door: mr. Corné van de Wiel
Eerder heb ik op dit platform geschreven over de Wet bestuur en toezicht rechtspersonen en de wijze waarop deze wet het bestuur van en het toezicht op het bestuur van stichtingen en verenigingen beoogt te versterken. Ditmaal wordt deze regelgeving bekeken vanuit het licht van een ander actueel thema: grensoverschrijdend gedrag in de sport. Enkele jaren al is dit een ‘hot topic’, en sinds het uitbrengen van het rapport 'Ongelijke Leggers' over misstanden in de gymsport is het nogmaals hoog op de agenda’s beland. In dit artikel bekijk ik de bestuurlijke kant van grensoverschrijdend gedrag: wat moet u als bestuurder weten?
Voordat we gaan kijken naar de bestuurlijke en verenigingsrechtelijke kant van ongewenst of grensoverschrijdend gedrag, is het van belang scherp te stellen wat hier nu precies onder wordt verstaan. De (uitwisselbare) termen ongewenst en grensoverschrijdend gedrag zijn erg brede termen. Als we kijken wat hieronder in het tuchtrecht wordt verstaan dan gaat het om dwang en misbruik van machtspositie, psychisch, verbaal of fysiek geweld, pesten, buitensluiten en discriminatie, maar ook seksueel grensoverschrijdend gedrag. De impact van grensoverschrijdend gedrag kan erg groot zijn, voor sporters, ouders, omgeving en de vereniging. Sporters melden dat zij vaak jaren later mentale en fysieke problemen ondervinden van negatieve ervaringen. Hoewel het onderzoek laat zien dat ongewenst gedrag op de hogere (top)sportniveaus (relatief) vaker voorkomen, worden ook amateur- en breedtesporters hiermee geconfronteerd.
"De feitelijke invloed die het bestuur op het voetbalveld, in de turnhal of in het zwembad kan uitoefenen is vaak klein"
Iedereen is het er over eens: ongewenst en grensoverschrijdend gedrag moet worden uitgebannen. De vraag waar zowel sporters, trainers, verenigingen als sportbonden mee worstelen is: hoe kan dit worden bereikt? Dit is nog niet zo eenvoudig, omdat het gaat om ingewikkelde materie waar verschillende disciplines – sportkunde en trainingsleer, pedagogiek, communicatie, organisatiekunde en governance en juridische procedures – samenkomen. Ook is er een veelheid aan partijen die een rol spelen in dezen. In dit artikel wordt dit ‘afgepeld’, en wordt gekeken naar de rol van bestuurders van sportclubs.
Juridische structuur sportclubs
De meeste sportclubs zijn juridisch vormgegeven als vereniging. Een relatief klein deel van de clubs heeft de rechtsvorm van stichting. Van belang bij beide rechtsvormen is dat het bestuur (eind)verantwoordelijk is voor de veiligheid en een veilig sportklimaat op de club. Dit is natuurlijk een verantwoordelijkheid die wordt gedeeld met onder andere de sporters, trainers, bestuurders en toezichthouders. De feitelijke invloed die het bestuur op het voetbalveld, in de turnhal of in het zwembad kan uitoefenen is vaak klein. Dit is het domein van de trainer of technische staf. Toch is dit het terrein waar het (risico op) ongewenst of grensoverschrijdend gedrag het grootst is, en waar het bestuur eindverantwoordelijk is.
Bij de bestuurlijke en juridische inrichting van de sportclub is het van belang aandacht te besteden aan een duidelijke verdeling van de macht, 'checks and balances' en duidelijkheid van kanalen waar mogelijke misstanden kunnen worden gemeld. De volgende stap is dat met meldingen of signalen ook écht iets wordt gedaan. Met andere woorden: de vrijblijvendheid moet er uit.
Verdeling macht en controle/toezicht
Het klinkt logisch: de macht bij de club moet niet bij één of enkele personen liggen. Toch komt het vaak voor dat trainers, coaches of de technische staf (te) veel macht hebben. Centralisatie van macht is een broeinest van ongewenst gedrag. Het is dus van belang dat bestuurders van sportclubs oog hebben voor de scheiding van machten, en het uit elkaar halen van ‘besturen’ en ‘toezicht houden’.
