door: Jonathan van Dongen

We sloegen de autodeuren dicht en liepen gezamenlijk richting het clubhuis van de tegenstander. De wedstrijdkleding, ballen, hesjes, pionnetjes alles was aanwezig om er een mooie voetbalmiddag van te maken. Tijdens het oplopen van het sportpark draaiden alle gezichten vanaf het terrasje onze kant op. Alsof ze het in Keulen hoorden donderen. Het was een voorbode van een droevige voetbalmiddag waar ik zeven jaar na dato nog aan terugdenk.

De voetbalteams waar ik onderdeel van was, bestonden altijd uit jongens met veel verschillende roots. In de dorpen rondom Nijmegen werd soms angstvallig uitgekeken naar een sportieve confrontatie met ons. Dat hoorde ik dan in de wandelgangen op mijn toenmalige school of van vrienden. De stigmatiserende wijze waarop in die tijd werd gesproken over Quick 1888 en haar leden zouden we nu racisme noemen. 

Terug naar die wedstrijd. Wij speelden beter en stonden voor. De wedstrijd verliep sportief, totdat ik in de tweede helft meekreeg dat één van mijn medespelers, een donkere jongen, racistisch was bejegend door een tegenspeler. Op dat moment zagen we niet direct reden om daar iets mee te doen, dat gebeurde vaker. Het zorgde er wel voor dat de duels grimmiger werden. 

Toen de medespeler aangaf dat het wederom gebeurde nam de boosheid toe. Meerdere spelers van ons richtten zich tot de scheidsrechter. Deze man bleek nog de grootste aanfluiting van de dag. Wij moesten niet zo moeilijk doen, het hoorde erbij. ‘Alsof jullie zelf niets zeggen’, aldus de arbiter. Hij ging in zijn bewoordingen niet zo ver als de fluitist van een andere dorpsclub die in dat voetbalseizoen letterlijk tegen mij zei toen ik bij hem kwam als aanvoerder ‘Ach die zwarten (mijn medespelers bedoelende) moeten niet zo zeuren’. Om vervolgens heel hard te ontkennen zoiets gezegd te hebben. 

Jaren later maakte ik als seniorenscheidsrechter voor de KNVB mijn debuut bij die vereniging. Wat was ik die man graag tegenkomen, helaas. Overigens verloren wij allebei de wedstrijden en waren de rode kaarten voor ons. Dit soort wedstrijden eindigden vaak in een bevestiging van de vooroordelen bij allebei de partijen. 

Aanvalsplan
Inmiddels is het november 2019 als het betaald voetbal wordt opgeschrikt door racistische spreekkoren tijdens de wedstrijd FC Den Bosch-Excelsior. Collega scheidsrechter Laurens Gerrets doet wat in het amateurvoetbal regelmatig gebeurt. Hij staakt de wedstrijd. De media zitten er bovenop en mede hierdoor neemt in Den Haag en Zeist de beleidsaandacht voor een aanvalsplan tegen racisme en discriminatie toe met de minuut. Waar stonden we nu als dit incident niet had plaatsgevonden? Wat als de scheidsrechter niet gestaakt had? 

In februari 2020 startte het aanvalsplan ‘Ons voetbal is van iedereen’. De beleidsinstrumenten uit het plan zijn onderverdeeld in het voorkomen van, signaleren en sanctioneren. De vaste indeling bij beleidsplannen tegen grensoverschrijdend gedrag. Waarschijnlijk is het mede door de coronacrisis niet mogelijk geweest om bepaalde programma’s al in werking te laten treden, maar de toegenomen aandacht op bestuursniveau zorgt al voor meer bewustwording. Dat laatste is het belangrijkste: bewustwording. 

Samenstelling Commissie Mijnals 
In de zomer van 2020 werd de commissie Mijnals opgericht. In de commissie nemen mensen zitting uit bijna alle denkbare posities in het voetbal, van voormalig international tot trainer en van zaakwaarnemer tot voorzitter en manager. De commissie wordt gecomplementeerd door een burgemeester, hoogleraar, organisatieadviseur, advocaat en tv-presentator. De commissie mag de KNVB en Rijksoverheid gevraagd en ongevraagd advies geven over racisme, discriminatie en inclusiviteit in het voetbal. 

Een goede zaak dat er een kritische expertgroep is opgericht bestaande uit aansprekende mannen en vrouwen. Er lijkt alleen vergeten te zijn een scheidsrechter op te nemen in de commissie. 

Duizenden scheidsrechters zijn wekelijks bezig op de velden en het overgrote gedeelte handelt gelukkig niet zoals de twee clubscheidsrechters waarmee wij te maken kregen. De KNVB geeft op dit moment de themabijeenkomst ‘Diversiteit & omgaan met verschillen’ aan arbiters. Het Mulier Instituut onderzoekt samen met COVS Nederland in hoeverre scheidsrechters in staat zijn en zich bereid voelen om racisme en discriminatie te rapporteren. Dat de scheidsrechters een sleutelrol innemen bij het voorkomen van, signaleren en sanctioneren wordt dus onderkend. Vertegenwoordiging van scheidsrechters in de commissie heeft bovendien direct een positieve invloed op de autoriteit en legitimiteit. Ik hoop dat de KNVB samen met de commissie Mijnals deze vergissing spoedig rechtzet. 

