door: Adri Broeke

´Running made us human’. Met deze stellingname deden Daniel Lieberman en Dennis Bramble begin deze eeuw in de wetenschappelijke wereld flink wat stof opwaaien. In het in die wereld hoog gewaardeerde tijdschrift ‘Nature’ beweerden de twee evolutiebiologen dat de mensheid haar (voort)bestaan in belangrijke mate aan een uitzonderlijk duurloopvermogen heeft te danken. 

Over een tijdspanne van vele miljoenen jaren leefden onze verre voorouders als nomadische jagers/verzamelaars op de savanne. Met hun - op het uitputten van een prooi gerichte - renjacht ontwikkelden ze in de loop der tijd langs natuurlijke weg een uitzonderlijk groot uithoudingsvermogen. In hun niet aflatende zoektocht naar onder meer voedsel en beschutte schuilplaatsen legden zelfs onze meeste directe voorgangers - de homo sapiens - dagelijks nog gemiddeld ruim 12 kilometer af. Rennend en wandelend. Tot zo’n tienduizend jaar terug. 

Onze voorouders veranderden toen hun tot dan toe weliswaar succesvolle maar veel energie vragende leefgewoonten radicaal. De jagers werden boeren en vestigden zich op vaste plekken in kleine nederzettingen. Van daaruit domesticeerden ze planten (graan, mais) en dieren (kippen, koeien) en legden ze voedselvoorraden aan. De sociaal-culturele evolutie kwam daardoor in een versnelling. De bevolkingsaanwas steeg; het voedingspatroon werd overvloediger; de sociale verschillen tussen de mensen werden groter en de kleine nederzettingen groeiden uit tot dorpen en steden. Het bewegingsleven verarmde. Op de van nature aanwezige fysieke kracht en energie werd steeds minder een - levensnoodzakelijk - beroep gedaan. De homo sapiens ‘settelde’ zich comfortabel op de bank. Hoe lang kan dit nog gaan duren?

Duurlopen is tijdloos
Met uiteenlopende voorbeelden uit alle continenten gaat historicus en vermaard duursporter Jan Knippenberg - bijgenaamd ‘de Knip’ - in zijn uit 1987 stammende ‘De mens als duurloper’ dieper in op de waarde en betekenis van duurinspanningen en langeafstand lopen.

Net als bij veel andere ‘natuurvolken’ is het intensief langdurig hardlopen bij de Mexicaanse Tarahumara nauw verweven met hun leefgewoonten, hun sociale contacten en hun veelal fysiek belichaamde rituele praktijken. Zo ontlenen ze aan hun jaarlijks terugkerende meerdaagse loopspelen en loopraces als gemeenschap voor een doorslaggevend deel hun identiteit. Niet het lopen tégen de ander, maar het mét anderen lange routes afleggen staat daarbij centraal. Dit in schrille tegenstelling tot een andere looptraditie: het pediatrisme (beroepsatletiek, red.).

Gedurende de 16e en de 17e eeuw beschikte de Angelsaksische adel over een zogeheten Footman. Als de edellieden per koets op reis gingen, liepen deze knechten te voet mee over de vaak slecht geplaveide en moeilijk begaanbare wegen. Ze functioneerden daarbij als hulpje en/of beveiliger. Buiten dit (slaven)werk om werden ze door vermogende aristrocraten eveneens als ‘runners’ ingezet. Dit betekende dat ze - in wedstrijdverband - zo snel mogelijk een mijlenlange route moesten afleggen. Het Hyde Park diende daarbij vaak als decor. Op de prestaties van de snelwandelende en hardlopende voetknechten -the running footman genaamd - werden weddenschappen afgesloten. Onmiskenbaar de voorlopers van de latere entertainmentsport.

In zijn boek neemt loopfilosoof ‘de Knip’ het nadrukkelijk op voor een reeks illustere ultralopers uit Europa. Ze werden door de officiële atletiek lange tijd beschouwd als zonderlinge einzelgängers. Dat daar de laatste decennia flink wat verandering in is gekomen, heeft Knippenberg zelf helaas niet meer mogen meemaken. Hij stierf te jong in 1995. Zelf liep hij in zijn korte leven als ultrasporter maar liefst vijf keer de wereld rond. Op zijn Texelse graf staat zijn levensmotto: ‘Lopen is geen sport maar een manier van reizen’.

