door: Lennart Bloemhof | 16 januari 2014
Ongeoorloofde staatssteun en voetbalclubs: sinds vorig jaar de bom barstte nadat de Europese Commissie oordeelde dat er bij onder meer vijf clubs in Nederland en zeven clubs in Spanje sprake was van onrechtmatig verkregen overheidssteun, is het thema actueler dan ooit. En dat terwijl Europarlementariër en jurist Toine Manders al ruim tien jaar geleden Brussel maande om in te grijpen tegen gemeenten die hun betaald voetbalorganisaties niet volgens de Europese regels steunden. Jaren later herhaalde Loek Jorritsma de boodschap van Manders en sindsdien staat hij bekend als de - eenzame - voorvechter van een gelijk speelveld, zoals hij zichzelf omschrijft. Maatregelen zijn volgens hem de oplossing.
Jorritsma (70) is oud-wethouder van de gemeente Hoorn en oud-medewerker bij de Directie Sport van het ministerie van VWS. In 2010 zette hij met een brief aan Joaquín Almunia - Europees commissaris voor Mededinging - de discussie over ongeoorloofde staatsteun aan betaald voetbalorganisaties (bvo’s) op de agenda in Brussel. In de brief van drie A4’tjes noemde hij clubs bij naam - waaronder Willem II, MVV, Vitesse, PEC Zwolle, FC Heerenveen, FC Eindhoven en 'mogelijk' NAC Breda - illustreerde hij zijn bezwaren met voorbeelden en formuleerde hij puntsgewijs zijn klacht.
Nationaal Referentiekader
Ongeoorloofde staatssteun is formeel gedefinieerd als het niet volgens de regels van het EG-verdrag verstrekken van directe overheidssubsidies aan ondernemingen. Bij verstrekking van staatssteun dient de overheid marktconform te handelen, anders is er sprake van ongeoorloofde staatssteun.
Als hulpmiddel voor het betaald voetbal om steun aan clubs binnen de Europese staatssteunregels te geven, publiceerde het ministerie van Binnenlandse Zaken in 2004 het ‘Nationaal referentiekader Steun aan betaald voetbal’. Jorritsma verbaast zich er al sinds de uitgave van het referentiekader over, hoe weinig clubs daadwerkelijk het document raadplegen. Volgens hem lopen bvo’s daardoor constant tegen dezelfde lamp.
“Het referentiekader is zeker een goed middel”, zegt hij, “maar alleen als het een keer door iemand gelezen en toegepast wordt. Zo schijnen maar weinig clubs te weten dat je staatssteun moet melden bij de EC en je het eigenlijk moet beschouwen als steun aan een bedrijf dat in moeilijkheden is gekomen. Daar horen allerlei regels en een stappenplan bij, en pas dan is het geoorloofd.”
Ongelijk speelveld
De directe aanleiding voor het schrijven van zijn brief was voor Jorritsma niet het negeren van het referentiekader, maar de play-offs om promotie/degradatie naar de eredivisie in 2010, waarbij Willem II na verlenging Go Ahead Eagles uitschakelde. Een dag na handhaving in de hoogste klasse van het Nederlandse voetbal kondigde de Tilburgse club aan er financieel beroerd voor te staan en dat de vereniging hoopte op een reddingsboei van de gemeente, die er uiteindelijk ook kwam.
“Als argument om Willem II te redden, werd door de gemeente het maatschappelijke belang van Willem II als eredivisieclub voor Tilburg aangehaald. Maar hoe zit dat dan met de maatschappelijke positie van Go Ahead in Deventer? Is die minder waard? Dergelijke staatssteun creëert een ongelijk speelveld. Dat kan niet, vind ik.”
Onderzoek
Nadat hij Almunia had aangeschreven, bleef Jorritsma de Europese Commissie informeren over mogelijke ongeoorloofde staatssteun in het voetbal. Hij stuurde persberichten en gemeenteraadsverslagen door en beperkte zich daarbij niet alleen tot Nederlandse gevallen. Zo viel hem ook een gronddeal op tussen de club Real Madrid en de stad Madrid. De Spaanse topclub verkocht in 2011 een stuk land voor 22,7 miljoen euro aan de stad, dat in 1998 nog getaxeerd was op omgerekend 595.000 euro.
De Europese Commissie antwoordde de bevindingen van Jorritsma interessant te vinden, maar het nog geen prioriteit te geven. Dat veranderde in maart 2013, toen de EC aankondigde ‘grondig onderzoek’ te verrichten naar mogelijke ongeoorloofde staatssteun bij eredivisieclubs PSV en NEC en eerste divisieclubs Willem II, MVV en FC Den Bosch. Ruim een maand later kwam de EC met haar eerste bevindingen: bij de onderzochte clubs trok de EC de voorlopige conclusie dat er sprake was van ongeoorloofde staatssteun en dat de clubs en gemeenten die steun bij de EC moesten komen toelichten.
