door: Jurgen van Teeffelen
De internationale handbalfederatie timmert hard aan de weg. Sinds 2000 heeft de federatie 63 nationale bonden als nieuw lid mogen verwelkomen; dit jaar sloten Jamaica, Fiji en Oost-Timor bij de handbalfamilie aan. Onderzoek doet echter vermoeden dat niet in al deze landen handbal een sport is.
Het WK handbal voor vrouwen zit er weer op; de Oranje-dames veroverden een bronzen plak. Eerder in het toernooi maakten de Nederlandse vrouwen korte metten met de ‘handbaldwergen’ China en Kameroen. Het laat zien dat het internationale handbal nog steeds gedomineerd wordt door een beperkt aantal 'grote' landen, ondanks de mondialisering die de internationale handbal federatie IHF sinds het begin van deze eeuw tentoonspreidt. Want maar liefst 63 nieuwe landen sloten zich sinds 2000 bij de IHF aan. De teller staat inmiddels op 207 leden.
"Van 102 federaties was het gissen of ze wel een nationale competitie of toernooi hadden"
Maar volgens de Deense onderzoeksjournalist Jeppe Laursen Brock bestaan er gerede twijfels of in alle 207 landen wel gehandbald wordt. Samen met zijn collega's van de Deense krant Politiken dook Laursen Brock twee jaar geleden in de aanloop van het WK handbal in zijn geboorteland in de cijfers. Wat bleek? Slechts 84 landen waren te vinden op de internationale ranglijst en 113 federaties hadden geen functionerende website of een profiel op Facebook. Van 102 federaties was het gissen of ze wel een nationale competitie of toernooi hadden en van 76 federaties was het onduidelijk of ze een bondsbureau of iets soortgelijks hadden vanwege het ontbreken van een adres.
'Papieren federaties'
Volgens Laursen Brock heeft het er alle schijn van dat er een groot aantal 'papieren' federaties bij de internationale handbalfederatie zijn aangesloten, zo vertelde hij op het 'Play the Game'-congres over ethiek in de sport vorige maand in Eindhoven. Toen de Deen voor zijn onderzoek een aantal nieuwe landen benaderde voor een toelichting op hun toetreding tot de IHF, bleek dat het lidmaatschap ze in de schoot te zijn geworpen.
Zo vertelde een vertegenwoordiger van Tuvalu, dat in 2013 toetrad, aan Laursen Brock dat de IHF het land benaderd had om lid te worden en een paar ballen had geschonken. Maar of de sport snel van de grond zou komen, daar twijfelde hij over: 'We kunnen niet starten voordat we een coach hebben. Het is een nieuwe sport, dus we hebben iemand nodig die de sport kent.' Volgens een vertegenwoordiger van Swaziland, ook sinds 2013 lid van de IHF, zou er waarschijnlijk geen handbal in zijn land bestaan als de IHF niet gesuggereerd had om de sport te gaan spelen.
"Ik geloof niet dat in het voetbal echt papieren federaties zijn. Overal in de wereld wordt gevoetbald"
Status en aanzien
Uitbreidingsdrift is een veelvoorkomend verschijnsel bij internationale sportbonden vertelt Frank van Eekeren, onderzoeker op het gebied van maatschappelijke betekenis en organisatie van de sport aan de Universiteit van Utrecht. "De voetbalbond FIFA is het bekendste voorbeeld. Die heeft inmiddels 211 leden. Dat zijn er 18 meer dan zijn aangesloten bij de Verenigde Naties. Maar ik geloof niet dat in het voetbal echt papieren federaties zijn. Overal in de wereld wordt gevoetbald. Elk land heeft een officiële bond en een kantoor."
Status is volgens Van Eekeren een belangrijke reden voor een sportbond om groter te worden. “Het geeft aanzien in de internationale sportwereld. Federaties kijken naar elkaar, met veel leden maak je indruk op de anderen. Bovendien levert het meer status binnen de olympische beweging op.”
Stevig in het zadel
Maar een andere reden voor een internationale sportbond om nieuwe leden binnen te harken is dat elk land een stem heeft. Volgens Laursen Brock is de ongebreidelde uitbreiding van de IHF dan ook niets anders dan een manier om president Hassan Moustafa stevig in het zadel te houden. 11 november jongstleden werd de inmiddels 73-jarige Egyptenaar, die sinds 2000 de hoogste positie in de federatie bekleedt, voor de vierde keer op rij herkozen. Volgens Van Eekeren een probleem dat veel internationale federaties kennen.
“Ze hebben geen afspraken over de zittingstermijn van een bestuurder gemaakt. Als daar geen limiet aan zit, kan de macht beperkt worden rondom een paar mensen. En dat loont want het geeft de mogelijkheid om lang op de bestuurdersstoel te blijven zitten. Zoals Moustafa, die zit er nu 17 jaar.”
"Bij het IOC zijn ze blij met de mondialisering van de handbalsport die Moustafa heeft bewerkstelligd"
Het is curieus want Moustafa is niet bepaald van onbesproken gedrag. In 2011 werd hij in staat van beschulding gesteld vanwege corruptie en omkoping. De toenmalige voorzitter van het IOC - Jacques Rogge - vertelde in de Zwitserse media dat hij het gedrag van Moustafa niet zou tolereren als de Egyptenaar IOC-lid was geweest. Maar dit voorval is inmiddels vergeten bij het IOC. Want zij zijn blij met de mondialisering van de handbalsport die Moustafa heeft bewerkstelligd. Niet voor niks feliciteerde IOC-baas Thomas Bach de Egyptenaar met zijn herverkiezing en complimenteerde hem met de ontwikkeling van de handbalsport onder zijn bestuur.
