door: Floor van den Brandt, Stein Menting, Barbara Huijgen en Marije Elferink-Gemser

We kennen het allemaal wel, lekker achter iemand anders aan fietsen voelt veel minder zwaar dan zelf de wind trotseren. Het bewegen achter iemand anders, en daarbij gebruik maken van de slipstream van de ander, wordt ook wel drafting genoemd.¹ Uit onderzoek in windtunnels blijkt dat je inderdaad flink uit de wind gehouden wordt door de atleet voor je. Draften zorgt voor verlaagde luchtweerstand als atleten de houding aannemen die gebruikelijk is tijdens fietsen² (38%) en schaatsen³ (23%). 

Deze studies laten duidelijk het grote voordeel zien van uit de wind zitten in de tweede positie. De studies in windtunnels zijn uitgevoerd met stilstaande atleten die ‘perfect’ achter elkaar draften. Echter, wind gedraagt zich tijdens het sporten in de buitenlucht of in een hal anders dan in de windtunnel.⁴ De wind waait in de werkelijkheid namelijk niet perfect recht van voor naar achter, en atleten zijn niet altijd precies achter elkaar gepositioneerd op een minimale afstand van elkaar.

Tempomakers vormen windscherm
Daarnaast komen er in de werkelijkheid nog andere wedstrijdelementen om de hoek kijken die effectief draften lastiger maken, zoals het gedrag van tegenstanders of prestatiedruk. Een prachtig voorbeeld van het positieve effect van drafting op prestatie tijdens een sportevenement was te zien op 12 oktober 2019. Op deze dag liep atleet Eliud Kipchoge de marathon als eerste onder de 2 uur, namelijk in 1 uur, 59 minuten en 40 seconden. Dit lukte hem mede door achter tempomakers te rennen die hem uit de wind hielden. De tempomakers liepen in een V-vorm voor hem en fungeerden op die manier als een soort windscherm.⁵ 

Ook op andere afstanden zoals de 3000m leidt drafting tot een verbeterde loopprestatie.⁶ Tijdens teamevenementen zoals de ploegenachtervolging in het fietsen⁷, waarin een groepje atleten gezamenlijk een race zo snel mogelijk moet voltooien, wordt drafting als vanzelfsprekend gezien. Optimaal gebruik van drafting verbetert de prestatie van het team doordat ze in elkaars slipstream rijden.⁷ Ook in meer interactieve wedstrijden heeft drafting een groot effect. Het is niet voor niks enorm lastig om als koploper uit de greep te blijven van een wielerpeloton.⁸ Dit geldt ook voor marathonschaatsen. Bij de massastart langebaanschaatsen evenals in shorttrackraces is bewezen dat de positie in de groep effect heeft op de einduitslag^9,10. Met andere woorden, drafting is veelvoorkomend en heeft bewezen effect op de prestaties van de atleten. 

Mogelijk ook mentale effecten
Onderzoek naar de onderliggende effecten van de relatie tussen drafting en sportprestatie richt zich tot nu toe vooral op fysieke aspecten. Verlaging van zowel hartslag, lactaat en wattage zijn gevonden in onderzoeken tijdens fietsen, schaatsen en hardlopen. Een fietser in de tweede positie heeft voordeel van zijn voorganger voor hartslag tot wel 18 slagen per minuut¹¹, lactaat van 4,4mmol/L¹² en vermogen van 131Watt.¹ Drafting tijdens shorttrack resulteert in een verlaging van de hartslag met 6 slagen per minuut en voor lactaat een verlaging van 2,19mmol/L.¹³ Ook voor hardlopen in groepen zijn lagere bloed lactaat waarde gevonden in vergelijking met alleen hardlopen.¹⁴ Dit effect is afhankelijk van de drafting techniek van de atleten,^5,13 de grootte van de atleten,^1,7 en de snelheid speelt ook een cruciale rol.¹⁵ Onderzoek naar de mentale aspecten is tot nu toe nog erg beperkt, maar het bestaande onderzoek wijst uit dat atleten in de tweede positie of in een groep, een fysieke taak ervaren als minder zwaar, in vergelijking met een atleet in de koppositie.¹⁴

Hoewel de voordelen van drafting duidelijk worden ondersteund door de literatuur, lijkt drafting in de trainingspraktijk nog te worden ondergewaardeerd. Om dit nader in kaart te brengen, hebben we een vragenlijst verspreid onder Nederlandse coaches en atleten binnen de sporten hardlopen, baan- en wegwielrennen en langebaan- en marathonschaatsen. In totaal hebben 22 coaches en 37 atleten van voornamelijk nationaal en internationaal niveau de vragenlijst ingevuld. 

