door: Rutger Middendorf
Mark Tuitert - in 2010 olympisch schaatskampioen op de 1.500 meter - en voormalig Europees kampioen shorttrack Niels Kerstholt hebben een klacht ingediend bij de Europese Commissie tegen de ‘International Skating Union‘, de Internationale Schaats Unie (ISU). De ISU heeft schaatsers verboden deel te nemen aan de lucratieve Icederby in Dubai, omdat dit een toernooi is dat niet door de ISU is georganiseerd. Doen schaatsers toch mee, dan worden zij levenslang geschorst. Een dergelijk monopolie op het organiseren van toernooien is echter in strijd met Europese regels en bovendien is de sanctie buitenproportioneel, aldus de schaatsers. Zal de uitspraak van de Europese Commissie hetzelfde effect hebben als indertijd het Bosman-arrest 1?
Een Icederby is een nieuwe schaatsvariant, waarin langebaanschaatsers en shorttrackers het tegen elkaar moeten opnemen op een kunstijsbaan van 220 meter. Net als bij shorttrackwedstrijden moeten vier schaatsers tegelijk starten; de beste twee gaan door naar de volgende ronde.
Het concept is ontwikkeld in Zuid-Korea en grotendeels bedoeld voor het publiek om sportweddenschappen af te sluiten. Volgens de organisator - Icederby International - is er vijfhonderd miljoen dollar investeringsgeld beschikbaar. De schaatsers die meedoen krijgen een groot bedrag als startvergoeding en het prijzengeld is vele malen hoger dan bij de bestaande toernooien van de ISU. Ter vergelijking, de gouden EK-medaille in 2011 voor de 5.000 meter aflossing leverde Niels Kerstholt niet meer dan € 800 op. Het startgeld bij de Icederby alleen al is € 30.000 per persoon en het prijzengeld kan oplopen tot € 100.000 voor de winnaar.
Geschiedenis
Al in december 2011 heeft Icederby International de ISU op de hoogte gesteld van het plan om wedstrijden te organiseren met een nieuw innovatief karakter: een combinatie van lange baanschaatsen en shorttracken. Het ISU publiceerde in januari 2012 echter meteen een nieuwe ‘Code of Ethics’, waarin is bepaald dat het verboden is deel te nemen aan iedere vorm van gokken die gerelateerd is aan een evenement dat onder de jurisdictie van de ISU valt. En iedere schaatser die lid is van een schaatsbond, valt onder de jurisdictie van de ISU.
In november 2013 kreeg Dubai de organisatie van de World Expo 2020 toegewezen. Als aanloop naar deze wereldtentoonstelling zou in Dubai jaarlijks de Icederby plaatsvinden; de eerste in oktober 2014. Maar zou deelnemen niet leiden tot levenslange schorsing?
Jan Dijkema, vice-voorzitter van de ISU, liet in januari 2014 weten het initiatief niets te vinden.
'Er gaat ook gegokt worden op deze wedstrijden. We moeten daarvan wegblijven', vertelde hij op Radio 1. 'Vorig jaar hebben wij een brief gestuurd naar alle bonden, om ons standpunt duidelijk te maken. Wij willen de sport gewoon zuiver houden. Georganiseerd gokken is het uitlokken van matchfixing. Dat willen we niet, laat dat duidelijk zijn.'
De ISU kan het organiseren van dit soort wedstrijden niet verbieden
De ISU kan het organiseren van dit soort wedstrijden niet verbieden, maar er kunnen wel andere maatregelen worden genomen, aldus Dijkema:
'We kunnen niet verbieden dat er wedstrijden worden georganiseerd, maar schaatsers die dan meedoen zullen er rekening mee moeten houden dat ze niet meer aan onze toernooien mogen deelnemen. Het is niet verstandig om daar aan de start te verschijnen.'
Maar omdat in Dubai het afsluiten van weddenschappen strikt verboden is, zou de Icederby plaatsvinden zonder dat het publiek weddenschappen zou kunnen afsluiten.
