door: Mark Schuls

Alle coaches weten dat jonge, talentvolle sporters mentale vaardigheden nodig hebben om de top te halen. Hoe kunnen talentcoaches ervoor zorgen dat ze deze vaardigheden ontwikkelen?

Vaak wordt de moderne sportcoach een duizendpoot genoemd. Hiermee wordt bedoeld dat een coach over veel verschillende competenties moet beschikken. Waar coaches eerst alleen technische en tactische aanwijzingen hoefden te geven, moeten ze nu ook verstand hebben van fysieke training, voeding, periodisering, didactiek, technologie, sportmedische kwesties en – last but not least – mentale training. 

Coach voor ieder onderdeel
Zelfs voor duizendpoten is dat best veel gevraagd. Fabian Hambüchen, olympisch kampioen turnen op het onderdeel rekstok, gaf in een recent interview de volgende oplossing: ‘Veel coaches denken dat ze de coach zijn voor alle aspecten van de sportprestatie: coach voor fysieke training, coach voor het mentale, coach voor voeding. Maar een professionele sporter zou een coach voor elk onderdeel moeten zoeken.’

Uiteraard is het verstandig dat topsporters, die altijd bezig zijn om zichzelf verder te perfectioneren, zich laten adviseren door gespecialiseerde professionals zoals een sportpsycholoog. Wel blijkt uit onderzoek van Brown & Fletcher¹ (2017) dat het effect van mentale training groter is wanneer de coach wordt betrokken bij het aanleren van mentale vaardigheden. 

Vooral als het gaat om het aanleren van mentale vaardigheden aan jonge, talentvolle sporters is er een belangrijke taak voor de talentcoach weggelegd. Binnen steeds meer talentontwikkelingsprogramma’s wordt hiervoor een aparte leerlijn mentale training opgezet. In deze leerlijn wordt bepaald welke mentale vaardigheden hij tijdens zijn opleiding tot topsporter dient te verwerven. Om hier invulling aan te kunnen geven, is een aantal voorwaarden van belang.

Eerste voorwaarden voor een leerlijn mentale training
Ten eerste dient een talentcoach basiskennis van de sportpsychologie te hebben. Op die manier is het makkelijker om mentale uitdagingen van een sport te kunnen duiden. Binnen het tennis komt bijvoorbeeld regelmatig voor dat tennissers vanwege een mentale oorzaak verliezen van tegenstanders met een lagere rating.

Sportpsychologische theorieën komen van pas om dit te verklaren en aan te pakken. Zijn de gestelde doelen te veel op het resultaat gericht? Is er sprake van wedstrijdspanning, waardoor spieren verkrampen en daarmee de slagtechniek verslechtert? Of is het een concentratiekwestie, waarbij de tennisser te veel in gedachten blijft hangen bij gemaakte fouten? In een leerlijn mentale training kunnen dan respectievelijk taakgerichte doelen, ontspanningstechnieken en focusroutines aan bod komen, zodat een tennisser hiermee leert omgaan.

Tweede voorwaarde
Ten tweede is het belangrijk dat talentcoaches een visie ontwikkelen op mentale training. Dit houdt in dat ze helder moeten hebben wat ze sporters op mentaal vlak willen meegeven en wat de eigen rol daarin is. Voor coaches die werken in een talentontwikkelingsprogramma is het nuttig zichzelf de volgende vraag te stellen: ‘Over welke mentale kwaliteiten wil ik dat een sporter beschikt aan het einde van de opleiding?’ 

Als een bond zo is georganiseerd dat op het talentprogramma een seniorenprogramma volgt, is het erg zinvol om deze vraag samen met de coach van dat seniorenprogramma te beantwoorden. Dit geeft vervolgens goede aanknopingspunten voor het invullen van de leerlijn mentale training. Daarna kan de talentcoach bepalen wat zijn eigen rol binnen de leerlijn wordt en welke aspecten worden uitbesteed aan een sportpsychologisch expert. 