Ervaren atleten beter in drafting
Bijna iedereen (97%) geeft aan te denken dat drafting relevant is binnen zijn of haar sport. Bovendien geeft 87% van de atleten aan dat ze drafting gebruiken in wedstrijden om beter te presteren. De voordelen van drafting tijdens een wedstrijd zijn volgens de coaches en atleten: energie sparen voor de sprint, uit de wind lopen of rijden, een snellere tijd en constanter tempo realiseren, en gemakkelijker een hoog tempo vasthouden. Meer ervaren atleten zijn volgens 98% van de respondenten beter in drafting. In lijn hiermee zijn zowel de meeste coaches als de meeste atleten van mening dat drafting een eigenschap is die trainbaar in plaats van een aangeboren eigenschap (zie Figuur 1). 

Dat maakt de volgende uitslag extra bijzonder, want lang niet iedereen geeft aan te trainen op drafting, 27% van de coaches en 43% van de atleten traint niet bewust op drafting (zie figuur 2). Hoewel de coaches en atleten zelf aangeven dat drafting relevant is voor de sportprestatie, het overgrote deel van de atleten drafting gebruikt in wedstrijden, ze verwachten dat drafting voornamelijk trainbaar is en dat atleten beter kunnen zijn in drafting als ze meer ervaring hebben traint lang niet iedereen bewust op drafting. 

Het overgrote deel, 87% van de atleten, lijkt wel voordeel uit drafting te halen tijdens wedstrijden maar lang niet iedereen traint op drafting. Als je drafting als een technische vaardigheid beschouwt, ligt het wellicht meer voor de hand om er ook in de training meer aandacht aan te besteden dan nu het geval is. Er lijkt in ieder geval nog winst te behalen voor menig coach en atleet. Drafting is het meest effectief als je een goede drafting techniek hebt.² Drafting wordt al ingezet tijdens de wedstrijden maar het voordeel kan nog groter worden als er ook op wordt getraind. Nog dichter achter je voorganger leren fietsen, nog beter in de techniek van je voorganger leren schaatsen en nog beter jezelf verschuilen in het peloton hardlopers kan een atleet grote voordelen opleveren. Het zou verstandig zijn daar ook in de training voldoende aandacht aan te besteden!

Samenvattend, de literatuur wijst op grotere voordelen van drafting dan je in eerste instantie wellicht zou denken en geeft ook belangrijke tips voor atleten in de praktijk. Wees je bewust van je eigen drafting techniek en probeer deze te verbeteren. Let er bij je racestrategie op hoe je drafting gaat inzetten en wanneer je wel of juist niet kiest om in de groep of op kop te gaan fietsen^2,8 schaatsen^9,10 of lopen.^5,6 Ook dit aspect kan je trainen maar alleen al het je ervan bewust zijn is stap één. Dit onderzoek met de vragenlijst voor coaches en atleten was een kleinschalig onderzoek. Toch laat het een trend zien waar we van kunnen leren. Wees je bewust van de grote effecten van drafting, implementeer drafting in je training en gebruik drafting tijdens wedstrijden want dan kan er nog meer geprofiteerd worden van de voordelen van drafting.