Toch liet de ISU in maart 2014 weten dat zij de Icederby niet goedkeurde, omdat de wedstrijden mogelijk nauw met gokken zouden zijn verbonden ('possibly being closely connected to betting'). Iedere deelnemer - of dat nu een schaatser, coach, trainer of andere begeleider zou zijn - werd gewaarschuwd: deelname aan een internationale schaatswedstrijd die niet was goedgekeurd door de ISU zou leiden tot uitsluiting van deelname aan wedstrijden onder auspiciën van de ISU ('that participation in any international ice skating competition not sanctioned by the ISU will result in the loss of eligibility of the participants.'). Anders gezegd, deelname aan de Icederby zal leiden tot levenslange schorsing.
De organisatoren van de Icederby namen met verbazing kennis van dit ‘statement’. Jack Mortell, de voorzitter, liet weten te hopen het geschil met de ISU zo snel mogelijk uit de wereld te helpen.
Klacht bij de Europese Commissie
Maar Mark Tuitert en Niels Kerstholt hebben ook zelf stappen genomen. Zij hebben Ben van Rompuy in de arm genomen, hoogleraar aan de Vrije Universiteit van Brussel en hoofd van het Asser International Sports Law Centre in Den Haag, en zij hebben een klacht ingediend bij de Europese Commissie. 2
Volgens de schaatsers is sprake van misbruik van macht
Volgens de schaatsers is sprake van misbruik van macht. De ‘Code of Ethics’ van de ISU heeft betrekking op evenementen waarbij kan worden gegokt. Dat gebeurt nu juist niet in Dubai. Toch handhaaft de ISU haar beslissing om de Icederby niet goed te keuren. Maar daarmee ontneemt de ISU de schaatsers de financiële voordelen die zij kunnen behalen als er een eerlijke en open concurrentie zou zijn van internationale schaatswedstrijden.
Volgens het Hof van Justitie valt sportbeoefening onder het Europese mededingingsrecht als sprake is van een economische activiteit. En dan geldt bij sport net als in het bedrijfsleven: het hebben van een monopolie mag, misbruik mag niet. De ISU heeft een monopolie, maar verhindert met haar sancties dat de Icederby toegang krijgt op de ‘schaatsmarkt’.
Daarnaast is de straf die de ISU wil opleggen aan deelnemers van de Icederby (een levenslange schorsing) buitenproportioneel.
Argumenten van de ISU
De ISU kan niet meer stellen dat in Dubai op de wedstrijden zal worden gegokt. Het argument dat de wedstrijden toch met gokken te maken hebben, is heel zwak.
Is er een ander legitiem doel om het verbod te handhaven? Schaarste in competities of een wildgroei aan evenementen die de status van een kampioen aantast, zijn geen sterke argumenten. En is een verbod op de Icederby nodig om de ISU-competities goed te laten functioneren? Nee, want de Icederby vindt plaats buiten het ISU-seizoen.
Een levenslange schorsing is buitenproportioneel en mede een reden voor de klacht
Andere gevallen
Het Asser Instituut in Den Haag heeft een lijst gepubliceerd van sancties die sportbonden opleggen aan sporters als zij deelnemen aan activiteiten die niet door hun internationale sportfederatie zijn goedgekeurd. De lijst bevat maar liefst acht internationale sportfederaties die duidelijke sancties hebben gedefinieerd, en elf sportfederaties die sancties opleggen die per geval kunnen worden bepaald. Maar zo bont als de ISU het maakt is zeldzaam. Een levenslange schorsing is buitenproportioneel en mede een reden voor de klacht.
In een aantal gevallen heeft een klacht geholpen. In diverse landen is met succes gestreden tegen monopolistische regels van nationale sportbonden met een beroep op het Europese mededingingsrecht. In Zweden, Italië en Ierland zijn de regels van diverse sportbonden (motorsport, paardensport en body building) gewijzigd, is hun monopolie doorbroken en is concurrentie toegestaan.
