenteel en afgebakend is. Maar juist in de verenigingscultuur komen sommige vrijwilligers voortdurend in de verleiding en onder druk om meer te doen. Om zeg maar de superman of supervrouw  van de vereniging te worden. Dat levert ook nog eens veel status en applaus op, waarbij de applausgevers wellicht vaak denken ‘zij liever dan ik’. En dat gaat heel lang goed tot het ineens voorbij is. Dan is er ineens een vrijwilliger die er de brui aan geeft. 

Deze vrijwilligers burn-out heeft te maken met de ‘leefbaarheid’ van de organisatie. Een organisatie is ‘leefbaar’ als op de lange termijn de kosten van deelname lager zijn dan de baten. Er is dus sprake van een netto-opbrengst. Echter, onderzoek laat zien dat de publieke perceptie van ‘een echte vrijwilliger’ precies andersom ligt. Dat is een netto-kosten benadering waarbij iemand die veel investeert en weinig terugkrijgt door anderen gezien en aangesproken wordt als ‘super-vrijwilliger’. Maar als de supervrijwilliger de disbalans tussen investering en rendement door heeft, of fijntjes onder de neus gewreven krijgt door partner of (klein)kinderen kan de lol wel eens ineens over zijn. 

Twee types bore-out
Over vrijwilligers bore-out is veel minder bekend. Volgens Frouke Vermeulen (2015) zijn er twee types bore-out: bore-out door (te) veel werk dat geen voldoening geeft, of bore-out door te weinig werk dat ook nog eens te simpel is. De eerste vorm van bore-out (te veel werk dat geen voldoening geeft) lijkt heel veel op een vrijwilligers burn-out, alleen ontstaat dit niet door een stapeling van taken maar door gewoon te vaak hetzelfde te doen. 

De andere vorm van vrijwilligers bore-out treffen we aan bij vrijwilligers die denken ‘alles’ te kunnen terwijl anderen daar wellicht over twijfelen. 'Dom en ijverig' is wat dat betreft een gevaarlijke combinatie. Maar een echte vrijwilligers bore-out is, zeker in sportverenigingen, wel een reëel gevaar voor iedereen die niet tot de incrowd behoort. Denk aan de ‘moeder maffia’ op de basisschool die onderling het leuke werk heeft verdeeld en bepaalt dat de nieuwe ouder eerst maar een tijdje luizenouder moet zijn. Dat soort gedrag kan zorgen voor vroegtijdige bore-out waarbij iemand dus niet verder gaat als vrijwilliger.

Limiteren aantal uren
Kortom, ook in vrijwilligerswerk stoppen mensen doordat het werk te veel, te zwaar, te weinig of te simpel is. Gelukkig kan je daar als vereniging wel iets aan doen. Burn-out kan voorkomen worden door het limiteren van het aantal vrijwilligersuren en -functies per individu. Burn-out kan ook voorkomen worden door het aanbieden van geplande vrijwilligers-sabbaticals, een jaartje even alleen sporten in plaats van organiseren. 

Bore-out kan worden voorkomen door met de vrijwilliger een echt open gesprek te hebben waarbij er ook een kans wordt gegeven om simpelweg gelukkig te zijn in het ‘simpele’ vrijwilligerswerk. Niet iedereen wil zware verantwoordelijkheden als vrijwilliger. Verder geldt dat een vereniging die goed weet om te gaan met vrijwilligers bore-out waarschijnlijk goed bezig is met het opleiden van nieuwe bestuursleden en andere leiderschapsfuncties. Een vereniging die goed weet om te gaan met het voorkomen van vrijwilligers burn-out en bore-out gaat veel gelijkmatiger om met de onvermijdelijke vertrekkende vrijwilligers. 

Prof. dr. Lucas Meijs is als hoogleraar Strategische Filantropie en Vrijwilligerswerk verbonden aan de vakgroep Business-Society Management van de Rotterdam School of Management, Erasmus Universiteit.

Wing Yan Man is oprichter van 3310 - School for Millennials. Deze school brengt met workshops en evenementen de Gameboy-generatie vaardigheden bij die het huidige educatiesysteem hen niet heeft geleerd, opdat met veel zelfreflectie op een laagdrempelige manier met humor burn-outs onder jongeren kan worden voorkomen.

Philine van Overbeeke is junior onderzoeker aan de Rotterdam School of Management, Erasmus Universiteit. Zij behaalde in 2016 haar bachelor Bedrijfskunde aan de RSM en voltooide daar in 2017 ook haar master Global Business & Sustainability.