Bij de juridische inrichting van de sportclub zou al aandacht moeten zijn voor de taken en verantwoordelijkheden van bestuurders. Door het in de statuten of kernreglementen duidelijk omschrijven en afbakenen van de taken van bestuurders, maar ook trainers en leden van de technische commissie en de medische staf, is het voor een ieder duidelijk welke persoon waar verantwoordelijk voor is. Bij deze machtsverdeling is het van belang dat verantwoordelijkheden worden verdeeld en beperkt naar expertise. Dit klinkt logisch, een trainer is verantwoordelijk voor het leiden van de training, de fysio voor de behandeling van pijntjes en blessures, het bestuur voor de organisatie, enzovoort. Toch blijkt uit de praktijk dat de trainer soms een doorslaggevende stem heeft en anderen kan overrulen. Een duidelijke taak- en machtverdeling is een belangrijke organisatorische stap om de club en sporters te beschermen tegen ongewenste situaties.
"Een sterk en onafhankelijk bestuur kan als tegenwicht dienen voor de technische staf of trainers"
Naast deze verdeling van macht is ook de tegenhanger – controle en toezicht – van belang. Dit kan op verschillende manieren vorm worden gegeven, afhankelijk van de rechtsvorm van de sportclub en de mate waarin leden of de omgeving van de leden betrokken zijn bij de club. Zo kan een sterk en onafhankelijk bestuur – dat wil zeggen: bestuur dat geen technische functie heeft – als tegenwicht dienen voor de technische staf of trainers. Ook de (para)medische staf waarvan oordelen bindend zijn vormt tegenwicht dat (ongewenst) doortrainen bij blessures of pijntjes voorkomt. Vervolgens dient de algemene ledenvergadering of toezichthoudend orgaan toezicht te houden op het bestuur.
Procedures en kanalen om melding te maken
Naast deze preventieve bestuurlijke maatregelen is het ook van belang dat het voor alle betrokkenen helder is waar zij terecht kunnen met signalen van ongewenste of grensoverschrijdende situaties. Kunnen betrokkenen (vertrouwelijk) spreken met bestuursleden of een vertrouwenspersoon, en wordt er vervolgens ook daadwerkelijk iets met zo’n signaal gedaan? Een sterke richtlijn en goede ondersteuning van en voor melders draagt bij aan een goede behandeling van signalen en meldingen, en voorkomt dat – bewust of onbewust – meldingen uit het oog worden verloren. Het werken met één centraal meldpunt – bijvoorbeeld een vertrouwenspersoon of integriteitscoördinator – zorgt voor duidelijkheid bij alle betrokkene. Idealiter is deze persoon niet direct betrokken bij de club, om belangenverstrengeling of afhankelijkheid van de melder of beklaagde te voorkomen. Deze persoon kan de betrokkene die de signalen opvangt ondersteunen en adviseren bij de stappen die gezet kunnen worden, en kan ook het bestuur adviseren over te nemen maatregelen.
Complicerende factor hierbij is dat sportclubs veel varen op bevlogen vrijwilligers en bestuurders die vaak beperkte bestuurlijke ervaring hebben. Juist daarom zouden de structuur en papieren basis van de club stabiel moeten zijn, zodat iedereen exact weet wie verantwoordelijk is voor bepaalde zaken en wat gedaan moet worden als een zorgwekkend signaal wordt ontvangen.
"Het is van belang een duidelijke verdeling én beperking van taken en verantwoordelijkheden vast te leggen"
Wat moet u weten en wat moet u doen?
Onderaan de streep is het bestuur verantwoordelijk voor een veilige sportomgeving. Omdat dit een gedeelde verantwoordelijkheid is, waar ook andere betrokkenen zoals trainers bij betrokken zijn, is het van belang een duidelijke verdeling én beperking van taken en verantwoordelijkheden vast te leggen. Daarnaast dient het toezicht hierop door het bestuur, en het toezicht op het bestuur door de algemene ledenvergadering of een toezichthoudend orgaan duidelijk te zijn. Als u er zeker van wilt zijn dat dit goed is geregeld, of ondersteuning wenst bij het op orde brengen of houden van uw club, neem dan gerust contact op met het Juridisch Sportloket. Het Juridisch Sportloket is gespecialiseerd in governance en juridische structuren in de sportwereld en ondersteunt u graag.
Mr. Corné van de Wiel is jurist bij het Juridisch Sportloket. Hij zorgt samen met zijn collega’s dat sporters en sportverenigingen laagdrempelig toegang hebben tot gespecialiseerde juridische hulp. Het verenigingsrecht en geschillen binnen de vereniging of het bestuur hebben hierbij zijn bijzondere aandacht. Hierbij staat hij zowel verenigingen en stichtingen, bestuurders als leden en betrokken derden bij. Voor meer informatie: info@juridischsportloket.nl.