Melden 
Door mijn ervaringen als speler en bestuurslid ben ik steeds vasthoudender in de aanpak van iedere racisme of discriminatie-case waarmee onze club te maken heeft. In mijn eerste jaar als jeugdvoorzitter, ik was toen net twintig jaar, werden we op de club geconfronteerd met een incident. 

Het was net rust bij een jeugdwedstrijd van de leeftijdscategorie veertien-vijftien jaar. Twee van onze wisselspelers moesten warmlopen, maar besloten eerst even met de bal te schieten. De teammanager van de tegenpartij riep naar de jongens dat zij een bal van hem hadden gepakt. De jongens waren zich van geen schuld bewust en weigerden de bal terug te schieten (later zag ik dat we exact dezelfde derbystar ballen hadden). Toen de bal uiteindelijk bij de teammanager kwam riep hij over het veld: ‘Die zwarte pieten moeten eerst maar eens het roet van hun gezicht afvegen, voordat ze nog aan onze ballen komen’. 

Onze ouders hoorden het. De vlam sloeg direct in de pan. Een trainer van ons werd gehaald, maar in de steeds verder oplopende discussie moest hij tegengehouden worden om erger te voorkomen. Daarop besloten ze mij als kersverse jeugdvoorzitter in te schakelen. Na wat overleg stapte ik op de teammanager af. Hij stond tussen een groepje ouders bij de dug-out. Ik gaf hem de keuze: wij zouden de tweede helft uitsluitend spelen als hij bij ons in de bestuurskamer de situatie kwam bespreken en nu geen functie meer zou bekleden. ‘Ik wil ook uw kant van het verhaal horen’, zei ik hem. Hij knikte, ‘Prima’. We zaten na de wedstrijd net aan de bestuurstafel of de man gaf letterlijk toe wat ik al gehoord had. Schuldbewust, met zijn handen in het haar. Na een kwartier werd er op de deur geklopt. Een blond koppie kwam om de hoek van een jongetje die ik een jaar of tien schat, ‘Papa, ik wil naar huis’, toen die het gezicht van zijn vader zag volgde ‘Is er iets ergs?’. 

Na afloop van het gesprek richtte ik me tot de betrokkenen. Ze vonden het goed dat de man zich schuldbewust opstelde, maar de meerderheid verzocht de club hiervan wel melding te maken bij de andere voetbalclub. Dat gebeurde. Na een ontvangstbevestiging kregen we hierop nooit meer een reactie. De trainer van ons die bij het incident ontzettend woest geworden was, zei toen: ‘Hij heeft zich bij jullie schuldbewust opgesteld om er snel vanaf te zijn, bij die club kijken ze gewoon weg en hij komt er zonder kleerscheuren vanaf.’ Had onze trainer gelijk? Wat hadden we anders moeten of kunnen doen?

Sinds dit incident heb ik altijd melding gemaakt bij de KNVB van discriminatie en racisme-incidenten. Ook hebben we dit onderwerp opgenomen in de jaarlijkse kaderbijeenkomsten: hoe ga je om met discriminatie en racisme? Hoe herkennen we dit en waar melden we het? Het heeft in de afgelopen jaren geleid tot een aantal meldingen en daardoor ook confrontaties met andere verenigingen. De eerste reactie was te vaak: ‘Waarom hebben jullie ons niet gewoon even gebeld om erover te praten?’ ‘Waarom stappen jullie direct naar de voetbalbond?’ 

Gelukkig heeft Laura Metiary-Volmer, verenigingsadviseur van de bond, hierin telkens uitstekend bemiddeld. Terwijl eerst met cynisme gereageerd werd binnen onze eigen vereniging ‘Melden heeft geen zin’ klonk het, is de meerderheid zich nu bewust van het feit dat melden noodzaak is. Daarom is het ook zo goed dat de bond het melden nu eenvoudiger heeft gemaakt met een app, de ‘DiscriminatieMelder’. 

Bewustwording groeit
Dit seizoen kregen we bij een dorpsclub te maken met een racisme incident. Melding bij de KNVB zorgde ervoor dat het bestuur van die vereniging, na contact te hebben gehad met Laura, actie heeft ondernomen. Zij zijn in gesprek gegaan met het team en kader en met het spelertje dat de racistische opmerkingen gemaakt had en zijn ouders. Na enige tijd werden wij op de hoogte gesteld. Er was in samenspraak met de ouders van het spelertje besloten dat hij niet verder kon bij de vereniging. Het bestuur had ook besloten dit onderwerp op de agenda te zetten van het kaderoverleg. Ze wilden hierover gezamenlijk afspraken gaan maken. Ondanks dat het altijd vervelend is als blijkt dat een jonge speler niet verder kan sporten bij een club, is door dit bestuur buitengewoon daadkrachtig opgetreden. Wij hebben deze uitkomst teruggekoppeld naar onze spelers en ouders, zodat zij inzien dat melden nut heeft. Zo zie je dat melding maken en vervolgens gezamenlijk optrekken, in stad en dorp, er steeds vaker toe leidt dat racisme de rode kaart krijgt.

Jonathan van Dongen (1997) is student Bestuurskunde aan de Radboud Universiteit, jeugdvoorzitter bij Quick 1888, scheidsrechter in het Talententraject Betaald Voetbal bij de KNVB en betrokken bij de organisatie van de COVS, de Centrale Organisatie van Voetbal Scheidsrechters.