door: Paul Kok
Op 17 januari hervatte de eredivisie voetbal weer het speelschema voor de competitie 2019 – 2020. Het begin van een enerverend sportjaar. Want 2020 wordt weer een jaar dat bol staat van de topsportevenementen. De Olympische Spelen in Tokyo, het EK-voetbal in meerdere landen in Europa, zijn verantwoordelijk voor de hausse. Evenementen waar heel veel mensen naar toe gaan en die nog veel meer mensen via de media volgen.
Het brengt ons op de vraag waarom eigenlijk? De massale belangstelling ziet eruit als een vorm van enthousiasme. Of als een hunkering naar enthousiasme vanwege sublieme prestaties. Wat drijft mensen naar de sport en naar het kijken naar sport? Nationale trots of clubliefde spelen een rol. Maar een sublieme prestatie van een ander team of een andere nationaliteit roept ook bij iedereen enthousiasme op. Een fantastische schaatsprestatie van een Rus in Thialf wordt door het Nederlandse publiek met enthousiasme begroet. Er is dus iets anders. Kan het de fascinatie voor spelen en het spel zijn?
De Belgische beeldkunstenaar Francis Alÿs laat op 18 aparte schermen 18 spelen en spelende kinderen uit diverse continenten zien
Spel
Spel en spelen is van alle tijden en in alle culturen. Het is alle mensen meegegeven. Zelfs de dieren beginnen er mee in hun ‘welpentijd’. Het leven lijkt er mee te beginnen. Na leren bewegen en toejuichen door ouders als de bewegingen lukken, is het ravotten en uitdagen, uitproberen. En dan begint het spelen met elkaar of alleen. Vaak met een bal. Maar ook de stoelendans, knikkeren, tikkertje, vliegeren, hooghouden, bandrollen. Spelers en kijkers enthousiast. Plezier bij jongens en meisjes.
In het Eye filmmuseum in Amsterdam staat tot en met 8 maart een mooie expositie van de Belgische beeldkunstenaar Francis Alÿs ‘Children’s Games’ die daar op 18 aparte schermen 18 spelen en spelende kinderen uit diverse continenten laat zien. De inspiratie haalt Alÿs uit zijn observaties van spelende kinderen en uit het beroemde schilderij ‘Kinderspelen’ van Pieter Breugel de Oude uit 1630, waarop hij tachtig (!) kinderspelen afbeeldt die vroeger in de Lage Landen werden gespeeld. Dit schilderij hangt in Wenen in het Kunsthistorisches Museum.
Ik heb de expositie van Alÿs bekeken en wat opvalt is dat de kinderen overal ter wereld onder wat voor omstandigheden dan ook helemaal in hun spel opgaan, vrolijk zijn en van geen ophouden weten. En ook overal dezelfde spelletjes doen. Tegelijkertijd oogt het nutteloos en naïef. Maar je ziet als je goed kijkt vooral de parallellen met het dagelijks leven, de allegorie van de verliezer, de winnaar, de bewondering, de navolging, naleving van regels, onzekerheid, spanning, waardering, bevestiging, terughoudendheid, initiatief, vaardigheid, plezier. En dat in opperste concentratie. Het spel is de leerschool.
Sarah van Binsbergen geeft in haar recensie van de expositie van Alÿs in Eye een mooie analyse Ga kijken in Eye (!). Dit alles inspireert toch ook om overal en zeker in de sport veel meer aandacht te vragen voor het spel (en minder voor de knikkers). Het draait in de sport om het spel.
"De meeste succesvolle applicaties van Facebook tot Twitter en Youtube zijn doorspekt met spelelementen"
Het digitale spel
Veel spel en speeltijd gaat al enige tijd op aan de computerspelen. Ook in het digitale leven speelt het spel een grote rol. Roland van der Vorst schreef onlangs in Het Financieele Dagblad (11 januari) dat het spel diepgeworteld zit in het digitale leven. De meeste succesvolle applicaties van Facebook tot Twitter en Youtube zijn doorspekt met spelelementen, zo stelt hij. Hij zegt ook dat in het digitale leven de speelsheid onder druk komt te staan door de strategische inzet van het spel en doordat het straffen gemakkelijker is geworden in het digitale leven. Een misstap in het spel is zo online gezet.
