Onze club gaat nooit verloren, of toch wel?

door: Jan Janssens

Onze club gaat nooit verloren,
Knoop het in je oren,
Van achter en van voren.
Onze club gaat nooit verloren,
Fal-de-ral-de-ra-de-ral-de-ra-de ral.

Mensen van mijn generatie kunnen het vast meezingen. Ook toentertijd verdwenen wel eens verenigingen, maar dat gebeurde niet zo vaak, en dat zou 'onze club' vast niet overkomen. Dus kon dat refrein met overtuiging en uit volle borst worden meegezongen. 

Tegenwoordig weten we beter. Of zouden we beter moeten weten. Hoe het ook zij, er zijn vandaag de dag veel minder verenigingen waar nog gezongen kan worden. Mijn eigen club van weleer bestaat ook niet meer. Ruim zestig jaar na de oprichting lukte het niet langer om op eigen benen te staan en is de club een fusie aangegaan met een andere vereniging die het eveneens moeilijk had. 

25% minder sportverenigingen
De cijfers maken duidelijk dat dit lot veel meer clubs beschoren was in de afgelopen jaren. Toen ik precies 25 jaar geleden voor NOC*NSF onderzoek deed naar de zorgen van sportclubs telde de koepel nog 29.872 verenigingen. In de meest recente telling uit 2019 waren dat er nog 22.453. Dat is een teruggang van ongeveer 25%. Zou die trend mogen worden doorgetrokken naar 2032 dan zouden we tegen die tijd uitkomen op een slordige 19.500 verenigingen. Maar iedereen weet: in het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst.

Eerlijk gezegd lijkt mij dat scenario veel te optimistisch, want in de eerder genoemde periode verwelkomde de sportkoepel ook nieuwe lid-organisaties waaronder Sportvisserij Nederland met een kleine duizend verenigingen. Dat vertekent het beeld en flatteert de waargenomen teruggang. Bovendien is de afkalving van het aantal verenigingen in de laatste jaren minstens twee keer zo snel gegaan als in de jaren daarvoor. En is te verwachten dat de pandemie nog voor een extra stroomversnelling gaat zorgen (zie ook mijn tweeluik van begin 2021). Het zou mij verbazen als we in 2032 nog meer dan 15.000 verenigingen over hebben.

Inhaaleffect
Die stroomversnelling in de trendmatige ontwikkelingen ten gevolge van de pandemie is tot nog toe niet opgetreden. Maar laten we vooral niet te vroeg juichen. Een inhaaleffect kan worden verwacht wanneer de overheid stopt met haar ruimhartige compensatieregelingen. Want deze hebben er naar alle waarschijnlijkheid voor gezorgd dat, net als in het bedrijfsleven, ook in de sport de zwakkere organisaties langer overeind zijn gebleven dan in normale tijden het geval zou zijn geweest. 

De sportdeelname is tijdens de pandemie teruggelopen, maar zal vermoedelijk wel weer aantrekken wanneer de beperkende maatregelen helemaal opgeheven zijn en de situatie is genormaliseerd. Deze zal wellicht zelfs toenemen omdat de pandemie het belang van een gezonde leefstijl dik heeft onderstreept. Maar zoals ik in dat tweeluik eerder beargumenteerde, de pandemie heeft het sport- en beweeggedrag ook veranderd. Er wordt tegenwoordig meer individueel, in informeel verband en op andere en wisselende tijdstippen gesport.

Goed inspelen op veranderende wensen en voorkeuren is voor verenigingen lastig. Het valt daarom te verwachten dat het marktaandeel van de verenigingssport nog verder zal afnemen. Veertig jaar geleden was 60 procent van alle sporters lid van een sportvereniging, vijftien jaar geleden nog maar 45 procent en inmiddels is dat zelfs gedaald naar 25 procent.

Kortom, mijn voorspelling voor 2032: nog minder verenigingen en nog minder verenigingssporters. Komt het vaak voorspelde einde van de verenigingssport dan ook in zicht? Nee, dat denk ik niet. Verenigingen zijn heel robuuste, taaie organisaties, die niet zomaar verdwijnen. 

'We hebben het altijd zo gedaan'
Een deel van de huidige verenigingen is al in staat gebleken om de eigen organisatie te moderniseren en enigszins te professionaliseren. Zij weten in te spelen op de veranderende wensen, eisen en omstandigheden. Een ander deel zal in de komende tien jaar ongetwijfeld ook tot het inzicht komen dat het anders moet en dat het anders kan. Maar een flink deel zal min of meer blijven functioneren zoals het nu doet. Daar is weinig ruimte voor verandering, want daar geldt 'we hebben het altijd zo gedaan'. Daar blijven bestuurders 'doormodderen' en blijven ze hun leden oproepen om 'samen de schouders eronder' te zetten (zie ook eerdere bijdrage van mijn hand uit 2011 en verscheidene bijdragen over veranderende verenigingen uit 2018 en 2019). Dat deel van de verenigingen zal wel steeds kleiner worden, want daar vinden we de clubs die het op den duur gewoon niet volhouden. Die verenigingen gaan verloren. Knoop het in je oren. Van achter en van voren.

Jan Janssens is directeur-eigenaar van onderzoek- en adviesbureau Chionis. Eerder was hij o.a. directeur van het Mulier Instituut, lector Sport Management & Ondernemen bij de Hogeschool van Amsterdam en sportformateur in acht gemeenten.