De popularisering van de loopsport
De welvaart en de te besteden vrije tijd nam door de modernisering van de samenleving in rap tempo toe. Na WOII groeide het aantal breedtesporters mede daardoor spectaculair. Op het gebied van sport en bewegen werden naar Amerikaans voorbeeld nieuwe disciplines geïntroduceerd: onder meer aerobics, joggen en fitness. Ter bevordering van de gezondheid of gewoon voor de ontspanning sportte een snel groeiend aantal ‘ongebonden’ sporters meer en meer buiten het verenigingsverband om. Hoewel de fysiek inspannende levensstijl in de samenleving sterk aan betekenis had ingeboet, veroorzaakte het populariteitsvirus een ware loopgolf. Met alle heilzame en eco-negatieve gevolgen van dien.

Vooral het op eigen gelegenheid joggen of hardlopen in de openbare ruimte bleek aan te slaan bij de (druk bezette) stedelingen. In eerste instantie bij het werkende, hoogopgeleide mannelijk deel van de bevolking. Omstreeks de millenniumwisseling echter gingen ook vrouwen en ouderen met hardlopen massaal de nodige kilometers maken. Binnen de kortste keren behoorde de loopsport naast fitness en zwemmen tot de meest beoefende sporten in ons land. Het hield maar niet op. Zwermen mensen kwamen in de benen. Vooral de door commerciële organisaties of stichtingen georganiseerde loopsportevenementen werden een eclatant succes. De van nature in ons aanwezige ‘duurloper’ bleek vooralsnog springlevend!

Paul Hover volgt de ontwikkelingen op de loopsportmarkt namens het Mulier Instituut al jaren nauwgezet op de voet. In ‘Hardlopen: grenzen aan de groei’ blikt hij dit keer, na de gebruikelijke feitelijke analyse, wat verder vooruit. De tijd dat lopen vooral een prestatiegerichte sport was die voornamelijk op atletiekbanen werd beoefend, ligt al weer ver achter ons. De huidige hardloper doet het in de openbare ruimte. Op het asfalt of het strand; in het bos of de duinen: de run op geschikte plekken en deelname aan loopsportactiviteiten is niet meer bij te houden. Meer dan twee miljoen breedtesporters lopen regelmatig flinke stukken hard. Om en nabij de tweeduizend evenementen worden jaarlijks voor de liefhebbers van loopsport georganiseerd. Van klassieke grootschalige city marathons tot innovatieve kleinschalige - op commerciële dan wel op goede doelen gerichte - obstacle, urban, color, enzovoorts runs. 

Festivalisering
Tot nu toe trokken al die events vele miljoenen toeschouwers en bezoekers. Verdergaande festivalisering kon dan ook niet uitblijven. Aan het op zich weinig spectaculaire loopprogramma werden foodtrucks, muziekoptredens, workshops en andersoortig entertainment toegevoegd. De beleving werd belangrijker. Voor de entertainmentsport was het creëren van emoties en onvergetelijke herinneringen van meer waarde dan finishtijden of duurzaamheid. De loopgolf leek maar niet op te houden. 

De ecologische footprint groeide tegelijkertijd mee. Tot kort geleden het tij keerde en een duidelijke terugval in deelname te beleven viel. Deze running recession was een nieuw fenomeen. De jaarlijkse groei in wekelijkse hardloopdeelname stagneerde en sloeg zelfs om naar een neergang. Hover c.s. wijt dit onder meer aan de (te) hoge prijs voor de deelname aan grote evenementen als city marathons en aan de toegenomen beschikbaarheid van technologische middelen (apps, GPS-routes en websites als Strava) die digitaal voorzien in anderen ontmoeten en jezelf meten met anderen. Er bleken wel degelijk grenzen aan de groeimarkt. Zowel op het gebied van hardlopen als wat betreft de steeds groter wordende menselijke voetafdruk op milieu-ecologisch terrein.

Op weg naar eco-positieve duursport
De voortgaande ontwikkeling van de moderne mens verloopt per definitie langs de weg van co-evolutie. Zowel ‘nature’- als ‘nurture’-factoren spelen daarbij een elkaar aanvullende rol. Wat de genen en het DNA zijn voor ons aangeboren duurvermogen, zijn waarden en deugden voor onze ‘aangeleerde’ leefgewoonten. Zowel op technisch als op sociaal vlak kunnen we als homo sapiens sapiens bewust sturing geven aan veranderingen. Op naar natuurinclusieve duursport.

Het goede levensmotto van rasoptimist Ron Welters is kort en krachtig: klim op de fiets, kweek duurvermogen, daag jezelf uit en verbeter de wereld. De verklarende tekst in de handelseditie van zijn bijbehorende proefschrift ‘Towards a sustainable philosophy of endurance sport’ is een stuk minder toegankelijk. Zeker voor de filosofisch minder goed getrainde maar welwillende lezer staat zijn verhaal bol van mogelijk slechts voor ingewijden bedoeld jargon. 

