door: Ilse Frans & Yara van Gendt

De vorige column sloten we af met een interessant weetje. Namelijk dat 70% van het gedrag van sporters in een team wordt bepaald door de omgeving waarin ze zich bevinden, en niet door bijvoorbeeld hun persoonlijkheid. In zo’n teamklimaat is het dan ook belangrijk dat sporters ondersteund worden, zichzelf kunnen verbeteren, dat ze gemotiveerd worden en gemotiveerd blijven. Wanneer je sporters gemotiveerd zijn, leidt dit tot meer plezier, inzet, langer kunnen doorgaan en betere prestaties. Maar hoe doe je dit als trainer? En hoe kan je hier in de praktijk rekening mee houden? 

Om dit te kunnen toelichten, bespreken we eerst verschillende soorten motivatie. De motivatie van een sporter kan namelijk vanuit zichzelf komen (intrinsiek) of buiten zichzelf liggen (extrinsiek). Hoe meer intrinsiek de motivatie, des te meer zelfsturing er plaatsvindt. Deze zelfsturing zorgt ervoor dat de sporter zich verantwoordelijk voelt voor zijn eigen leerproces. Dit kan plaatsvinden via verschillende zelfregulatieprincipes, zoals doelen stellen, reflecteren, plannen en monitoren. Voorbeelden van deze principes zullen we in deze column uitgebreid behandelen.

Self-Determination Theory
Maar hoe zorg je ervoor dat je sporters intrinsiek gemotiveerd worden? Dit kan worden uitgelegd aan de hand van de Self-Determination theory. Deze theorie gaat ervanuit dat iedereen drie psychologische basisbehoeften heeft, namelijk: autonomie, binding en competentie (ABC). Door aan deze drie basisbehoeften tegemoet te komen kunnen we zo dicht mogelijk tegen intrinsieke motivatie aan komen. 

Wanneer sporters autonomie ervaren, hebben zij het gevoel dat zij de controle in eigen hand hebben. Sporters zijn dan in staat om te doen wat zij zelf belangrijk vinden. Niet alle factoren tijdens en rondom een wedstrijd kunnen worden beïnvloed, het is belangrijk om je te realiseren dat je plan en de manier waarop dingen uitpakken, niet altijd overeenkomen. Door na te gaan waar je wel en geen invloed op hebt, kun je overgaan tot actie op de factoren waar je wel invloed op hebt en andere zaken, waar je geen invloed op hebt, loslaten. Het werkblad ‘Cirkels van invloed’ kan sporters helpen om beter in te zien waar ze wel, weinig en geen invloed op hebben. Daarnaast kun je als coach bijdragen aan de autonomie van je sporters door ze mee te laten denken, keuzeopties te geven en (open) vragen te stellen, zoals Steve Kerr (hoofdcoach bij de Golden State Warriors, basketball) doet in een time-out. Hierdoor gaan sporters zelf nadenken over hoe ze situaties willen aanpakken en welke keuzes ze willen maken.

Binding
Wanneer je verbondenheid ervaart, ook wel binding, heb je het gevoel dat je samen naar een doel toewerkt en deel je bepaalde ervaringen. De band die de trainer/coach met zijn sporter(s) heeft, is daarin heel belangrijk. Zo zorgt basketbalcoach Kerr ervoor dat bij verjaardagen van spelers feestvideo's met jeugdfoto’s worden gemaakt. Zo leert iedereen elkaar en elkaars waarden kennen. Of, zoals hij zelf zegt: ‘Ik leid mijn team zoals ik mijn kinderen opvoedde.’ Wanneer je binding ervaart heb je vaak meer plezier in je sport, ben je bereid verder en dieper te gaan, ben je dus gemotiveerder en kom je als team tot betere prestaties. 

Wanneer dingen lukken en goed gaan, ervaren we een gevoel van competentie, het gevoel dat je ergens goed in bent. Dit gevoel is heel belangrijk voor je intrinsieke motivatie. Dingen die goed gaan zijn natuurlijk veel leuker om te doen en daardoor houd je het beter en langer vol. Om dit fijne gevoel van competentie vaker te voelen, helpt het om kleine, haalbare doelen te stellen en regelmatig stil te staan bij het behalen van deze doelen. Ook is het belangrijk je wederom te richten op de dingen waar je controle over hebt. Dat is namelijk iets positiefs, iets wat al wel lukt, en zorgt ervoor dat je je nog beter voelt. Je kunt sporters vragen stellen als: wat is vandaag gelukt? En: wat ging er vandaag goed? Als laatste is het tijdens trainingen goed om aandacht te besteden aan de sterke punten van je sporters. Op die manier groeit hun zelfvertrouwen en motivatie sneller, doordat ze zich meer competent gaan voelen.

‘Als hij blijft spelen zoals vandaag staat hij binnen drie maanden in de toptien’, zei Medvedev half grappend half serieus, toen hem werd gevraagd naar de toekomst van Van Rijthoven. ‘Er is alleen altijd een maar. Bij sommige spelers duurt de magie slechts een week, anderen krijgen er juist zelfvertrouwen van en stoten door. Er zijn veel verschillende voorbeelden uit het verleden. Ik hoop voor hem dat hij dit niveau lang kan volhouden.’ – De Volkskrant 12 juni 2022

Kort maar krachtig
Om een plezierig klimaat te creëren en de motivatie van sporters te verhogen is het belangrijk de focus te leggen op intrinsieke motivatie. Dit bereik je door aan de slag te gaan met de drie psychologische basisbehoeften: autonomie, binding en competentie. Deze kun je verhogen door verschillende zelfregulatieprincipes toe te passen: zoals doelen stellen, reflecteren, plannen en monitoren. 

Op deze manier houden sporters het meest plezier, inzet, kunnen ze langer doorgaan en leveren ze uiteindelijk betere prestaties. Dezelfde gevolgen ontstaan wanneer sporters een groeimindset hebben. Hierbij wordt feedback als iets gezien waar je van kan leren, en gaan ze eerder door na een tegenslag. Meer over het stimuleren van een groeimindset in de volgende column.

Ilse Frans is 20 jaar en derdejaars bachelor student bewegingswetenschappen. Haar specialisatie is sport en sportpsychologie. Naast studeren volgt ze les in verschillende dansstijlen en loopt zij stage bij Wouw performance coaching. Zij werkt er aan de ontwikkeling van het e-learning platform Leren Revalideren, om sportpsychologische kennis zo toegankelijk mogelijk te maken.

Yara van Gendt is SPORTPSYCHOLOOG VSPN®, psycholoog NIP en runt samen met Afke van de Wouw, WOUW Performance Coaching. Zij heeft daarnaast haar eigen praktijk in Zwolle waar zij o.a. millennials, coaches, sporters en teams begeleidt binnen verschillende sporten zoals: voetbal, tennis, hockey, rugby, wielrennen, schaatsen, zwemmen en korfbal. Daarnaast geeft zij les in sportpsychologie op o.a. de Hogeschool Utrecht, verzorgt zij workshops en lezingen bij sportverenigingen en bonden en faciliteert zij teamsessies in het bedrijfsleven. Yara van Gendt is tevens bestuurslid van de Vereniging SportPsychologie Nederland (VSPN) waarin het bekender maken van het vakgebied sportpsychologie een belangrijk thema is. Eind 2021 is haar boek 'Leren Revalideren - hoe je optimaal herstelt van je blessure en er sterker uitkomt' (zie www.lerenrevalideren.nl) uitgekomen dat zij samen met Afke van de Wouw schreef.