Referenties

1. Edwards AG, Byrnes WC. Aerodynamic characteristics as determinants of the drafting effect in cycling. Med Sci Sports Exerc. 2007;39:170-176. doi: 10.1249/01.mss.0000239400.85955.12 
2. Kyle CR. Reduction of wind resistance and power output of racing cyclists and runners traveling in groups. Ergonomics. 1979;22:387–397.
3. van Ingen Schenau, GJ. The influence of air friction in speed skating. J Biomech 1982;15(6):449-458.
4. Pugh LG. The influence of wind resistance in running and walking and the mechanical efficiency of work against horizontal or vertical forces. J Physiol. 1971;213(2):255-276.
5. Hoogkamer W, Snyder KL, Arellano CJ. Modeling the Benefits of Cooperative Drafting: Is There an Optimal Strategy to Facilitate a Sub-2-Hour Marathon Performance? Sports Med. 2018 Dec;48(12):2859-2867. doi: 10.1007/s40279-018-0991-4. PMID: 30298477.
6. Zouhal, H, Abderrahman, AB, Prioux, J, Knechtle B, Bouguerra L, Kebsi W, Noakes TD. Draftinǵs improvement of 3000-m running performance in elite athletes: Is it a placebo effect? Int J Sports Physiol Perform. 2015:10(2), 147–152. 
7. Blocken B, Topalar Y, van Druenen T, Andrianne T. Aerodynamic drag in cycling team time trials. J.Wind Eng. Ind. Aerodyn. 2018:182, 128–145
8. Olds, T. The mathematics of breaking away and chasing in cycling. Eur J Appl Physiol Occup Physiol. 1998;77(6): 492-497
9. Ichinose G, Miyagawa D, Ito J, Masuda N. Winning by hiding behind others: An analysis of speed skating data. PLoS ONE. 2020;15(8):e0237470. doi: 
10. Konings M, Hettinga FJ. Objectifying Tactics: Athlete and Race Variability in Elite Short-Track Speed Skating. Int J Sports Physiol Perform. 2018;13(2):170-175. doi: 10.1123/ijspp.2016-0779
11. Hausswirth C, Vallier JM, Lehenaff D, Brisswalter J, Smith D, Millet G. Effect of two drafting modalities in cycling on running performance. Med Sci Sports Exerc. 2001;33:485-492.
12. Hausswirth C, Lehenaff D, Dreano P, Savonen K. Effects of cycling alone or in a sheltered position on subsequent running performance during a triathlon. Med Sci Sports Exerc. 1999;31:599-604.
13. Rundell KW. Effects of drafting during short-track speed skating. Med Sci Sports Exerc. 1996;28:765-771. 
14. Casado A, Moreno-Pérez D, Larrosa M, Renfree A. Different psychophysiological responses to a high-intensity repetition session performed alone or in a group by elite middle-distance runners. Eur J Sport Sci. 2019;19:1045-1052.  
15. Millet GP, Geslan R, Ferrier R, Candau R, Varray A. Effects of drafting on energy expenditure in in-line skating. J Sports Med Phys Fitness. 2003;43:285-290. 

Floor van den Brandt is voormalig topschaatsster en heeft net haar master Sport Sciences aan de Rijksuniversiteit Groningen afgerond. Tijdens haar afstudeerproject onderzocht ze de effecten van drafting in langebaanschaatsen en ze schreef een wetenschappelijke review over de voordelen van drafting in meerdere sporten. Met haar onderzoek hoopt ze meer mensen binnen de sportwereld te attenderen op de grote voordelen van drafting. Naast haar studie is Floor sinds twee jaar als teammanager/performance coach betrokken bij SC Heereveen vrouwen. Nu ze haar studie heeft afgerond is ze opzoek naar een aanvullende uitdaging binnen de sportwereld. Ze is bereikbaar via info@floorvandenbrandt.nl.

Stein Menting is PhD-student bij het Universitair Medisch Centrum Groningen en onderzoeker aan Northumbria University in Newcastle-upon-Tyne (Verenigd Koninkrijk). Zijn onderzoeksveld betreft de ontwikkeling van het pacing gedrag van sporters tijdens de kinderjaren en adolescentie.

Barbara Huijgen studeerde bewegingswetenschappen aan de Rijksuniversiteit Groningen en promoveerde daar tevens op het onderwerp talentontwikkeling in het voetbal. Momenteel is zij werkzaam bij de Master Talent Development and Creativity van de opleiding psychologie aan de RuG. Zij is daar docent en voert onderzoek uit op het gebied van talentherkenning en talentontwikkeling in de sport.

Dr. Marije Elferink-Gemser is universitair hoofddocent op het thema Sport & Talent bij de afdeling Bewegingswetenschappen, Universitair Medisch Centrum Groningen, Rijksuniversiteit Groningen. Daarnaast geeft ze training aan de pupillen en junioren van schaatsvereniging de IJsster in Sneek.