De aarde als permanent trainingskamp 
Het door de Duitse filosoof Peter Sloterdijk gemoderniseerde oud-Griekse ascetisme vormt voor Welters zoektocht de routebepalende inspiratiebron. De oorspronkelijke betekenis van askesis is oefening, training. Volgens Sloterdijk moet je de planeet aarde zien als een permanent trainingskamp voor de mens. Zowel voor het individu als voor de mensheid als geheel. We zijn niet op aarde om een vlak, gemakzuchtig leventje te leiden. Integendeel. Pas als we ons geregeld diepgaand inspannen en fysiek uitdagen zijn we op de goede omhoog gaande weg. Dan alleen is er kans op een metanoia: een radicale ommekeer waardoor zelfverbetering optreedt en we als mens moreel gaan floreren. Du musst dein Leben ändern is op zijn Duits de dringende boodschap. Hoe meer mensen de opwaarts gerichte ascetische levenswijze eigen maken, hoe meer eco-positief veranderpotentieel. Hoe groter de kans op een meer rechtvaardige en duurzame manier van (samen)leven. 

Vanuit dit referentiekader onderzoekt Welters, zelf als ‘age grouper’ nog altijd een buitengewoon strijdlustige duathlonbeoefenaar, naar nieuwe wegen om duurzame duursport te ontwikkelen. Het is met het oog hierop zaak om niet te strijden tegen de natuur maar er vreedzaam mee leren om te gaan, zo niet in op te gaan. Hij wil achterhalen op welke wijze duursport niet alleen kan bijdragen aan persoonlijke zelfrealisatie, maar ook kan leiden tot grootschalige collectieve duurzaamheid. In plaats van als een vrijblijvend tijdverdrijf, dient duursport in dit verband opgevat te worden als een geëngageerde en gedisciplineerde levensstijl. 

'Pijn is een detail'
Als sprekend voorbeeld van het onvermijdelijke ‘quasi- Sisyfus karakter van duursport’ wordt oud-profwielrenner Gert Jan Theunisse van stal gehaald. Het met bovenmenselijke inspanning bestrijden van steile bergflanken was bij uitstek zijn raison d’ être. ‘Pijn is maar een detail’ aldus natuurmens Theunisse, die naar eigen zeggen in zijn vorige leven een indiaan was.

Alleen wie tot het uiterste gaat ervaart de waarde van het leven daadwerkelijk. Voor de milieubewuste duursportfilosoof Welters, die zijn vakanties steevast op een volgepakte trekkingfiets doorbrengt in het hooggebergte, draait het in de kern daarom. Noeste oefening baart duurzame levenskunst. Wie op eigen kracht, in eigen tempo hardlopend of fietsend, hoe dan ook pijn lijdend, (ultra)lange afstanden of steile berghellingen weet te trotseren, gaat ook op andere fronten gegarandeerd eco-bewuster en duurzamer leven. Op het gebied van voeding, woon-werkverkeer of vrijetijdsbesteding bijvoorbeeld gaan ecologische waarden voor hem of haar dan eveneens een grotere rol spelen. 

Duursport is bittere noodzaak
Duursport is meer dan toerfietsen of Nordic walking in de vrije natuur. Het is bittere noodzaak. Voor een duurzamer leefmilieu van alle levensvormen op aarde. Met regelmaat intensief duursporten activeert ‘de evolutionaire oermens in ons’ en voorkomt daarmee onnodige welvaartziekten als obesitas en diabetes. Da’s alvast all inclusive. Hopelijk brengt duursport op de langere termijn voor alle bioten duurzaamheid een stuk dichterbij. Hoe een en ander in de praktijk mogelijk gestalte zou kunnen krijgen, blijft in dit academische betoog jammer genoeg onuitgewerkt. Ron Welters beperkt zich tot een nogal loze Cycling for Life-oproep: geef als duursporter zelf het goede voorbeeld. Een veranderkundig uitgebreider onderbouwd en tevens praktisch bruikbaar handelingskader voor de ontwikkeling van meer duurzame natuurinclusieve (duur)sport ontbreekt. Helaas. Immers, de tijd dringt. 'Het zal mijn tijd wel duren' is al lang geen optie meer.

Adri Broeke (1946) verdiende de kost als bollenpeller, bakkersknecht, gymleraar, beroepsopleider, consultant, lector en als onderzoeker. Op 25 maart 2010 is hij gepromoveerd. De titel van zijn proefschrift: Professioneel Sportmanagement Vernieuwen. Zijn favoriete boek is: De A.F.C.’ers van J.B. Schuil.