Yuval Noah Harari als inspiratiebron
Jan de Leeuw - opleider, auteur en adviseur - heeft 3 hoofdwerken bestudeerd van Yuval Noah Harari, die tot de grootste intellectuelen wereldwijd wordt gerekend. Daardoor geïnspireerd maakt Jan de Leeuw voor Sport Knowhow XL een serie boeiende columns over de toekomst van de sport die - voor zover ze gepubliceerd zijn - hier te vinden zijn. 

door: Jan de Leeuw

In Nederland heeft ongeveer 150.000 mensen een baan die met sport te maken heeft. Dat is 1,7 procent van alle werkzame personen in ons land. In de komende decennia zullen digitalisering, kunstmatige intelligentie en massaal datagebruik een enorme invloed hebben op de sportwereld. In dit vijfde deel over Harari en de toekomst van de sportwereld gaan we in op de kwantitatieve en kwalitatieve aspecten van de sportarbeidsmarkt.

Automatisering en robotisering nemen cognitief routinewerk van mensen over en dat leidt tot ‘baanpolarisatie’, ook in de sportarbeidsmarkt (Van Elst & Kool 2015). Baanpolarisatie betekent dat middelbaar geschoold en betaald werk afneemt, terwijl de vraag naar (vooral) hooggeschoold en laaggeschoold werk (in minder mate) stijgt. Tot vóór de uitbraak van de corona-epidemie bleek in de westerse wereld een situatie van bijna full employment min of meer realiteit, ondanks alle baanondermijnende technologische ontwikkelingen. Dat kwam door een zeer gunstige economische conjunctuur afgelopen jaren en de ontwikkeling van nieuwe werkgelegenheid, gedragen door de IT-revolutie.

Nu en in de komende jaren staat de werkgelegenheid, ook in de sportwereld, onder druk vanwege de heftige economische crisis. Zo verwacht de Europese Commissie voor dit jaar een economische krimp van 8,7% in de Eurozone en 6,8% in Nederland. In 2021 wordt herstel verwacht, maar dat zal de krimp van dit jaar niet goedmaken. 

Beroepen in de sportwereld verdwijnen en veranderen
Hoe gaat de sportarbeidsmarkt er uitzien in 2050? Kunstmatige Intelligentie (AI), robotica en machine learning zullen bijna alle beroepen veranderen, ook in de sportwereld (Harari 2020). Mensen hebben twee soorten vaardigheden: fysieke en cognitieve. Tijdens de industriële revolutie werd vooral fysieke arbeid geautomatiseerd. Het verlies aan werkgelegenheid werd voor een deel opgevangen door banen waarbij hoofdarbeid centraal staat: management, administratief werk, vrije beroepen, werk in de vrijetijdssector, etc. Dienstverlening, al dan niet commercieel, kreeg een steeds grotere plaats in de economie. Veel banen in de dienstverlening vergen cognitieve vaardigheden: analyseren, conceptualiseren, communiceren en vooral het begrijpen van en inspelen op menselijke gevoelens. 

In de IT-revolutie die we nu meemaken wordt veel cognitieve arbeid overgenomen door robots en kunstmatige intelligentie. Een competentie van beroepsbeoefenaars die we veelal aanduiden als ‘menselijke intuïtie’ betreft in feite patroonherkenning, aldus Harari. Taken die daarmee verband houden kunnen efficiënter worden verricht door kunstmatige intelligentie. 

Connectiviteit en updatebaarheid zijn twee niet-menselijke vaardigheden waar computers ijzersterk in zijn. Dat wordt duidelijk in de onvermijdelijke toekomst voor zelfrijdende auto’s. Op dit moment komen wereldwijd 1,25 miljoen mensen per jaar om bij verkeersongevallen. Een mondiaal systeem van zelfrijdende auto’s kan dat getal flink terugbrengen (90 procent). 

Kunstmatige intelligentie en robots in de sportwereld
Robots en AI zullen niet zomaar hele beroepsgroepen in de sportwereld wegvagen. Wel zullen taken die veel (specialistische) routineactiviteiten omvatten worden geautomatiseerd. Robots gaan een wezenlijke rol spelen in de wereld van schoonmaak, veiligheid en traffic in sportgebouwen, zoals stadions, sporthallen, maneges en fitnessruimtes. Het zet druk op de werkgelegenheid in de sportwereld aan de onderkant en in het middensegment: banen voor middelbaar en laagopgeleide mensen. 

Dat geldt ook voor administratieve werkzaamheden in de sportwereld. Receptionisten bij sportorganisaties zijn hun baan in de toekomst niet helemaal zeker omdat vervanging door kunstmatige receptionisten tot de mogelijkheden behoort (Verhagen 2018). Ook een veel bredere inzet van chatbots (geautomatiseerde gesprekspartners) bij grote sportorganisaties is denkbaar. In de sportgezondheidszorg zou de zorg kunnen verbeteren en efficiënter georganiseerd kunnen worden door digitalisering en kunstmatige intelligentie. 

Minder routineachtige banen, met veel creativiteit, zullen gemakkelijker stand houden in de digitale revolutie (Harari 2020). Dat zou kunnen gelden voor een deel van de banen in sportmanagement en sportmarketing, vooral functies met een flinke strategische component. Ook beroepen in de sportwereld waar goede sociaalemotionele en communicatieve vaardigheden voor nodig zijn, zouden zich kunnen handhaven: coaches, trainers, sportpsychologen, sportfysiotherapeuten, buurtsportcoaches, verenigingsmanagers, docenten bewegingsonderwijs, beweeg- en leefstijlconsulenten, zaakwaarnemers, etc. 

