door: Lieselot Decroix

Dat pure chocolade (zwarte chocolade met minstens 70 procent cacao) goed is voor je humeur en gezondheid, wil iedereen maar al te graag geloven. Dat het daar bovenop ook nog je sportprestatie zou verbeteren, klinkt nog meer als muziek in de oren. Maar is dat wel zo? 

Eerst het goede nieuws: In de cacaoboon zitten inderdaad heel wat flavanolen, een subgroep van polyfenolen, die een anti-oxidatieve werking hebben en zo lichaamscellen beschermen tegen vrije radicalen en de resulterende oxidatieve stress. Oxidatieve stress is gerelateerd met het verouderingsproces en verschillende chronische aandoeningen, maar wordt ook veroorzaakt door intensief sporten. Daarnaast hebben flavanolen ook een positief effect op de bloedcirculatie, en dus ook de bloeddruk. 

Het minder goede nieuws
Dit positieve effect werd reeds aangetoond in verschillende wetenschappelijke studies en werd ook erkend door de EU, die een gezondheidsclaim toekende. ‘Flavanolen uit cacao helpen de elasticiteit van de bloedvaten te bewaren, wat bijdraagt aan een normale bloedcirculatie’, aldus de EU. Omdat ook de hersendoorbloeding bevorderd wordt door inname van cacao flavanolen, lijkt het erop dat ook de cognitieve functie verbeterd kan worden. Voornamelijk mensen met een verminderde vasculaire functie, zoals onder anderen ouderen en rokers, kunnen dus baat hebben bij het consumeren van cacao flavanolen. 

Maar dan, het minder goede nieuws: in chocolade is de hoeveelheid flavanolen beperkt en afhankelijk van het percentage cacao, maar ook variërend van merk tot merk en zelfs badge tot badge. En in chocolade zitten natuurlijk ook suiker en vetten. Gelukkig bestaan er nu chocoladeproducten die dankzij een geoptimaliseerd productieproces rijk zijn aan flavanolen, waardoor reeds een minimale hoeveelheid chocolade (10 gram) volstaat om de heilzame effecten te ervaren.

Onderzoek
Kunnen die cacao flavanolen ook je sportprestatie verbeteren? Een veelbelovende dierproef in muizen vormt jammer genoeg niet voldoende bewijs dat ditzelfde resultaat ook bij mensen geldt. Recent verscheen een Amerikaanse studie die aantoonde dat de inname van cacao flavanolen gedurende drie maanden de conditie en efficiëntie van de spieren verbetert bij ongetrainde mensen. Maar, regelmatig sporten leidt ook tot een betere conditie, spieropbouw en mitochondriale efficiëntie, alsook tot een optimale werking van de bloedvaten en een sterke defensiemechanisme tegen oxidatieve stress. De vraag is dus of het innemen van cacao flavanolen de sportprestatie ook kan verbeteren bij getrainde sporters? En kan de inname van cacao flavanolen het effect van training versterken? 

In het laboratorium menselijke fysiologie van prof. Meeusen aan de Vrije Universiteit Brussel werd vier jaar lang onderzoek verricht om bovenstaande vragen te beantwoorden, met dank aan de Lotto Sport Science Chair die dit onderzoek naar het effect van cacao flavanolen bij gezonde sporters financierde. 

Geen versterking door cacao flavanolen
Gezien de sportprestatie niet enkel afhangt van fysieke capaciteiten, maar ook van cognitieve eigenschappen, gingen we na wat het effect is op cognitieve prestatie. We konden aantonen dat eenmalige inname van 900 milligram cacao flavanolen de oxygenatie in de prefrontale cortex tijdens cognitieve taken verbetert bij jonge, gezonde sporters, maar dit leidt niet tot een verbeterde cognitieve prestatie. Tijdens een tijdrit was er geen verschil in hersendoorbloeding tussen personen die cacao flavanolen innamen en de personen die een placebo kregen. De hersendoorbloeding nam na beide interventies tijdens de tijdrit exponentieel toe. 

Het positieve effect van de inspanning op hersenoxygenatie was veel groter dan het minimale effect van cacao flavanolen, wat leidde tot de conclusie dat de inname van cacao flavanolen het positieve effect van inspaning niet kan versterken. In een vervolgstudie vonden we bovendien dat hetzelfde positieve effect van de inname van cacao flavanol op hersenoxygenatie ook gold op grote hoogte en het resultaat was van een verbeterde vasculaire functie in het brein, maar opnieuw resulteerde dit niet in betere hersenfunctie. 

Verder werd ook het effect op oxidatieve stress, doorbloeding en stikstofmonoxide productie tijdens inspanning onderzocht en of dit kan leiden tot een betere fysieke prestatie en/of herstel. Stikstofmonoxide is niet enkel belangrijk voor een optimale vasculaire functie, maar is ook betrokken in optimale spierwerking. 