Jorritsma zegt over de timing van het EC-onderzoek - bijna drie jaar na het versturen van zijn eerste brief - dat vooral 'het moment goed was'. In 2012 had Almunia samen met UEFA-voorzitter Platini de Financial Fair Play-regels onderschreven, waarin was opgenomen dat er meer toezicht moest komen op de staatssteun aan profvoetbalclubs. “Het onderzoek is een manier om het systeem stevig neer te zetten”, aldus Jorritsma.
Afgelopen december maakte de EC bekend zeven Spaanse clubs (FC Barcelona, Real Madrid, Athletic Bilbao, Osasuna, Valencia, Hércules en Elche) te hebben toegevoegd aan het onderzoek naar ongeoorloofde staatssteun. Het leverde de acties van Jorritsma zelfs de nodige aandacht op in internationale media, onder meer op de website van Reuters en op die van SportBusiness International.
Niet anoniem
De afgelopen jaren waren niet de rustigste in het leven van de gepensioneerde Jorritsma. Omdat hij de mogelijke ongeoorloofde staatssteun aangaf in Brussel, en dat niet anoniem deed, was zijn naam als snel bekend bij supporters van de betrokken clubs. Op internetfora voerde hij hevige discussies met supporters, waarbij hij regelmatig leuzen als ‘Ik rem niet voor Jorritsma’, of ‘Bezorg me zijn scalp’ onder ogen kreeg.
“Dat is niet leuk nee”, erkent hij. “Ik had het ook op prijs gesteld als anderen zich bij mij zouden aansluiten, maar dat is niet gebeurd. Ook niet vanuit de landelijke politiek, waar ik eigenlijk wel op had gehoopt. Maar ik ben oud-wethouder en ik weet wel een beetje hoe dat gaat. Er spelen veel belangen.”
Feiten
Toch bleef hij doorzetten en het uiteindelijke onderzoek naar - en het oordeel van - de EC over de Nederlandse clubs was geen verrassing voor Jorritsma. Het voelde voor hem ook niet als een overwinning. “Het zijn gewoon de feiten. Toen ik nog bij VWS werkte, had ik het al aan de orde gesteld.” Jorritsma twijfelt er daarom ook niet aan dat de betrokken clubs en gemeenten sancties vanuit Brussel tegemoet kunnen zien. Het is volgens hem alleen nog de vraag wanneer dat gaat gebeuren:
“Als er namelijk geen maatregelen worden genomen, dan kan elke overheid ongestraft elk bedrijf in Europa gaan ondersteunen en dan krijg je oneerlijke concurrentie. Hier speelt een heel groot belang. De EC heeft nu alle reacties en toelichtingen binnen en deze zijn ze nu aan het bestuderen. Ze werken daar met een kleine staf die momenteel veel werk op haar bord heeft, met daarnaast onder meer nog het Spaanse dossier. Het kan dus nog wel een tijdje duren voordat er een uitspraak komt.”
Oplossing
Jorritsma denkt dat de maatregelen de enige oplossing zijn om ongeoorloofde staatsteun uit het betaald voetbal te bannen. “Datgene wat er straks gaat gebeuren, gaat veel veranderen. Gemeenten gaan hangen en dan gaan de ogen wel open.” Nog een keer het referentiekader bij de clubs in de brievenbus gooien, heeft volgens hem niet veel zin.
Wat die straffen zouden kunnen zijn? “De regel is dat het genoten voordeel moet worden hersteld”, zegt Jorritsma. “Het is aan de Europese Commissie om te bepalen wat het genoten voordeel is. Dat kan bijvoorbeeld het volledig terugbetalen van het bedrag dat gemoeid is met de ongeoorloofde staatssteun, of misschien zelfs het sportieve voordeel dat daarmee is genoten.”
Hij hoopt dat het betaald voetbal uiteindelijk financieel gezond en eerlijk wordt. Dat is geen utopie, meent Jorritsma. “Gelijke strijd is eigen aan de sport en de basis van het competitiesysteem”, legt Jorritsma uit.
Hij denkt wel dat zijn rol in de weg naar dat doel er nu op zit. “Grof gezegd is het ongeoorloofde staatssteunprobleem straks weg en ik ga er van uit dat het dossier nu zo hoog op de agenda staat, dat het voor een privépersoon niet meer nodig is om zich er mee te bemoeien. Ik hoop dat ik op dat gebied het lichtknopje heb aangedaan en dat nu anderen overal lampen gaan indraaien, waardoor het langzaam licht wordt.”
Voor meer informatie: Brief Loek Jorritsma aan Almunia en Nationaal Referentiekader Steun aan betaald voetbal