Allerlei paramedische beroepen in de sport, zoals diëtisten, ergotherapeuten, audiologen en podologen, veronderstellen competenties die niet zomaar digitaal vervangbaar zijn. Wel zal hun functie-uitoefening veranderen door uitgebreide ondersteuning door AI, robots en datagebruik. Dat geldt ook voor beroepen als ondernemer in de sport, sporteventmanager, sportmarketingcommunicatiemedewerker, sportvoorlichter en –journalist. 

Nu al is het zo dat een ‘baan voor het leven’ in de sportwereld lijkt als iets uit een ver en grijs verleden. In de komende decennia is het maar de vraag of er nog een ‘beroep voor het leven’ zal zijn (Harari 2020). 

Een nutteloze klasse? 
Het verlies aan banen in de sportwereld zal gedeeltelijk kunnen worden opgevangen door nieuwe functies en beroepen (Harari 2020). Er is in ieder geval een ontwikkeling denkbaar van grootschalige samenwerking tussen mensen en AI, wat als voordeel zou hebben dat een deel van de werkgelegenheid in stand blijft.

Ook als er veel nieuwe banen bijkomen is het denkbaar dat er ‘netto’ een flink verlies aan werkgelegenheid zal zijn, ook in de sportwereld. Harari spreekt in dit verband over een nieuwe klasse van ‘overbodigen’. Tijdens vorige automatiseringsgolven werd verlies aan banen goedgemaakt door nieuwe banen. Er is echter geen garantie dat dat in deze eeuw ook gaat gebeuren. Grootschalige werkloosheid, ook in de sportwereld, is een serieuze mogelijkheid. Er zou een ‘nutteloze klasse’ kunnen ontstaan: een groep mensen die geen enkel economisch, politiek of sociaal-cultureel nut meer heeft en niets bijdraagt aan de welvaart, macht en glorie van de maatschappij (Harari 2017).

Strategieën om de waarde van álle mensen te behouden
Het is belangrijk om in te spelen op de mogelijkheid van het ontstaan van een ‘nutteloze klasse’. Het risico is immers dat een deel van de mensheid ‘minder waard’ wordt met allerlei andere negatieve sociale en politieke gevolgen. Mensenrechten zijn er bijvoorbeeld gekomen omdat de mensen ‘van waarde’ werden in de samenleving, onder andere door hun arbeidsbijdrage in de industriële samenleving. Maar wat blijft er over van de mensenrechten als een groot deel van de mensen geen significante bijdrage meer heeft aan de samenleving als geheel? Daarom wijdt Harari in zijn boeken aandacht aan het idee van levenslang onderwijs maar ook aan een (universeel) basisinkomen. 

Ook zou het mogelijk zijn activiteiten die als ‘baan’ worden beschouwd, uit te breiden, bijvoorbeeld mantelzorg of andere vormen van vrijwilligerswerk (Huisman 2020). Basale diensten, zoals onderwijs, zorg en vervoer, komen in aanmerking voor subsidiëring door de overheid. Wellicht dient het begrip van een ‘succesvol leven’, nu vooral gevuld met werk en inkomen, verbreed te worden naar méér zinvolle activiteiten zoals religie, cultuur en sport. Dat laatste zou het belang van sport en de sportwereld overigens nog groter maken dan het nu al is in onze samenleving. Voor de werkgelegenheid in de sportwereld is dat een scenario met een gunstig perspectief. 

Democratiseer eigendom en bezit van data
Harari vindt het ongewenst dat een beperkt aantal mensen en bedrijven de totale macht krijgt in de samenleving: de zogenaamde ‘digitale dictatuur’. Big-data-algoritmen zijn in staat de meest ongelijke samenleving aller tijden te creëren. Een kleine elite krijgt wellicht alle rijkdom en macht in handen. In een dergelijk scenario is voor de meerderheid van de mensen een akelig lot beschoren, niet door uitbuiting, maar door iets veel ergers: overbodigheid (Harari 2020). 

De Israëlische intellectueel ziet het als een van de grootste sociale kwesties voor de rest van deze eeuw: hoe voorkomen we dat een selecte groep ontstaat, in het bezit van alle data en in de positie om zich verder te updaten (designmens), die het overgrote deel van de mensheid achterlaat als een kansloze kaste? Hij bepleit dan ook eigendom, bezit en beheer van data te democratiseren. 

Tot slot
Op de lange termijn zal veel werk in de sportwereld worden overgenomen door robots en kunstmatige intelligentie. Taken die veel (specialistische) routineactiviteiten omvatten, zullen worden geautomatiseerd. Werkzaamheden met veel creativiteit, strategische aspecten en sociaal-communicatieve vaardigheden zullen blijvend verricht worden door beroepsbeoefenaars van vlees en bloed.

Een scenario waarbij verlies van banen in de sportwereld niet opgevangen kan worden door de creatie van nieuwe banen is denkbaar. Het gevaar is dat een nutteloze klasse ontstaat in de samenleving. De politiek zou maatregelen kunnen nemen om dat te voorkomen, dan wel de sociale impact te verminderen: maatregelen in de sfeer van inkomenspolitiek, onderwijs (een leven lang leren) en sociale politiek. Maar de belangrijkste kwestie zou wel eens kunnen worden de verbreding onder de bevolking van eigendom, bezit en beheer over data. 

Jan de Leeuw is opleider, auteur en adviseur. Hij is auteur van De Sportwereld voor het hbo, Het sportbeleid voor het hbo (beiden uitgegeven door Arko Sports Media) en Sportbusiness en ethiek (Damon).