door: Jan Janssens

Begin jaren negentig. De jaarlijkse Algemene Ledenvergaderingen (ALV) van mijn voetbalclub werden, zoals bij zo veel verenigingen, niet heel druk bezocht. Eén keer wisten we wel veel leden op de been te brengen. Dat was toen we aankondigden dat we iets wilden doen aan alcoholmatiging. Dat gebeurde op eigen initiatief. 

Er waren ook in die tijd wel spotjes op televisie om alcoholgebruik te ontmoedigen en er werden door de politie ook wel automobilisten aangehouden voor alcoholcontroles, maar er was nog geen druk op sportverenigingen om de verkoop van alcohol te beperken. Er werd bovendien vanuit de landelijke sportorganisaties niet op aangedrongen. We vonden zelf dat er te veel geconsumeerd werd. Het was niet goed voor de sfeer in de club, geen goed voorbeeld voor de jeugd en gevaarlijk voor de verkeersveiligheid.

Discussie in ALV
We legden de ALV verschillende maatregelen voor: 1. We verkopen bier voortaan alleen nog van de tap (want er zit minder bier in een glas dan in een flesje). 2. We verkopen niet langer bier in kratten tegelijk (want sommige teams hadden de gewoonte om na afloop van hun wedstrijd de ene na de andere krat bier te bestellen en deze als een soort totempaal naast zich op te stapelen). 3. We schroeven de bierprijs op. 4. We verkopen geen bier meer in de ochtend. 

Er ontstond een felle discussie waarbij de emoties hoog opliepen. ‘We dronken zelf zeker geen bier… Het was niet aan het bestuur om te beslissen wat goed was voor de leden... Het was funest voor de begroting...’ De slotsom was dat de prijsverhoging niet doorging maar dat flesjes bier verhoudingsgewijs wel duurder werden dan tapjes. Aan de bar werden voortaan geen hele kratten bier meer verkocht en voor twaalven werd voortaan geen alcohol meer geschonken.

We gingen het alcoholmisbruik dus wel wat matigen, maar het ging niet makkelijk en zeker niet van harte. Een week later bleek dat één of twee teams kratten bier van huis meenamen om na afloop in de kleedkamer te nuttigen. Dat was een tijdelijke ‘daad van verzet’ maar het illustreert hoe lastig het kan zijn om iets te doen aan alcoholmatiging in sportkantines.

Aanscherping wet- en regelgeving
Sindsdien hebben veel clubbestuurders zich daarover wel het hoofd moeten breken en dat doen ze nog. Want er werden en worden door de overheid verschillende maatregelen genomen om alcoholgebruik in de horeca en ook in sportkantines te beperken en te ontmoedigen. De Drank- en Horecawet is verschillende malen aangescherpt.

Zo dienen sportverenigingen met een kantine tegenwoordig te beschikken over een bestuursreglement ‘Alcohol in sportkantines’. Schenktijden moeten gepubliceerd worden. Leidinggevenden in sportkantines moeten met goed gevolg een cursus ‘Sociale Hygiëne’ gevolgd hebben. Wanneer alcohol wordt geschonken, dient altijd een leidinggevende aanwezig te zijn. Andere vrijwilligers moeten tenminste 18 jaar oud zijn en een instructie ‘verantwoord alcohol schenken’ hebben gekregen. De leeftijdsgrens voor alcohol is verhoogd van 16 naar 18 jaar. De naleving daarvan wordt strenger gehandhaafd, soms zelfs met inzet van ‘loktieners’. De boetes bij overtreding zijn verhoogd.

Afspraken
In het modelreglement dat NOC*NSF samen met de VNG voor verenigingen heeft opgesteld, zijn nog aanvullende en meer gedetailleerde afspraken geformuleerd. Bijvoorbeeld dat alleen in kantine en op terras alcohol mag worden gebruikt, dat geen alcohol wordt geschonken aan jeugdleiders en -trainers, dat kantinemedewerkers tijdens hun dienst geen alcohol mogen drinken, dat er geen ‘meters bier’ worden verkocht, enzovoort. 

Daarnaast leggen alle gemeenten sinds enkele jaren in Algemene Plaatselijke Verordeningen ook vast aan welke schenktijden sportkantines zich moeten houden. Deze variëren van gemeente tot gemeente. Zo wordt in de ene gemeente bijvoorbeeld bepaald dat sportclubs vóór 15.00 uur geen alcohol mogen schenken en is het in de andere gemeente verboden om alcohol te schenken op tijdstippen waarop het merendeel van de aanwezigen beneden de 18 jaar is.

Wereld te winnen
NOC*NSF de sportbonden, provinciale en lokale sportserviceorganisaties ondersteunen de verenigingen met voorlichting, protocollen, toolkits en wat dies meer zij, maar het zijn uiteindelijk toch de verenigingen die het beleid in de praktijk moeten brengen. 

Dat lijkt getuige de cijfers steeds beter te lukken. De verenigingen die moeite zeggen te hebben met de naleving van alle wet- en regelgeving op dit vlak, zijn in de minderheid, zo blijkt uit het Brancherapport Sportverenigingen (Lucassen & Van der Roest, 2018). Maar er is duidelijk ook nog een wereld te winnen. Want bijna de helft van alle verenigingen voldoet bijvoorbeeld nog niet aan de eis om kantinemedewerkers te instrueren in verantwoord alcohol schenken (Scholten & Van Kalmthout, 2017) en bijna één op de vijf kaderleden rapporteert in het afgelopen jaar overlast te hebben ervaren door alcoholgebruik (Oomens & Donker, 2015).

Afspraken, recent gemaakt in het kader van het Preventieakkoord zetten extra druk op de ketel. In dat akkoord hebben NOC*NSF en de bonden beloofd dat in 2025 alle sportverenigingen alle barmedewerkers die alcohol schenken via een door VWS gefinancierd e-learning traject hebben geschoold  in 'verantwoorde verstrekking'. En de VNG gaat bevorderen dat gemeenten (op verzoek van de sportsector) de naleving van de leeftijdsgrens van sportvereniging nadrukkelijker handhaven.

Druk verhoogd, omzet verlaagd
Het is goed dat werk wordt gemaakt van alcoholmatiging. Laat daarover geen misverstand bestaan. Ik wil ook zeker niet pleiten voor het terugdraaien hiervan. Maar de naleving van al deze bepalingen heeft natuurlijk wel betreurenswaardige neveneffecten. De druk op het kader van sportverenigingen is en wordt daardoor zeker verhoogd, de omzet in sportkantines waarschijnlijk verlaagd. 

En het is niet alleen dit alcoholbeleid waar de clubs mee moeten dealen. Juist in de kantinesfeer zijn in de afgelopen jaren nog veel meer beleidsmaatregelen genomen die van het verenigingskader heel veel extra aandacht en inzet vragen. Daarover meer in het volgende deel van deze serie. 

Hier en nu sluit ik af met een mooi voorbeeld uit de praktijk van hockeyclub Hisalis uit Lisse, misschien wel de enige sportvereniging in Nederland die over een kantine beschikt waar op de belangrijkste speeldag van de week helemaal geen alcohol wordt geschonken. De vereniging uit de Bollenstreek heeft gekozen voor een aanpak die bij sommige clubs geen kans van slagen heeft, maar voor andere wel inspirerend kan zijn.

Jan Janssens is directeur-eigenaar van onderzoek- en adviesbureau Chionis kwartiermaker van stichting NL Sportclub en auteur van Het Grote Ideeënboek voor Sportclubs