Over de veerkracht van de sport in donkere tijden

door: Sandra Meeuwsen

'Bliksem ontstaat tussen verschillende intensiteiten, maar wordt aangekondigd door een onzichtbare, onmerkbare duistere voorloper die vooraf het traject ervan bepaalt, maar dan in omgekeerde vorm, als een mal. Zo bevat elk systeem zijn duistere voorloper die de verbinding van reeksen met de periferie waarborgt.' - Gilles Deleuze, Verschil en Herhaling.

Welke duistere voorloper heeft de sport afgelopen jaar verrast? Als we de sport vergelijken met andere sociaal-maatschappelijke systemen, dan trekken twee heterogene variabelen afgelopen jaar nadrukkelijk de aandacht; de corona-pandemie en de groeiende excessieve dimensie van sport. De pandemie is een externe, minder vanuit de sport zelf beïnvloedbare variabele, de excessieve dimensie toont een intern wederkerig verband met sport als te onderscheiden systeemveld. Ook al zien we dat liever niet zo, de bliksem is inmiddels wel overal ingeslagen. Wat zegt dit over de toekomst van de sport?

Hoge prijs
Op de eerste plaats: corona heeft zich in onze samenleving genesteld als niet te vermijden sociale barrière. We lijken zelfs genoodzaakt een deel van onze lichamelijke integriteit prijs te geven om weer iets van het leven dat we gewend waren, terug te krijgen. Voor sommigen is dit een te hoge prijs; zij keren zich af van de gevestigde orde en vormen een groeiende groep ontevreden medelanders. De hunkering naar vrijheid bepaalt hun gedrag, maar vrijheid lijkt voor ons allemaal een utopie als deze wens het virus vrij spel geeft. 

Dan de toename van het aantal misstanden in de sport; ook hierbij staat onze integriteit op het spel. Deze vorm van integriteit raakt het collectief geweten in de sport; de grenzen die in allerlei kwesties zijn opgerekt, reiken ver voorbij ons idee van Fair Play. Het zou een vergissing zijn de toename van het aantal excessen als een tijdelijke, incidentele situatie te beschouwen. Deze duistere voorloper heeft de storm ontketend, waar de sport zich momenteel in bevindt. Het verschil met de min of meer stabiele situatie van vijf à tien jaar geleden, bestaat eruit dat we nu bereid zijn de intrinsieke risico’s van sport onder ogen te zien, al gaat dat nog met horten en stoten. De moderne sport is definitief de onschuld voorbij en heeft een weg vooruit te vinden, waarbij zowel corona als de excessen ons pad verlichten. Hoezo?

Ongemakkelijke waarheid
De huidige crisis manifesteert zich als een directe fysieke bedreiging van het leven waarop wij recht menen te hebben. De pandemie ontneemt ons allerlei primaire behoeften, ook die van aanraking en verbinding. Niet alleen ons lichaam, maar ook de totale sociale orde piept en kraakt onder deze druk. Wat deze pandemie ook moge brengen, zeker ook het besef dat wij hunkeren naar contact. Een leven per beeldscherm, afgezonderd thuis, is geen leven. Zo’n zelfde traumatische ervaring maken we ook door via de misstanden die de sport overspoelen. Elke nieuwe impertinente kwestie snijdt dieper, voor wie dit wil voelen. Een niet te vermijden, uiterst ongemakkelijke waarheid grijpt de sport naar de keel. Dit kan niet waar zijn, hier hebben wij geen schuld in. Maar juist deze wanhoop en pijn, dit ongewenste verlies hebben we collectief te nemen om verder te komen.

'Wie het onverhoopte niet verhoopt, zal het niet vinden, onvindbaar en onbereikbaar als het is' - Herakleitos B18. Wat hopen we te vinden via sport? Kom maar door: gezondheid, plezier, betekenis, verbinding, erkenning en geluk. Zijn dit niet de hoogste na te streven waarden in ons leven? Afgelopen jaar drong het onverhoopte zich - ongevraagd en onvermijdbaar - aan ons allemaal op; de ellende van de coronacrisis en de frustratie van telkens nieuwe misstanden. De eerste reflex is negeren, verzet en weerstand. Het valt wel mee, dit zijn uitwassen, het komt van buiten. Maar net als op het veld, in het water of in de zaal hebben we dit verlies, hoe klein of hoe groot ook, eerst te aanvaarden. Zonder verlies geen winst, zonder donker geen licht. 

En nu komt het mooiste: om dit transitieproces te versnellen, kunnen we ons gerust toevertrouwen aan de veerkracht van de sport. Wie ooit een zware blessure of nederlaag heeft overwonnen, weet exact waar ik hier op doel. Het transformatief vermogen van de sport is ongekend, zowel op individueel vlak als in collectief verband. Als geen ander domein kan de sport incasseren en doorgaan. Hiervoor geldt op een nieuwe, doorleefde manier het motto: No Pain No Gain.

Sandra Meeuwsen is directeur van het ‘Erasmus Centre for Sport Integrity & Transition’ aan de Erasmus School of Philosophy, Erasmus Universiteit Rotterdam. Zij promoveerde eind 2020 aan de Vrije Universiteit Brussel op een filosofisch proefschrift over de keerzijde van de moderne sport. Voor meer informatie: www.sandrameeuwsen.nl.