Yuval Noah Harari als inspiratiebron
Jan de Leeuw - opleider, auteur en adviseur - heeft 3 hoofdwerken bestudeerd van Yuval Noah Harari, die tot de grootste intellectuelen wereldwijd wordt gerekend. Daardoor geïnspireerd maakt Jan de Leeuw voor Sport Knowhow XL een serie boeiende columns over de toekomst van de sport die - voor zover ze gepubliceerd zijn - hier te vinden zijn. 

door: Jan de Leeuw

In de komende decennia zal de gecombineerde werking van biotechnologie en informatietechnologie een enorme impact hebben op de sportwereld en de sportarbeidsmarkt. Wat gaat dat betekenen voor de sportopleidingen? Welke rol gaat technologie spelen in sporteducatie? Welke onderwijsdoelen zullen sturing geven aan de curricula van de sportopleidingen in de toekomst? En wat moet de inbreng van Bildung zijn? Dit zijn de vragen die we behandelen in het slotdeel van de serie over de toekomst van de sportwereld.

In de vorige bijdrage hebben we gezien dat de sportarbeidsmarkt er over enkele decennia fundamenteel anders uit zal zien, volgens Harari. Er zullen beroepen verdwijnen en nieuwe beroepen bijkomen. Drijvende kracht hierbij is de technologische ontwikkeling. Beroepen met creatieve, sociaal-communicatieve en strategische competenties zullen beoefend blijven worden door ‘echte mensen’. Harari sluit niet uit dat er netto werkgelegenheid verdwijnt en er maatschappelijk een ‘nutteloze klasse’ ontstaat. De werkgelegenheid in de sportwereld zou kunnen afnemen en dus ook de vraag naar afgestudeerden aan sportopleidingen. 

Werkenden in de sportwereld zullen vaker van baan of beroep moeten veranderen. De vraag is daarom of de beroepsopleidingen voor de sportwereld zich helemaal moeten richten op de voorbereiding op een specifiek beroep, als de kans aanwezig is dat het betreffende beroep over tien jaar niet meer bestaat. Specifieke beroepsgerelateerde kennis en vaardigheden kunnen maar zeer beperkt worden gebruikt. Met een meer generiek aanbod van kennis en vaardigheden zijn afgestudeerden beter in staat om te functioneren in verschillende soorten beroepen en functies. Daardoor kunnen ze sneller nieuwe kennis en competenties eigen maken die ze voor verschillende beroepen kunnen gebruiken. Het is dus belangrijk dat afgestudeerden beschikken over een groot adaptatievermogen. Daar dienen sportopleidingen hun studenten voor toe te rusten.

Technologisering van het sportonderwijs
Blended learning, de combinatie van fysiek en online onderwijs, heeft de toekomst. Deze hybride vorm van onderwijs is efficiënter en goedkoper dan het klassieke, integraal fysieke onderwijs. Het biedt de mogelijkheid voor studenten om te leren ‘zonder beperkingen in tijd en ruimte’ (Remie & Sedee 2020). 

Grote techbedrijven (Apple, Facebook, Google, Amazon) krijgen meer invloed op het sportonderwijs dan nu het geval is. Zij leveren hardware en software voor organisatie (roostering, vergadersupport, studentvolgsystemen) en leermiddelen (educatieve apps voor allerlei vakken en andere onderdelen van het curriculum). 

De toekomst is aan de ‘digitale docent’: interactieve algoritmen die een student niet alleen fysiologie, bewegingsleer, sportinstructie of sportmarketing leert, maar tegelijk hém bestudeert om erachter te komen wie hij precies is (Harari 2017). Digitale docenten zullen al zijn antwoorden nauwkeurig registeren. Ze zullen bijhouden hoe lang de student erover doet om te antwoorden en zijn sterke en zwakke punten leren kennen. Digitale docenten zullen data vergaren over wat de student boeit en wat hij saai vindt. De kennis en vaardigen van vakken als fysiologie, bewegingsleer, sportinstructie of sportmarketing zullen geleerd worden op een wijze die passend is bij de persoonlijkheidsstructuur van de student, zelfs als dat niet past bij 99 procent van de andere studenten. Digitale docenten zijn heel gedisciplineerd: ze zijn altijd op tijd, goed voorbereid, schreeuwen niet, zijn beleefd, verliezen nooit hun geduld en staken bovendien nooit. En ze staan 24 uur per etmaal aan! 

Doelstellingen van het sportonderwijs
Harari maakt een onderscheid tussen intelligentie en menselijk bewustzijn (Harari 2020). Intelligentie is het vermogen om problemen op te lossen. Mensen beschikken over intelligentie: denk aan het verstand. Maar ook objecten uit de anorganische wereld, zoals robots, kunnen intelligentie bezitten. We spreken in dit verband over ‘kunstmatige intelligentie’. 

