De scheidsrechter ≠ de spelregels

door: Mark Ouendag

Als ik terugkijk op voetbalarbitrage in 2019, dan springt er voor mij één absolute held uit. Scheidsrechter Laurens Gerrets legde op 17 november de wedstrijd tussen FC Den Bosch en Excelsior stil vanwege racistische spreekkoren aan het adres van Excelsior-speler Ahmed Mendes Moreira. In de interviews na afloop toonde Gerrets zich geraakt. Hij had zelf goed gehoord dat er dingen werden geroepen naar deze specifieke speler en hij had direct een knoop doorgehakt: 'ik ga van het veld'. 

In de storm van reacties op het incident viel mij het persbericht van de KNVB op, nog diezelfde middag. De reactie begon met de zin ‘onze protocollen zijn vanmiddag op de juiste wijze toegepast’. Natuurlijk noemde KNVB-directeur Eric Gudde de gebeurtenissen daarna ook nog ‘afgrijselijk’ en ‘wanstaltig’, maar die eerste reactie, die staat voor mij symbool voor de manier waarop de ontwikkeling van de arbitrage in het voetbal op dit moment vorm krijgt.

Dat zit als volgt. De vraag of een beslissing van de scheidsrechter goed of fout is, leidt, vooral sinds de komst van de video-arbitrage, steeds vaker tot flinke discussies. Het FOX-Sports programma 'Dit was het Weekend' heeft zelfs een wekelijks terugkerende VAR-rubriek, waarin beslissingen van scheidsrechter tegen het licht worden gehouden en besproken worden met vertegenwoordigers van de KNVB. 

Chelsea-Ajax
Misschien wel de meest in het oog springende VAR-discussie vond plaats naar aanleiding van de wedstrijd Chelsea-Ajax in de Champions League. De Italiaanse scheidsrechter Gianluca Rocchi moest daar in een tijdsbestek van ongeveer dertig seconden drie à vier lastige beslissingen nemen. Uitkomst: twee rode kaarten voor Ajax en een strafschop voor Chelsea. Hoe ongelukkig het resultaat van deze opeenvolging van beslissingen ook, elke afzonderlijke keuze van de scheidsrechter leek mij vanuit de spelregels prima te verantwoorden. En toch ging het er nog dagenlang over. Klopte het nu wel of niet? Is Ajax nu benadeeld of toch niet?

In dergelijke discussies wringt volgens mij precies de schoen. De beslissingen van Rocchi waren niet uitgesproken fout. Maar als hij had afgefloten voor een overtreding op Daley Blind, of geen voordeel had gegeven waardoor de penalty van Chelsea kon ontstaan, dan was dat ook prima uitlegbaar geweest. Als ik de beide situaties naast elkaar zet, dan valt mij een belangrijk verschil op. In het geval van Chelsea-Ajax gaan we met z’n allen op zoek naar een zwart-wit antwoord op de vraag wat de juiste toepassing is van de regels. We willen heel graag kunnen zeggen: ‘ja, het klopt of nee, het klopt niet’, maar dat lukt eigenlijk niet. 

Dat dat sluitende antwoord er niet is betekent ook dat de legitimiteit van een scheidsrechter en zijn beslissingen uiteindelijk niet in de spelregels te vinden is. Natuurlijk, ze vormen een belangrijke basis, maar aan iets waar zoveel discussie over blijft bestaan kan de scheidsrechter onmogelijk een onbesproken positie ontlenen. 

Protocol
Bij het gesprek over de beslissing van Laurens Gerrets speelden de regels een veel minder belangrijke rol. Niemand vroeg zich af of hij wel het protocol had gevolgd, of wat eigenlijk de regels waren in zo’n situatie. Vrijwel iedereen was positief over de beslissing van de scheidsrechter, die zijn intuïtie en zijn hart volgde door van het veld af te lopen. Ik herken hier het onderscheid tussen wat de Duitse filosoof Habermas lang geleden (1987) al de systeemwereld en de leefwereld noemde. Het zoeken naar regels en systemen die een sluitend antwoord geven op alle discussies is een voorbeeld van systeemwerelddenken, terwijl het voorbeeld van FC Den Bosch-Excelsior duidelijk laat zien dat het antwoord in de veel meer op daadwerkelijke ervaringen gebaseerd leefwereld te vinden is. 

Mijn toekomstbeeld voor de arbitrage luidt dan ook als volgt: zoek de legitimiteit van die scheidsrechter niet in zijn rol als hoeder van de spelregels, maar in de rol van leider, verbinder tussen de beide teams, moreel kompas zo u wilt. Leg de nadruk dus ook niet op die regels, maar op de soft skills van de scheidsrechter. Weiger nog langer met FOX Sports te praten over de juistheid van beslissingen, schaf de huidige rapportagesystematiek in het amateurvoetbal - die rapporteurs stimuleert om te beoordelen of gedrag van scheidsrechters wel of niet precies binnen de kaders past - af en investeer in plaats daarvan in kwalitatief goede begeleiding en coaching. 

Focus in de opleidingen op de rolopvatting van de scheidsrechter en moedig jonge scheidsrechters aan om af te wijken van de spelregelinstructie als hen dat beter lijkt om een bepaalde situatie op te lossen. Stimuleer scheidsrechtersverenigingen om zich niet te richten op het organiseren van conditietraining en spelregelwedstrijden maar op het in alle kwetsbaarheid delen van betere en minder goede voorbeelden van de interactie met spelers en trainers. Neem met andere woorden de impliciete boodschap die Laurens Gerrets ons, waarschijnlijk onbewust, meegaf serieus: een goede kennis van de spelregels vormt een prima startpunt voor arbitrage, maar als het er écht op aankomt steken ze schril af bij moedig moreel leiderschap.

Mark Ouendag (27) is organisatiekundige en houdt zich in zijn werk veel bezig met de vraag hoe ieder individu maximaal in staat te stellen om zijn/haar verantwoordelijkheid te nemen in het belang van het geheel. Die passie komt niet alleen professioneel van pas, maar ook in zijn hobby als voetbalscheidsrechter waarin hij elk weekend samenwerkt met spelers, coaches en assistent-scheidsrechters in de landelijke KNVB-jeugddivisies en de 3e klasse zondag in district West 1.