door: Corné van de Wiel

Leden die overtredingen begaan of zich onbehoorlijk gedragen. Iedere sportvereniging en bestuurder krijgt er vroeg of laat mee te maken. Spijtig genoeg. In dit artikel zal ik de belangrijkste aspecten van het sanctionerend verenigingsrecht aanstippen en geef ik enkele praktische inzichten voor verenigingsbestuurders. Dit artikel vormt het sluitstuk van een reeks artikelen die ik eerder op dit platform mocht schrijven over het tuchtrecht en grensoverschrijdend gedrag. Het tuchtrecht is zeker niet het enige middel om ongewenst gedrag te voorkomen of aan te pakken, maar biedt de vereniging of sportbond wel een preventief én reactief middel om tegen overtredingen op te treden.

Voordat we gaan kijken naar hoe de sportwereld haar tuchtrecht vormgeeft, eerst terug naar de basis. Wat is tuchtrecht nu precies? Tuchtrecht is corrigerend en bestraffend verenigingsrecht. Dit betekent dat het geplaatst moet worden binnen de structuur (voor niet-juristen: de statuten en reglementen) van de vereniging. Dit betekent ook dat een tuchtzaak niet als 'strafrecht' wordt gezien, hoewel dit door de betrokkenen vaak wel zo wordt gevoeld. 

Het tuchtrecht komt er in een notendop op neer dat een orgaan van de vereniging – vaak is dit het bestuur van de vereniging of een onafhankelijke (al dan niet externe) tuchtcommissie – handhavend of sanctionerend optreedt tegen haar eigen leden. Het tuchtorgaan kan optreden wanneer een lid de statuten, reglementen of besluiten van de vereniging overtreedt, of op andere manieren de belangen van de vereniging of haar leden schaadt. Er moet met andere woorden sprake zijn van een inbreuk of 'grensoverschrijdend' handelen door een lid van de vereniging.

Hoe geven we tuchtrecht vorm?
Een vereniging heeft erg veel vrijheid om haar eigen huishouding te regelen. Dit geldt ook voor sanctionerend handelen. Deze vrijheid is ook verklaarbaar. Een vereniging is namelijk een besloten groep van vaak gelijkgestemden, die aan elkaar verbonden zijn middels een doel en veelal dezelfde normen en waarden delen. Dit vertaalt zich ook in het tuchtrecht. Hier gaat het namelijk om situaties waar een lid deze normen overtreedt. Wat deze normen precies zijn, dat bepaalt de vereniging, meer specifiek de Algemene Leden Vergadering. U kunt zich namelijk voorstellen dat de normen en waarden bij een boksvereniging anders zullen zijn dan bij een jeu-de-boulesvereniging. 

Bestraffende besluiten van het bestuur (of andere organen zoals een tuchtcommissie) moeten altijd een statutaire basis hebben. Dit betekent dat in de statuten van de vereniging moet staan welk orgaan bestraffende besluiten neemt en aan welke voorwaarden zo’n besluit moet voldoen. Het is niet nodig om de volledige procedure in de statuten op te nemen. Hiervoor kan namelijk een afzonderlijk tuchtreglement worden opgesteld. Omdat het gaat om besluitvorming met een bestraffend of handhavend karakter is het van belang om de procedure zorgvuldig vast te leggen. Met name als u slechts incidenteel met overtreders te maken zult hebben, of leden van de tuchtcommissie geen gedetailleerde tuchtrechtelijke juridische kennis en ervaring hebben. 

Een duidelijk en stapsgewijs tuchtreglement dat stapsgewijs de gehele tuchtprocedure doorloopt zorgt voor zowel de leden van de tuchtcommissie, het bestuur van de vereniging als de beklaagde voor duidelijkheid. In de praktijk zien we namelijk dat het effectueren van tuchtmaatregelen met enige regelmaat spaak loopt door gebreken in het tuchtreglement of de door het bestuur of de tuchtcommissie gevolgde procedure. Dit is natuurlijk niet alleen zonde van de tijd van het bestuur en de tuchtcommissie, maar ook niet in het belang van de orde in de vereniging.

Zelf doen of uitbesteden?
Hiervoor heb ik kort aangestipt dat de wet ervan uit gaat dat het bestuur belast is met het besturen van de vereniging. Hier hoort ook bij het zorgen voor orde en handhavend en eventueel sanctionerend optreden in geval van ongewenst handelen door leden. Het bestuur is dus aan zet bij ongewenst en eventueel sanctioneerbaar gedrag. In de statuten kan de bevoegdheid om (tuchtrechtelijke) sancties op te leggen ook aan bijvoorbeeld een tuchtcommissie worden toegekend. Dit kan een interne commissie zijn, zoals we zien bij de KNVB of KNZB, maar dit kan ook aan een externe partij worden uitbesteed. 

In de sportwereld is hiervoor het Instituut Sportrechtspraak (ISR) opgericht. Veel sportbonden besteden hun tuchtrecht uit aan het ISR. Meldingen die bij de bond binnenkomen, of signalen die de bond opvangt, kunnen worden aangemeld bij het ISR. Het ISR verricht vervolgens van A tot Z de tuchtprocedure. ISR heeft ook een eigen tuchtreglement, onderzoekers, aanklagers, tuchtcommissie en commissie van beroep. Ook bouwt het ISR specifieke expertise op op het gebied van bijvoorbeeld (seksueel) grensoverschrijdend gedrag en doping. Voor kleinere en op tuchtrechtelijk gebied onervaren bonden kan het daarom aantrekkelijk zijn om zich bij het ISR aan te sluiten.

Belang van statuten en tuchtreglement
Ongewenst gedrag is voor een sportvereniging of bond vervelend genoeg. Als u hiermee wordt geconfronteerd is het van belang dat u hier adequaat tegen kunt optreden. Hier komt het belang van een regeling in de statuten (wie is bevoegd handhavend en bestraffend op te treden?) en eventueel een tuchtreglement (waarin de wat, wanneer, aan wie, waarom en door wie-vragen worden beantwoord) om de hoek kijken. Een van het bestuur van de vereniging onafhankelijke en deskundige tuchtcommissie kan de procedure en de rechten van de betrokkenen bewaken.

Mr. Corné van de Wiel is jurist bij het Juridisch Sportloket. Hij zorgt samen met zijn collega’s dat sporters, trainers en sportverenigingen laagdrempelig toegang hebben tot gespecialiseerde juridische hulp. Het verenigingsrecht en tuchtrecht hebben hierbij zijn bijzondere aandacht. Voor meer informatie: info@juridischsportloket.nl.