De mens heeft echter méér in huis dan intelligentie en onderscheidt zich daarin van de organische wereld. Hij beschikt ook over een bewustzijn. Zo heeft de mens het vermogen om dingen te voelen als pijn, vreugde, liefde en woede. De verzameling van deze ervaringen, met onze interpretatie en betekenisgeving, vormt ons bewustzijn (Harari 2017). 

Het onderwijs van de toekomst zou meer aandacht moeten besteden aan de ontwikkeling van het bewustzijn. Tegenwoordig hoor we vaak dat overheid en samenleving veel moeten investeren in ontwikkeling van en onderwijs in kunstmatige intelligentie. Dat kan ons veel welvaart brengen, maar er zijn ook schaduwzijden. Kunstmatige intelligentie gaat de ‘natuurlijke domheid van de mens uitbuiten’, aldus Harari. Robots zullen mensen emotioneel manipuleren om rendement te maken voor producten of om dubieuze politieke ideologieën aan de man te brengen. Zonder schroom zullen ze vooroordelen versterken om bepaalde doelen te realiseren (Harari 2020). Om tegenwicht te bieden pleit Harari er voor juist véél te investeren in onderzoek naar en onderwijs over het menselijk bewustzijn. 

We steken nu vooral geld in onderzoek en onderwijs in menselijke vaardigheden met het oog op de directe behoeften van het economische en politieke systeem (waaronder kunstmatige intelligentie), maar niet om in te spelen op onze lange termijn-behoeften als bewuste wezens. Zo is er in opleidingen voor sportmarketing veel aandacht voor vaardigheden en direct instrumentele kennis, maar weinig voor geesteswetenschappen en sociale wetenschappen. Een nieuw evenwicht tussen deze domeinen zou de positie van de mens, in relatie tot de technologie, sterker kunnen maken. 

Sportonderwijs: beroepsvoorbereiding én Bildung
Het pleidooi van Harari om te investeren in onderwijs over het menselijk bewustzijn is in feite in lijn met een al eeuwen bestaand onderwijsideaal, namelijk dat van Bildung. Dat begrip werd voor het eerst gemunt door de Duitse geleerde Wilhelm von Humboldt (1767-1835). Hij gaf aan dat het onderwijs uiteindelijk een ‘gebildete’ persoonlijkheid hoort te ontwikkelen, iemand die verantwoordelijkheid voor zichzelf en de samenleving kan nemen. Daartoe is het noodzakelijk dat geesteswetenschappen en sociale wetenschappen deel uitmaken van de curricula in het onderwijs en de academische wereld. Denk aan filosofie, geschiedenis, cultuurkennis en sociale wetenschappen.

Bildung omvat drie dimensies: socialisatie, emancipatie en persoonsvorming (De Leeuw 2015). Socialisatie impliceert dat een student zich de samenleving en cultuur eigen maakt. Kennis van het verleden, van de overgeleverde cultuur, is een voorwaarde om zelf vorm te geven aan een menswaardige toekomst (Hermsen 2015). Het tweede doel van Bildung is jonge mensen op te voeden tot mondige, verantwoordelijke en weerbare burgers. Dat noemen we de emancipatiekant van Bildung. Het draagt bij aan de ontwikkeling van ‘democratische burgerschap’ (Nussbaum 2011). De derde dimensie van Bildung betreft persoonsvorming: de ontwikkeling van de mens in ál zijn dimensies: emotioneel, cognitief, sociaal, cultureel, kunstzinnig, muzikaal, sportief (spel en beweging!), levensbeschouwelijk en moreel. 

Sportopleidingen dienen voor te bereiden op een beroep, maar ook kennis van geschiedenis en cultuur bij te brengen én te inspireren tot brede persoonlijke en maatschappelijke ontplooiing van de student. 

Tot slot
In de toekomst zullen bepaalde functies in de sportarbeidsmarkt een steeds kortere levensduur hebben. Als we studenten heel instrumenteel opleiden voor een bepaalde functie, bieden we ze onvoldoende bagage om te kunnen functioneren in andere, nieuwe functies in de sportarbeidsmarkt. Permanente, levenslange educatie zal noodzakelijk zijn. Ook is het gewenst na te denken over een bredere opleiding.

De organisatie van het sportonderwijs zal wellicht wijzigen en zeker is dat technologie een veel grotere rol zal spelen in het onderwijs. De druk zal groot zijn om in onderwijs veel aandacht te geven aan kunstmatige intelligentie. Maar de vraag is of we juist niet extra moeten investeren in onderzoek naar en onderwijs in het menselijk bewustzijn. Dat vraagt een sterkere positie van geesteswetenschappen en sociale wetenschappen in het curriculum. 

Jan de Leeuw is opleider, auteur en adviseur. Hij is auteur van De Sportwereld voor het hbo, Het sportbeleid voor het hbo (beiden Arko Sports Media) en Sportbusiness en ethiek (Damon).