Maar dat betrof nationale sportbonden. Er is slechts één ‘internationale’ zaak bekend. De FIA - de ‘Fédération International de l’Automobile’ - de organisatie die de Formule 1-races organiseert, had regels die verhinderden dat andere, concurrerende wedstrijden op de circuits zouden worden gereden. Als coureurs toch zouden rijden, dan verloren zij hun licentie. Uiteindelijk is deze zaak geschikt: concurrerende wedstrijden werden toegestaan, mits zij pasten in de agenda van de grand prix.
Open brief
Naast de klacht bij de Europese Commissie heeft een aantal van de beste (ex-)schaatsers van de wereld - waaronder Sven Kramer, Ireen Wüst, Michel Mulder, Stefan Groothuis, Ard Schenk, Jorien ter Mors, Rintje Ritsma, Sjinkie Knegt, Håvard Bøkko en Bart Swings - een open brief gezonden aan de Deense Eurocommissaris van mededinging, Margrethe Vestager. In die brief hebben zij geklaagd dat de ISU het hen als werknemers in hun eigen bedrijfstak verbiedt deel te nemen aan wedstrijden buiten de eigen organisatie en kalender om.
'Gehoorzaam je niet, dan volgt levenslange uitsluiting!' aldus de brief. Wat de briefschrijvers betreft is sprake van een fundamentele schending van hun recht op arbeid en is de handelwijze van de ISU strijdig met Europese mededingingsregels. 'Of gelden er voor sportfederaties andere wetten? Of misschien wel helemaal geen wetten? Waar ligt hier de grens?' aldus de schaatsers.
De eurocommissaris laat weten: 'Het zal waarschijnlijk wel een tijdje duren voordat ik bij je terugkom'
De eurocommissaris wordt gevraagd onderzoek te doen naar de monopoliepositie van de ISU en inmiddels heeft zij - via Twitter - aan Mark Tuitert laten weten: 'Ik ga me in deze zaak verdiepen.' Maar: 'Het zal waarschijnlijk wel een tijdje duren voordat ik bij je terugkom', liet zij tevens weten.
Het wordt een zaak van lange adem. En kostbaar. Kerstholt: 'De ISU is de klachtenprocedure irritant lang aan het rekken. Straks komt er een rechtszaak waar ze allemaal dure advocaten op gaan zetten.'
EU Athletes
De vakbond van ruim 25.000 Europese sporters - EU Athletes - ondersteunt de actie van de schaatsers en onderschrijft het belang van deze zaak. In veel sporten worden de sporters gestraft met uitsluiting als zij deelnemen aan niet goedgekeurde evenementen. Maar tot nu toe is alleen opgetreden tegen nationale sportbonden; de hiervoor genoemde zaken in Zweden, Italië en Ierland.
Dat maakt de zaak van Tuitert en Kerstholt zo belangrijk. Alleen op Europees niveau kan wat worden gedaan tegen het wereldwijde monopolie van internationale sportfederaties. Wat EU Athletes betreft is dit een unieke mogelijkheid om een belangrijk precedent te scheppen in het voordeel van duizenden individuele sporters.
Wat gaat het worden?
Ben Rompuy stelt dat de ISU alle mogelijke concurrentie blokkeert door middel van levenslange schorsingen. Eenvoudig gezegd handelt de ISU daarmee in strijd met de Europese mededingingsregels. In het belang van de individuele sporter moet hij gelijk krijgen.
Noten:
1. Het Europese Hof van Justitie bepaalde in 1995 in het Bosman-arrest dat voor voetbalspelers, van wie het contract afgelopen was, niet langer een transfersom gevraagd kon worden.
2. Deze column is mede gebaseerd op het artikel ’Dutch speed skating duo files EU antitrust complaint against the International Skating Union’ geschreven door Ben van Rompuy (19 november 2014) op de website www.lawinsport.com
Rutger Middendorf is partner/aandeelhouder van Köster Advocaten N.V. en geeft leiding aan de praktijkgroep Ondernemingsrecht en de praktijkgroep Sportrecht. Hij adviseert diverse sporters en sportverenigingen en de Koninklijke Nederlandse Baseball en Softball Bond (KNBSB) op het gebied van de organisatie, statuten, arbeidsrecht, sponsorcontracten en aansprakelijkheid. Voor meer informatie: middendorf@kadv.nl of Twitter.