Derde voorwaarde
Een derde voorwaarde voor het opzetten van de leerlijn is dat een talentcoach deze kan faseren, rekening houdend met verschillende ontwikkelingsfasen van een sporter. Een 12-jarige sporter die net instroomt in een talentontwikkelingsprogramma heeft andere cognitieve capaciteiten en mentale uitdagingen dan een 18-jarige sporter die op het punt staat de stap te maken naar de nationale seniorenselectie. 

Het holistische sportcarrière model van Wylleman, Reints & De Knop (2013)² geeft een goed overzicht van de transities die een sporter meemaakt op verschillende vlakken. Het verloop van de sportcarrière gaat volgens dit model gepaard met ontwikkelingen op psychologisch, sociaal, academisch en financieel vlak. Een leerlijn kan worden afgestemd op deze ontwikkelingen door rekening te houden met de cognitieve ontwikkeling van een sporter en de specifieke uitdagingen die bepaalde transities met zich meebrengen.

De spin
Met basiskennis van sportpsychologie, een visie op mentale training en inzicht in de ontwikkelingsfasen tijdens een sportcarrière kan een talentcoach de basis leggen voor een leerlijn mentale training, zonder daar een duizendpoot voor te hoeven zijn. Door zich te laten adviseren door andere experts en hen in te schakelen voor specifieke thema’s binnen de leerlijn, wordt de talentcoach meer de spin in het web. 

De spin bewaakt de leerlijn in grote lijnen en is eindverantwoordelijk voor het implementeren ervan. Dezelfde aanpak kan worden gekozen als het gaat om fysieke training, voeding, et cetera. Op het vlak van mentale training kunnen talentcoaches samenwerken met sportpsychologen voor het opzetten van de leerlijn.

Workshop voor coaches: leerlijn mentale training
Voor coaches die benieuwd zijn naar een voorbeeld van zo’n samenwerking vindt op 13 januari 2019 een workshop plaats. Sportpsycholoog VSPN® Mark Schuls en atletiekcoach Guido van Weeren geven deze workshop. Zij werken sinds vijf jaar samen aan de leerlijn bij het RTC Noord Atletiek. Ze geven inzicht in hoe een leerlijn mentale training kan worden geïntegreerd in een talentontwikkelingsprogramma. Verschillende mentale vaardigheden die kunnen vallen binnen de leerlijn komen aan bod, waarbij dieper wordt ingegaan op het thema ‘omgaan met wedstrijdspanning’. Ook worden de toepassingen van de online mentale training voor jonge sporters ‘Top in je Kop’ binnen de leerlijn geschetst. In de agenda van TipTop Sport staat meer informatie en kun je tot en met 19 oktober 2018 tickets bestellen voor het early-bird tarief.

Bronnen:
1. Brown, D. J. & Fletcher, D. (2017) Effects of psychological and psychosocial interventions on sport performance: a meta-analysis. Sports Medicine, 47(1), 77-99.

2. Wylleman, P., Reints, A., & De Knop, P. (2013). Athletes' careers in Belgium. A holistic perspective to understand and alleviate challenges occurring throughout the athletic and post-sport career. In N. B. Stambulova, & T. V. Ryba (Eds.), Athletes' careers across cultures (pp. 31e42), New York, NY: Routledge.

3. Wylleman, P. (2014, februari). Infosessie Prestatiegedrag. Gepresenteerd op een bijeenkomst bij NOC*NSF, Arnhem, Nederland

Drs. Mark Schuls werkt ruim tien jaar als SPORTPSYCHOLOOG VSPN® en sinds 2011 doet hij dat namens zijn eigen organisatie TipTop Sport. Hij is afgestudeerd aan de Rijksuniversiteit Groningen als bewegingswetenschapper en psycholoog, specialisatie sport. Hij heeft ervaring opgedaan in ruim vijftig takken van sport en heeft veel onderwijs verzorgd in de sportpsychologie. Zijn passie voor sport komt voort uit het zelf beoefenen van tafeltennis op landelijk niveau en het trainen van talenten in die sport. Hij werkt veel met jonge sporttalenten en biedt mentale training aan in de vorm van één-op-één coaching, groepstrainingen en via de door hem ontwikkelde online training voor jonge sporters ‘Top in je Kop’. Kijk voor meer informatie of contactgegevens op www.tiptop-sport.nl.