De strijd tegen de vrije radicalen
Bij het sporten worden vrije radicalen gevormd, maar ons lichaam heeft een leger aan antioxidanten die deze bestrijden en oxidatieve stress voorkomen. De beperkte aanwezigheid van vrije radicalen leidt tot het aansterken van dit leger (om beter gewapend te zijn tegen toekomstige productie van vrije radicalen en dus oxidatieve stress nog beter te voorkomen), maar ook tot het stimuleren van onder meer mitochondriale efficiëntie en spieropbouw. Door overdreven inname van antioxidanten (bijvoorbeeld extreme dosissen van vitamine C) worden deze gunstige effecten op trainingsadaptaties mogelijk teniet gedaan. 

Tijdens langdurige, zeer zware inspanningen, bestaat de kans dat ons eigen leger antioxidanten de strijd tegen de vrije radicalen (dan aanwezig in grote hoeveelheden) verliest, wat resulteert in oxidatieve stress en mogelijks in het versnellen van spiervermoeidheid. In die omstandigheden lijkt de inname van antioxidanten dan wel van nut te kunnen zijn. 

Verbetering?
Uit onze studies bij zeer goed getrainde wielrenners bleek dat eenmalige inname van 900 milliggram cacao flavanolen de anti-oxidatieve capaciteit tijdens inspanning verhoogt en het leger dus aansterkt. Echter, de strijd tegen de vrije radicalen werd nog steeds verloren, omdat de oxidatieve stress die ontstond tijdens de tijdrit niet werd afgeremd door inname van cacao flavanolen. De inname van cacao flavanolen had eveneens geen invloed op de productie van stikstofmonoxide. Noch de fietsprestatie, noch het herstel, werden erdoor verbeterd.

Tenslotte gingen we na hoe de inname van 530 milligram cacao flavanolen gedurende één week de oxidatieve stress, stikstofmonoxide productie en hersen en -spieroxygenatie tijdens inspanning beïnvloedt, zowel op zeeniveau als op een gesimuleerde hoogte van 3000 meter. Na zes dagen cacao en inname verbeterde de vasculaire functie, zelfs bij zeer getrainde atleten die al een optimale vasculaire functie hebben. Op grote hoogte bleek het zuurstofgehalte in de spieren en in de hersenen duidelijk lager dan op zeeniveau. Ook de tijdritprestatie was duidelijk minder goed. Zowel in rust, als tijdens matig intensieve inspanning, werd het zuurstofgehalte in de prefrontale cortex verhoogd door inname van cacao flavanolen waardoor het negatieve effect van hypoxie op breinoxygenatie werd afgeremd. 

Tijdens maximale inspanning verdween dit positieve effect. Inname van cacao flavanolen had verder geen invloed op spieroxygenatie en op stikstofmonoxide productie en verbeterde de prestatie op de tijdrit niet. Inname van cacao flavanolen gedurende één week bleek wel de oxidatieve stress tijdens zware fysieke inspanning te reduceren. 

Advies
We kunnen dus concluderen dat zowel eenmalige inname van 900 milligram, als de inname van 530 milligram cacao flavanolen gedurende één week, noch de fysieke, noch de cognitieve prestatie bevordert bij jonge, gezonde atleten. We raden dan ook niet aan om cacao flavanolen in te nemen als prestatie bevorderend voedingssupplement. Inname van het supplement lijkt wel veelbelovend om een goede neurovascularisatie te stimuleren en oxygenatie van het brein tijdens blootstelling aan hypoxie op pijl te houden. 

Bovendien werd tijdens dit doctoraatsonderzoek aangetoond dat inname kan bijdragen om excessieve productie van vrije radicalen en oxidatieve stress tijdens maximale inspanning te onderdrukken. Hoewel deze studies erop lijken te wijzen dat de inname van cacao flavanolen gunstig kan zijn tijdens hoogtestages en rittenwedstrijden waar het belang van herstel primeert boven het belang van trainingsadaptaties, is er nog meer onderzoek nodig voordat we gerichter advies kunnen geven omtrent het tijdstip en dosering van inname van cacao flavanolen voor atleten. 

Lieselot Decroix (1987) behaalde recent (augustus 2018) een doctoraat in de bewegingswetenschappen en fysiotherapie aan de Vrije Universiteit Brussel en Universiteit van Rijsel (FR) met als onderwerp 'Cocoa flavanols, exercise and the brain'. Gedreven door haar passie voor de sport als ex-professioneel wielrenster, werkte ze ook daarnaast ook rond preventie en diagnostisering van het overtrainingssyndroom, wat resulteerde in tien internationale publicaties als eerste auteur.