door: Jelle Zondag 

Sportprestaties heten tegenwoordig al snel ‘historisch’ te zijn. En 2021 was met een door de pandemie ontwrichte sportkalender, medailleregen in Tokio en spectaculaire Formule 1-ontknoping ook een bijzonder sportjaar, zowel wat betreft omstandigheden als resultaten. Zonder iets af te willen doen aan de prestaties van Team NL is het niettemin de vraag wat de eeuwigheidswaarde is van het winnen van een aantal gouden medailles meer of minder. Mijn wens voor de toekomst is daarom dat er in de sport- en beweegwereld wat meer daadwerkelijk historisch besef wordt ontwikkeld. Kennis van het verleden kan namelijk zorgen voor inspiratie, verdieping en reflectie bij de uitdagingen waar de sport- en beweegwereld voor staat. Drie voorbeelden.

Voorbeeld 1: de coronacrisis
Het adviesorgaan De Nederlandse Sportraad gebruikte vorig jaar in een van haar rapporten de term ‘weerbaarheid’ om het belang van sportief bewegen in de huidige pandemie te bepleiten. Het gebruik van dit begrip is vanuit historisch perspectief opmerkelijk. In de decennia rond 1900, toen Nederland nog verre van een zelfbenoemd sportland was, was ‘weerbaarheid’ namelijk al een sleutelterm om het belang van sportief bewegen te propageren.

Voor de Nederlandse Sportraad is ‘weerbaarheid’ vooral een individueel ideaal: sport als middel om mensen mentaal teweer te stellen tegen eenzaamheid en andere tegenslagen. Voor vroegere sportpromotoren was het daarentegen een collectief en zeer divers ideaal.  Zij bepleitten sport als instrument voor medische weerbaarheid (het verbeteren van de volksgezondheid), economische weerbaarheid (het verhogen van de arbeidsproductiviteit), sociale weerbaarheid (het versterken van de sociale samenhang en maatschappelijke orde) en militaire weerbaarheid (het verbeteren van de landsverdediging). Het hogere doel was destijds, net als nu, gelegen in de versterking van Nederland tegen tal van daadwerkelijke én vermeende crises, zoals de gevolgen van de Eerste Wereldoorlog, de afnemende invloed op het wereldtoneel en de ‘Jan Saliegeest’ die over het land zou zijn gevaren.

Interessant om in achterhoofd te houden wanneer het concept in een volgend rapport voorbijkomt.

Voorbeeld 2: sport en politiek
Sport en politiek hebben altijd alles met elkaar te maken gehad. Discussies over de relatie tussen beide concentreren zich momenteel op de vraag hoe de sportwereld zich moet verhouden tot autoritaire regimes zoals Qatar en China, die andere normen hanteren wat betreft mensenrechten en die sportevenementen gebruiken om hun internationale imago op te poetsen. Maar waarom vragen wij dat Max Verstappen, Memphis Depay of de KNVB zich hierover uitspreken? Waarom blijft het vanuit de politiek angstvallig stil over de zo politiek geladen organisatie van evenementen als het WK voetbal en de Olympische Spelen?

Een blik in het verleden leert dat de politieke afzijdigheid voortkomt uit de in 1979 ingediende Motie Faber. Diverse gebeurtenissen vroegen destijds om een politieke standpuntbepaling: de organisatie van het WK voetbal in Argentinië (1978), WK Tafeltennis in Noord-Korea (1979) en de Olympische Spelen in de Sovjet-Unie (1980), evenals de vraag hoe de sportwereld zich moest verhouden tot de apartheidsstaten Zuid-Afrika en Rhodesië (het huidige Zimbabwe) en het regelmatig geboycotte Israël. Het CDA-kamerlid Sytze Faber vroeg de regering een ‘gedragslijn’ te formuleren over zulke politiek-geladen sportkwesties. Een jaar later volgde het antwoord:

‘Allereerst zij benadrukt dat de landelijke sportorganisaties een eigen verantwoordelijkheid hebben. Hoewel de Regering in aangelegenheden, die in eerste instantie om een beoordeling door de landelijke sportorganisaties vragen, evenzeer een stadpunt kan bepalen, ligt de verantwoordelijkheid voor de beslissingen uiteindelijk bij die organisaties zelf.’

Kortom: de politiek laat politieke gevoeligheden rondom sportgebeurtenissen aan de sport. Zou de Tweede Kamer besluiten tot een diplomatieke boycot van de Olympische Winterspelen van Beijing dan is dit een opmerkelijke afwijking van de beleidslijn die sinds 1980 is gevolgd.

Voorbeeld 3: het bewegingsonderwijs
Problemen met betrekking tot de organisatie van het bewegingsonderwijs spelen al sinds de invoering van het vak in de tweede helft van de negentiende eeuw. Het Mulier Instituut publiceerde afgelopen maand een rapport over bewegingsonderwijs en sport in het primair onderwijs. Hierin werd geadviseerd scholen te ondersteunen die niet aan de wettelijke urennorm voldoen en de mogelijkheden te onderzoeken om meer vakleerkrachten aan te stellen. Adviezen die evengoed twintig, veertig of honderd jaar geleden hadden kunnen klinken.

Ook discussies over de invulling van de lessen bewegingsonderwijs zijn zo oud als het vakgebied zelf. Actuele vraagstukken gaan onder meer over nut en noodzaak van breed motorisch opleiden. Honderd jaar geleden stonden opvoeders en onderwijzers elkaar naar het leven over de plek van sport en spel in het bewegingsonderwijs of de waarde van diverse gymnastieksystemen. Wellicht een goede relativering wanneer het failliet van de huidige onderwijspraktijk met al te stellige zekerheid wordt verkondigd.

Jelle Zondag is (sport)historisch onderzoeker en auteur. Hij promoveerde dit jaar aan de Radboud Universiteit Nijmegen op een proefschrift over de geschiedenis van sport en lichamelijke opvoeding in Nederland. Een publieksuitgave van zijn dissertatie verscheen bij Uitgeverij Boom. In 2020 was hij - onder meer - redacteur van Sport Knowhow XL. Momenteel werkt hij als onderzoeker in de financiële sector.