Stel je vraag aan een sporthistoricus
Sinds wanneer gebruikt een scheidsrechter een fluitje? Welke stad organiseerde als eerste een referendum over de Olympische Spelen? Wanneer was de eerste studie over sport in de openbare ruimte? Sporthistoricus Jurryt van de Vooren zoekt het uit voor Sport Knowhow XL. Zelf ook een vraag? Stuur die dan op naar
info@skxl.nl.
door: Jurryt van de Vooren
De Vereniging voor Bewegingswetenschappen Nederland organiseert op 23 maart een symposium. De oudste melding van bewegingswetenschap is van meer dan honderdvijfentwintig jaar geleden, nog vóór de uitvinding van deze academische discipline.
Met het afgelopen WK allround in het Olympisch Stadion werd gevierd dat dit evenement precies honderdvijfentwintig jaar geleden voor de eerste keer werd georganiseerd, toen nog op de ijsbaan achter het Rijksmuseum. Het was op diezelfde plek dat rond 1889/1890 opmerkelijk onderzoek werd verricht onder enkele schaatsers, als een heel verre voorloper van de huidige bewegingswetenschappen.
Alles was nieuw
Het langebaanschaatsen was in 1889 nog piepjong, in tegenstelling tot het kortebaanschaatsen dat vooral in Friesland toen al heel lang populair was. In koude winters werden al wel wedstrijden op de lange baan georganiseerd, maar elke keer met andere spelregels en afstanden. De Internationale Schaatsunie als overkoepelende bond bestond nog niet, want die is van 1892.
Onder de Europese schaatsers was een klauwende stijl het meest gangbaar, waarbij de armen rondzwaaien als bij een kind dat door een kermisattractie loopt
In deze begintijd van het langebaanschaatsen was alles nog nieuw, ook het onderzoek naar de meest efficiënte slag, vooral voor de lange afstanden. In de winter van 1889 was onder de Europese langebaanschaatsers een klauwende stijl nog het meest gangbaar, waarbij de armen rondzwaaien als bij een kind dat door een kermisattractie loopt.
Een meesterslag
De Amerikaanse rijder Joe Donoghue zorgde echter voor een sensatie tijdens zijn bezoek aan Amsterdam. Hij boog zijn lichaam voorover, legde de handen op de rug en reed met regelmatige slag iedereen voorbij. Het gigantische verschil met zijn tegenstanders werd in 1889 prachtig op een tekening vastgelegd - links Donoghue en rechts Alex von Panschin.
Natuurlijk wilden de andere rijders zijn slag overnemen, want daarmee gingen ze veel sneller. Er was alleen een probleem: er bestond nog geen bewegend beeld om deze slag vast te leggen voor studie. Met een uniek foto-experiment lukte dit toch – nog vóór de introductie van de film in Nederland.
‘Een aankomende schaatser die deze draadjes verbrak maakte op die manier zelf een fotoserie waarop zijn bewegingen werden vastgelegd’
Houtje-touwtje-film
Over het ijs werden draadjes gespannen die waren verbonden met enkele fotocamera’s op een rij. ‘Een aankomende schaatser die deze draadjes verbrak,’ zo merkt schaatshistoricus Marnix Koolhaas op, ‘maakte op die manier zelf een fotoserie waarop zijn bewegingen met minimale tijdsintervallen werden vastgelegd.’ Het heette momentphotografie en was in feite een voorloper van de film. Als de verschillende foto’s versneld achter elkaar worden vertoond, ontstaat tenslotte een filmisch effect van beweging.
Hoe dan ook, de schaatsslag van Donoghue was vastgelegd voor de achterblijvers in Amsterdam voor verdere studie - een experiment in de bewegingswetenschappen voordat de bewegingswetenschappen waren uitgevonden.
Eeuwen in beweging
Die fotoseries leverde prachtig materiaal op. Met de moderne digitale techniek is het mogelijk om die in een gif-bestand te plaatsen, zodat we opnieuw de schaatsslag uit 1889 kunnen zien. We brengen zo letterlijk de eeuwen in beweging. Rechts de de rustige schaatsslag van Donoghue. En hieronder de klauwende stijl van tijdgenoot Klaas Pander, met het nog piepjonge Rijksmuseum uit 1885 op de achtergrond.
Jurryt van de Vooren is sporthistoricus. Hij beantwoordt elke dag een vraag op Sportgeschiedenis.nl. Op deze site lees je onder meer 'Kijken: de stijl van Sven Kramer lijkt op die van Joe Donoghue in 1899'.