De echte waarde van sport en bewegen

door: Jelle Schoemaker

In 2032 is het belang van sport en bewegen voor iedereen duidelijk. De SROI-studies, kosten- en batenanalyses en effectevaluaties hebben het hele politieke spectrum van links tot rechts overtuigd. Via wetten en stelsels zijn normen en eisen vastgelegd en met flinke investeringen van gemeenschapsgeld ondersteund. Over tien jaar gaat er daarom driedubbel zoveel geld om in de sportsector en zijn er betere professionals die de sporter deskundig en vakkundig begeleidt. Toch doen waarschijnlijk niet meer mensen aan sport en bewegen. Wat kan er mis zijn gegaan? Is het stimuleren via kwaliteitseisen en publiek geld wel de oplossing voor ons nationaal sport en beweegtekort? Of hebben andere maatschappelijke ontwikkelingen dit effect tenietgedaan?

De coronacrisis laat duidelijk zien wat eigenlijk al veel langer aan de hand is. Onze politieke leiders vinden het ontzettend moeilijk om in te grijpen in onze individuele keuzevrijheid. Alleen als we diep in de problemen zitten, en alle alternatieven zinloos zijn, kondigen we maatregelen af die ons tijdelijk beperken ten bate van het algemeen belang. Maar het liefst zo kort mogelijk, omdat de politiek bang is voor protesten, rellen en electoraal verlies. 

Toegegeven, vrijheid is een groot goed en onrust en onvrede in de samenleving wil je ook graag voorkomen. Maar ik vrees dat de politieke erfenis van deze coronacrisis gaat zijn dat we ongewenst gedrag nog vaker gedogen omdat we niet durven in te grijpen. Zelfs als dit maatschappelijk tot een verlies leidt en ons uiteindelijk allemaal minder vrijheden opleveren. Tegelijkertijd accepteren we wel dat we tot onze 16de naar school moeten, een verkeersgordel dragen in de auto en geen nachtelijke feestjes in een natuurgebied mogen organiseren. Vrijheid heeft dus altijd een grens gehad.

Vrije wil ontbreekt vaak
Vooral als het op consumptie aankomt is vrije keus ons politiek heilig. Iedereen mag kiezen en is daarmee ook automatisch zelf verantwoordelijk voor zijn daden. We beginnen echter steeds beter te beseffen dat gedrag en keuzes juist samenhangen met genen, omgeving en omstandighedenⁱ. Vrije wil is daarin maar zelden de doorslaggevende factor. Dat lijkt zo omdat we onze gemaakte keuzes achteraf voor onszelf proberen te rationaliseren. 

Onze genen kunnen we (nog) niet veranderen, maar de omgeving en omstandigheden worden steeds vaker beïnvloed door commerciële belangen. Het bedrijfsleven is namelijk dankzij verbeterende technologie steeds dichter op onze huid komen te zitten en speelt handig in op het feit dat we van gemak houden en dat we zoveel mogelijk plezier willen tegen zo min mogelijk pijn en moeiteⁱⁱ. Bovendien maken we elkaar via sociale media wijs dat succes maakbaar is en stellen we hogere eisen aan onszelf als persoon en de verschillende rollen die we in de samenleving vervullenⁱⁱⁱ.

Valkuil
Ik verwacht dat er daarom nog meer diensten en producten komen met de belofte ons te helpen maar waar de verslavende werking in het verdienmodel ons uiteindelijk ongelukkiger maakt. Zeker met de komst van een metaverse waarin de offlinewereld naar het digitale domein verschuift, wordt het nog gemakkelijker om in deze valkuil te stappen. In combinatie met een overheid die de uiteindelijke verantwoordelijkheid verschuift naar het individu en zijn vrije wil om dingen te doen, voorzie ik een desastreuse afloop.

We staan als samenleving de komende tien jaar voor een gigantische uitdaging op het gebied van duurzaamheid en gezondheid. De opwarming van de aarde zal het leven erg onaangenaam maken en onze toekomstige kinderen leven voor het eerst in de geschiedenis minder lang dan hun ouders. Om dit te voorkomen zullen we ingrijpende veranderingen moeten organiseren. Het teveel nuttigen van fastfood, suikerdrank, alcohol, vlees maar ook te veel stilzitten en te weinig bewegen en het vervuilende rijden en vliegen kunnen we onmogelijk alleen te lijf gaan met het stimuleren en belonen van gedragsverandering. Daarvoor zijn de tegenwerkende krachten te groot geworden. 

Met een steeds groter worden gezondheidscrisis zal het belang van de sport- en beweegsector daarom alleen maar groter worden. Echter, de hoge maatschappelijke waarde van sport en bewegen is niet per se een goed teken. Het kan namelijk zijn dat we de samenleving niet goed hebben ingericht waardoor deze gezondheidseffecten onnodig schaars zijn geworden. Met andere woorden, we hebben zelf de maatschappelijke waarde van sporten en bewegen laten oplopen zonder dat dit daadwerkelijk meer is gaan toevoegen. We graven zodoende een put waardoor we hoger moeten gaan springen om eruit te komen. 