Kwetsbaar
Bijna alle internationale federaties hanteren het principe van 'one country, one vote', geeft Van Eekeren aan. Maar of het eerlijk is? “Daar is lastig antwoord op te geven, want er zijn altijd wel argumenten te bedenken dat het wel het meest democratisch is.” Maar het systeem is wel kwetsbaar, zegt Van Eekeren. “Het is gevoelig voor corruptie. Lobbyen gaat niet via de grote landen maar via de kleine landjes. Blatter besteedde niet voor niks het ontwikkelingsgeld van de FIFA om stemmen van eilandjes in de Zuidzee voor zich te winnen. En omdat het democratisch gehalte van deze federaties meestal niet hoog is, kon hij direct met de voorzitter ervan schakelen.”
'Handbal is geen complexe sport en wij zijn van nature atletisch. We hoeven alleen de grondbeginselen van het spel te leren'
Zo blijft het gissen of er op Nauru, Cambodia, Belize, Marshalleilanden, Guam en Santa Lucia écht gehandbald wordt. In november traden Oost-Timor, Fiji en Jamaica toe tot de internationale handbalfamilie. Fiji blijkt in ieder geval twee geregistreerde handbalclubs te hebben: de Gilead Gladiators en Golden Eagles. Met twee teams erbij hoopt het land een competitie te kunnen starten. Jamaica is hoopvol dat ze bij de Olympische Spelen in 2020 een team bij het handbaltoernooi kan afvaardigen, zo zei de voorzitter van het Olympisch Comité Christopher Samuda.
'Ik denk dat we een goede kans maken. Handbal is geen complexe sport en wij zijn van nature atletisch. We hoeven alleen de grondbeginselen van het spel te leren.' Laursen Brock denkt er het zijne van. “Een paar jaar geleden vroeg de Jamaicaanse handbalbond nog om donaties op hun Facebook-pagina. Ik geef ze weinig kans.”
Reactie Tjark de Lange, voorzitter van het Nederlands Handbal Verbond NHV:
“Ik kan me inderdaad niet voorstellen dat er in Oost-Timor of op Fiji fanatiek gehandbald wordt. Geen enkele Europese voorzitter kan dat. Als je naar de kwalificaties voor het WK kijkt, dan zie je direct dat een heleboel landen daar niet aan meedoen terwijl ze wel IHF-lid zijn. Maar probeer maar eens te bewijzen dat er écht niet gehandbald wordt, dat is lastig. Want het officiële verhaal is: in elk nieuw aangesloten land wordt gehandbald of in ieder geval een ontwikkeling daartoe opgestart, met het doel dat er uiteindelijk een handbalcultuur ontstaat.”
"Een WK of EK boycotten heeft geen zin want hoe leg je dat je atleten uit?"
“Ik was aanwezig bij het congres in november waar Moustafa herkozen werd. Daar wordt een theatervoorstelling opgevoerd. Nee, ik ga er niet met plezier naar toe, niemand die ik ken. Met de leden van de Europese Handbalfederatie hebben we jarenlang tegen het systeem gevochten maar we hebben ons er inmiddels bij neergelegd. Dan maar meewerken zodat we in ieder geval nog iets voor elkaar kunnen krijgen. Uiteindelijk kunnen wij de werkelijkheid niet veranderen. Een WK of EK boycotten heeft geen zin want hoe leg je dat je atleten uit? Dat het belangrijk voor het handbal is? Nou, ik weet al wat ze zullen zeggen…‘dank je de koekoek’.”
“De ironie van het verhaal is dat ik zie dat Moustafa echt voor het handbal leeft. Het is zijn ding. Ik denk dat we met deze structuur nog veel slechter af hadden kunnen zijn. De IHF bloeit en er staat ongelofelijk veel geld op de rekening. Corruptie? Ja, ze zeggen het maar bewijs het maar eens. Moustafa leeft niet overdreven luxe. Ik spreek hem regelmatig, ruim twee weken geleden nog bij de opening van het WK. Je kan leuk over handbal met hem spreken.”
"In het handbal is Duitsland het grootste land, dat hoort meer invloed te hebben dan Fiji"
“De hele sportwereld zit zo in elkaar. De druk vanuit het IOC om sport wereldwijd te promoten werkt dit in de hand. Maar de realiteit is dat in veel landen de bewoners al blij zijn als ze een normaal bestaan kunnen opbouwen, wat hebben ze daar aan het lidmaatschap van een sportbond? Hoe de idiotie te doorbreken, dat is de echte vraag. Je kunt als Europa wel een grote mond opzetten maar je hebt maar 39 stemmen, dat verliezen we sowieso. Als je het mij vraagt moet de IHF, maar dit geldt natuurlijk voor alle grote sportbonden, anders ingericht worden. Ze moeten rekening houden met het aantal beoefenaars van de sport in een land. In het handbal is Duitsland het grootste land, dat hoort meer invloed te hebben dan Fiji. Zo doen we het ook bij het NHV, daar hebben de grootste verenigingen de grootste stem.”
Naschrift:
Auteur Jurgen van Teeffelen heeft voor deze column contact gehad met Frank van Eekeren, Jeppe Laursen Brock en Tjark de Lange. Alle drie hebben ze de column vooraf gelezen en hun citaten geautoriseerd.
Jurgen van Teeffelen (1968) is freelance wetenschapsjournalist sinds 2014. Tot die tijd werkte hij als gepromoveerd fysioloog aan universiteiten in Nederland (AMC, Maastricht) en de Verenigde Staten (Yale). Van Teeffelen schrijft graag over wetenschap in relatie tot sport en bewegen en over doping. Voor meer informatie: www.jurgenvanteeffelen.nl.