door: Herman Ram

We schrijven het einde van 2018, een jaar waarin er op mondiaal niveau stevig gevochten is over de aanpak van ‘het Russische dopingschandaal’. Met aan de ene kant van het strijdveld het IOC, dat niets liever wil dan dat de grootschalige Russische fraude zo snel mogelijk vergeven en vergeten wordt. En aan de andere kant het World Anti-Doping Agency (WADA), dat wil vasthouden aan de eisen waaraan Rusland moet voldoen (de zogenaamde ‘Road Map’), maar in september toch door de knieën ging en de schorsing van de Russische antidopingorganisatie RUSADA ophief. Een knieval die moeilijk is los te zien van het feit dat ‘de sport’ binnen WADA het voor het zeggen heeft, en ook niet los te zien is van het feit dat de president van WADA ook IOC-lid is. 

Vooralsnog is dit een gevecht zonder (duidelijke) uitkomst. Voor het einde van dit jaar moet Rusland (alsnog) voldoen aan de Road Map, anders dreigt (opnieuw) een schorsing voor RUSADA. De voor dit doel bestemde WADA-commissie komt halverwege januari bijeen om een advies te formuleren. Daarop vooruitlopend heeft een groeiende groep sporters en vrijwel alle vooraanstaande nationale antidopingorganisaties zich publiekelijk uitgesproken tegen het toedekken van de hele affaire met de olympische mantel der liefde. Als dat onverhoopt toch de uitkomst blijkt te zijn, zullen partijen nog verder uit elkaar drijven.

Aan het vriendelijke verzoek van Sport Knowhow XL om iets te schrijven over het antidopingbeleid in 2029 wil ik graag voldoen, maar tegen de achtergrond van het bovenstaande is het eigenlijk een onmogelijke opgave. Het kan nog alle kanten op, en bij gebrek aan een glazen bol durf ik niet te zeggen welke kant het echt gaat worden. Laat ik daarom maar twee scenario’s schetsen. 

Het pessimistische scenario
Laat ik maar beginnen met het pessimistische scenario. In dit scenario zal sprake zijn van hervormingen in de bestuursstructuur van WADA, maar alleen ‘voor het schellinkje’. De werkelijke macht blijft in handen van het IOC. Sporters, antidopingorganisaties, overheden en enkele mondiale sportorganisaties (voorop de IAAF en het IPC) verliezen steeds meer het vertrouwen in WADA, omdat de organisatie er niet in slaagt om ten opzichte van ‘de sport’ een voldoende onafhankelijke positie te verwerven. 

Vooraanstaande landen versterken hun onderlinge samenwerking en ontwikkelen gezamenlijk beleid dat steeds verder af komt te staan van dat van WADA. De mondiaal geharmoniseerde regels worden steeds minder geharmoniseerd ten uitvoer gelegd, en in 2029 heeft een behoorlijk aantal sportorganisaties afstand genomen van de World Anti-Doping Code, en zijn verschillende overheden uit de UNESCO Conventie tegen Doping in Sport getreden. 

Een aantal internationale sportfederaties continueert en intensiveert hun huidige antidopingbeleid, veelal onder druk van sponsors en publiek. Maar veel andere federaties stappen uit het systeem, met als veelgehoorde motivatie dat ‘doping in onze sport niet voorkomt’. Antidopingorganisaties hebben hun onderlinge samenwerking verder geïntensiveerd, maar hun manoeuvreerruimte wordt beperkt door verschillende beleidskeuzes van hun eigen overheden en de verschillen in regelgeving waarmee ze moeten werken.

Het optimistische scenario
En dan het optimistische scenario. Dat is een scenario waarin WADA tussen nu en 2029 de kans krijgt om zich door te ontwikkelen tot een echt onafhankelijke toezichthouder. Een organisatie die bestuurd wordt door (van sport en overheden) onafhankelijke bestuurders en die in staat is om relevante consequenties te verbinden aan grootschalige fraude, ook (of misschien wel: juist) als die fraude begaan wordt door landen of (sport)organisaties. In dit scenario zijn sport en overheden bereid gebleken om reële macht over te dragen aan WADA. 

WADA is daarvoor stap voor stap hervormd tot een organisatie die zich veel minder op de individuele sporter richt, maar vooral op de structuren achter de dopinggebruiker. Sporters hebben een sterke positie gekregen binnen WADA en proportionaliteit en billijkheid zijn centrale waarden binnen het antidopingbeleid. In dat kader is de dopinglijst ingekort en zijn er voor veel stoffen drempelwaarden ingevoerd waardoor onbedoelde consumptie van dopingstoffen, bijvoorbeeld door vervuilingen in voedsel en voedingssupplementen, niet meer als dopingovertreding behoeft te worden afgehandeld. 

Anderzijds worden door WADA opgelegde sancties door sport en overheid gerespecteerd en ten uitvoer gelegd. Als landen het antidopingbeleid aan hun laars lappen, worden kampioenschappen niet langer aan die landen gegund. Als sportorganisaties ernstig in de fout gaan, kost dat hun de olympische status of erkenning.

Wat het gaat het worden?
Het optimistische scenario zou zich kunnen ontvouwen als integriteitsproblemen - ik heb het dan niet alleen over doping, maar bijvoorbeeld ook over matchfixing - de sport steeds ernstiger gaan bedreigen en de sport inziet dat die problemen zich niet (langer) in eigen kring laten oplossen. Alleen dan zal er plaats zijn voor echt onafhankelijk toezicht in de sport. Anders vrees ik het ergste.

Herman Ram is vanaf 1 mei 2006 directeur van de Stichting Anti-Doping Autoriteit Nederland. Daarvoor was hij ruim zes jaar directeur van de Nederlandse Ski Vereniging. Eerder was hij directeur van de badmintonbond (van 1994 tot 2000) en de schaakbond (van 1992 tot 1994).