Extra investeringen lapmiddel
Zonder een overheid die grenzen aan onze vrijheden en de markt stelt, vrees ik zelfs dat extra investeringen in sport en bewegen een lapmiddel worden. Misschien zelfs een politieke dekmantel dat echte noodzakelijke veranderingen vooruitschuift. Bovendien creëren we hiermee een groep winnaars wiens genen, omgeving en omstandigheden hebben meegezeten en laten we de verliezers geloven dat het hun eigen schuld is dat ze niet gezond en gelukkig zijn. 

Liever heb je een maatschappij waarbij iedereen deelneemt aan sport en bewegen maar doordat iedereen al gezond en gelukkig is, de bijdrage hiervan maar beperkt is. Dan is de maatschappelijke waarde van sport dus heel klein. Paradoxaal genoeg is juist de huidige kracht van sport en bewegen in staat om deze ideale toekomst te helpen realiseren. 

Met name de sport is bij uitstek een manier om ons als collectief te verenigen en zodoende te vragen om maatregelen die onze consumptievrijheid dan wel beperken maar ons uiteindelijk vooral gelukkiger zullen maken. De viering van een sociaal en gezond mens zijn is namelijk precies wat sporters nu met elkaar verbindt via de wekelijkse samenkomsten van fysieke uitdagingen, dwars door alle lagen van de bevolking. 

Suikertax
Een collectieve stem zo sterk en luid kan door de politiek niet genegeerd worden en die stem zou moeten vragen om moeilijke besluiten zoals het invoeren van de suikertax, alcohol op de bon, verbod op gokken, geen mobieltjes op school, beperkte openingstijden van fastfood, verplichte zwem-, fiets of beweeglessen. Een goed voorbeeld is de Rookvrije Generatie-campagne. Wat begon als een geluid van onderaf werd kracht bijgezet door een veelvoud van publieke en maatschappelijke organisaties die riepen om de gezondheid van onze kinderen beter te beschermen. Inmiddels vindt tachtig procent dat de overheid maatregelen moet nemen om te voorkomen dat jongeren beginnen met roken^iv. Dat schept vertrouwen voor de politiek om stevige maatregelen te nemen^v.

Met de nieuwe Chef de Emission wordt ook door NOC*NSF de goede weg op het gebied van duurzaamheid ingeslagen. Ik hoop dat Marcelien de Koning met tien miljoen sportliefhebbers als achterban, ook onpopulaire maar noodzakelijke duurzaamheidsmaatregelen durft te promoten. Bijvoorbeeld als het gaat om vlees, fossiele brandstoffen en vliegconsumptie te beprijzen met de echte kosten die de samenleving hiervoor draagt. Als die aanpak werkt hebben we in de toekomst nog meer van dit soort Chef de Activision’s nodig om ook op andere maatschappelijke vlakken winsten te boeken.

Daarom roep ik op om de komende tien jaar kritisch te kijken naar de extra investeringen die we voor sport en bewegen van de overheid vragen en te beseffen dat dit ook een uitruil met zich mee kan brengen op andere vlakken die misschien een cruciale rol spelen in het realiseren van een gelukkige samenleving. 

Moed en wijsheid
Luister daarom vooral goed naar geluiden in de samenleving en zet als sportend Nederland eerder en vaker het netwerk en de achterban in om vrijheidsbeperkende maatregelen te steunen die het voor iedereen mogelijk maakt om gezonder en gelukkiger te leven. Juist wanneer er nog weinig draagvlak is en het vuur nog aangewakkerd moet worden. Dan hebben we in 2032 misschien minder publieke investeringen in sport en bewegen, een lage maatschappelijke waarde ervan maar wel een gelukkigere samenleving. Ik wens ons daarom in 2022 veel politieke moed en wijsheid toe. 

Noten:
i. Dolan, P. (2019). Happy ever after: escaping the myth of the perfect life. Penguin UK.
ii. Sedláček, T. (2014). Economics of good and evil. In Bonds (pp. 331-342). Wilhelm Fink.
iii. Van den Brink, G. (2020). Ruw ontwaken uit een neoliberale droom en de eigenheid van het Europese continent. Prometheus. 
iv. Rookvrijegeneratie.nl. Driekwart Nederlanders pleit voor actief rookvrij beleid
v. Rijksoverheid.nl. Maatregelen overheid om roken te ontmoedigen

Jelle Schoemaker is als sport- en beweegeconoom verbonden aan de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen waar hij onderzoek doet naar de maatschappelijke opbrengsten van sport en bewegen in het Sports & Economics Research Centre.