Misschien is het oorspronkelijke idee om ook in de digitale wereld het spel zijn plek te geven in aansluiting op het spel als vanzelfsprekende cultuur over de hele wereld, een heel goed idee gebleven. Hoewel er misschien iets mist, juist omdat het om de digitale variant van spelen gaat. Maar als we sec naar gaming en digitale spelletjes kijken en het massale gebruik ervan, kan ik niet anders dan concluderen dat dit opnieuw een bevestiging is van de doorslaggevende rol van spel en spelen in de massale belangstelling en het enthousiasme daarover. De grote aantallen bezoekers bij eindrondes van e-games, e-sports onderstrepen dat.
Sport
In de sport komen we tot sublimatie van het spel. De optimale vaardigheid. Wie dat beheerst krijgt veel aandacht en toeschouwers. De voetballer, de basketballer, de tennisser, de volleyballer, de handballer, de schaatser, maar ook de e-gamer. De ‘sublimatie’ is ook moeilijk; vaak bevestigen topsporters dat het afzien is en niet leuk meer, maar met het doel voor ogen om alle concurrentie te verslaan houden ze vol. Betaald of niet betaald. Tegenwoordig spelen ook andere motieven een rol naast de spelfactor en de sublimatie, namelijk gezondheid (joggen, fitness) en (veel) geld verdienen.
"Spelvreugde, optimale balvaardigheid, prachtige doelpunten, dramatische spelmomenten in opperste concentratie. Dat levert niet alleen enthousiasme op maar zelfs euforie"
Het mooist wordt de sport als de spelfactor terugkomt. Spelen in de sport in optima forma. Spelvreugde, optimale balvaardigheid, prachtige doelpunten, dramatische spelmomenten in opperste concentratie. Dat levert niet alleen enthousiasme op maar zelfs euforie. De geweldige prestaties van Ajax in 2019 onder Erik ten Hag als coach, met winst in uitwedstrijden bij Real Madrid (1-4) en Juventus (1-2) als hoogtepunten met spelers die zichtbaar en met elkaar plezier hadden in hun spel, waren daarvan een mooi voorbeeld.
Spelen met de bal, demonstreren van optimale vaardigheid met steekpasjes, hakballen, inspelen, hooghouden, prachtige schoten van afstand in het doel, tempowisselingen, onderscheppingen, kopballen. Dat levert dat enthousiasme op. Dat wil iedereen (meemaken). Het is heel bijzonder dat het Ajax lukt om deze sublimatie van voetbal te bewerkstelligen. Naast het grote geld dat een belangrijke rol speelt, moet je namelijk ook in staat zijn vanaf de jeugd de spelvreugde en het spelen ruimte te geven. En dat lukt bij Ajax vaak genoeg. Met een coach die dat begrijpt en cultiveert.
Uitleg Ajax
Vanwege de wereldwijde bewondering zou Ajax er goed aan doen goed uitleg te geven over hun aanpak van sport en met name de spelfactor, waarmee het een blijvende component van het merk Ajax wordt en ontegenzeggelijk ook van het Nederlands voetbal. Laat het zien. Leg het uit. Laat zien hoe dat gedaan wordt in trainingen en andere activiteiten.
"Verkeerde keuzes in het grote geld van de topsport en de sponsoring kunnen leiden tot teleurstelling en twijfel in plaats van enthousiasme"
De sublimatie van het spel leidt tot enthousiasme en euforie. Daarbij krijgen de betrokken sporters en de club nog meer zichtbaarheid en een voorbeeldfunctie, als duiders van de juiste weg. Ze worden op handen gedragen. Daar daagt ook een groot risico. Verkeerde keuzes in het grote geld van de topsport en de sponsoring kunnen leiden tot teleurstelling en twijfel in plaats van enthousiasme. Absurde betalingen aan clubs of spelers bijvoorbeeld doen de sport geen goed. Zeker als er onvoldoende wordt uitgelegd hoe de spelfactor zó wordt ontwikkeld en zichtbaar is dat het tot fantastische resultaten leidt.
Conclusie
Ik kom tot de conclusie dat spelen en het spel de belangrijkste factor in de sport zijn en daar de volle aandacht moet hebben, bij elke club. Doen we daar genoeg aan? Spelen we genoeg? Bevorderen we de spelfactor in de trainingen voldoende? Doen we dat ook door andere spelletjes toe te passen dan alleen de vaardigheden in de betrokken sport? Met andere woorden: kan er voldoende gespeeld worden op de club?
Paul Kok (1956) is associate director bij Hill+Knowlton Strategies en directeur van Communications Strategies. Motief voor de sportsector is verbetering van de woordvoering, die over het algemeen heel slecht is. Motto: Je moet schieten, anders kan je niet scoren. Voor meer informatie: paul.kok@hkstrategies.com of communicationsstrategies@kpnmail.nl.