De vraag van… Peter Heerschop, cabaretier, acteur en oud-gymleraar
Aan... Nicolette Schipper-Van Veldhoven, lector sportpedagogiek aan hogeschool Windesheim
De vraag
Ik loop veel rond voetbalvelden in het weekend. En onafhankelijk van het niveau en de leeftijd van de spelers (nou, laat ik zeggen boven de tien jaar) valt mij het volgende op. Als de scheidsrechter fluit voor wat voor overtreding dan ook beginnen er altijd minimaal tien spelers te schreeuwen. Echt, minimaal tien spelers, verdeeld over de twee teams. Om knettergek van te worden. Komt de vraag: waar komt dit schreeuwen vandaan? Hoe kan dit worden veranderd?
Het antwoord
Een mooie vraag. Gelukkig komt dit niet bij alle sporten even veel voor. Bij rugby bijvoorbeeld wordt door de spelers weinig tegen de scheidsrechter geschreeuwd, waarom daar niet? We hebben vast allemaal zelf weleens iets tegen een scheidsrechter gezegd, ons geërgerd aan de scheidsrechter of aan spelers die tegen de scheidsrechter in gingen of aan de ouders die langs de lijn scheidsrechters allerlei fraaie woorden toedichtte. Waar komt dat vandaan?
Onderhandelen over beslissingen
Sport is emotie zegt men vaak, men is betrokken, men leeft zich uit. Vooral als het te erg wordt, in het heetst van de strijd, hebben we in het spel mogelijkheden tot gele en rode kaarten, waarschuwingen of bankstraffen. Echter, het lijkt tegenwoordig (bij sommige sporten) inderdaad of bij elke beslissing van de scheidsrechter deze bediscussieerd moet worden, aangekaart, in diskrediet gebracht. Alsof we over de uitkomst kunnen onderhandelen.
Met het grote accent op winnen - het resultaat - gaat fair play naar de achtergrond. De scheidsrechter als autoriteit wordt niet meer erkend
Dan heb je nog de schreeuwende voorstanders en tegenstanders die tegelijkertijd hun punt willen maken. We willen tenslotte winnen ‘at all costs’. Met het grote accent op winnen - het resultaat - gaat fair play naar de achtergrond. De scheidsrechter als autoriteit wordt niet meer erkend. Scheidsrechters worden tegenwoordig ook getraind op weerbaarheid, op omgaan met dit ‘aanvallende gedrag’. Is dit wat we met sport willen? Ons ongestoord kunnen uiten onder het motto ‘sport is emotie?’ Waar dan Sire-spotjes voor nodig zijn om ons aan ons gedrag te herinneren. Dit hoeft niet, kijk naar rugby. Het is in een cultuur geslopen…
Gewenst gedrag stimuleren
De centrale vraag in de sport zou niet moeten zijn 'hoe voorkomen we ongewenst gedrag?' maar 'hoe bevorderen we gewenst gedrag?'. In de georganiseerde sport hebben we het over sportplezier, integriteit, fair play, de maatschappelijke kracht van sport, sport als instrument om…. Dit vraagt om het gewenste gedrag te stimuleren, te leren, voor te leven, op te sturen. Is het gewenst dat als de scheidsrechter fluit voor wat voor overtreding dan ook er altijd minimaal tien spelers beginnen te schreeuwen? Nee!
Coaches en trainers spelen een centrale rol in het (aanleren) van het gedrag van hun spelers. Zij kunnen regels stellen, in gesprek gaan over het gewenste gedrag, hoe dus om te gaan met de scheidsrechters, zelf het goede voorbeeld geven. Zij kunnen sturen op gewenst gedrag aansluitend bij de waarden en de normen die de sport uitdraagt: Citius, Altius, Fortius waarbij meedoen belangrijker is dan winnen vanuit de waarden vriendschap, solidariteit en fair play.
Cultuurverandering vraagt om een lange adem, om geloof in de verandering, om geloof in de waarde van sport als derde opvoedingsmilieu
Pedagogisch sportklimaat: ‘highly relevant’
Vanuit de sport (en wetenschap) zijn we met allerlei projecten bezig om met elkaar deze cultuur weer ‘tot leven te brengen’. Waar clubs, trainers hier mee aan de gang zijn gegaan zijn de eerste successen zichtbaar. Cultuurverandering vraagt om een lange adem, om geloof in de verandering, om geloof in de waarde van sport als derde opvoedingsmilieu. Onlangs hebben we een grote ZonMw-subsidie aanvraag gehonoreerd gekregen ‘Kids First, towards a pedagogical sport climate’ waarbij we onderzoeken hoe sportverenigingen een pedagogisch sportklimaat tot stand kunnen brengen. Het project is geclassificeerd als ‘highly relevant’. De sport staat aan de vooravond van een cultuurverandering, van een kwaliteitsimpuls.
Ik was vroeger een fanatiek volleybalster. Ik heb ooit een gele kaart gekregen - wat toen toch zelden voorkwam binnen het volleybal - omdat ik het echt niet met de scheidsrechter eens was. Dit kan gebeuren, het was een incident. De vraag is, wat is de gewoonte (geworden)?
Volgende keer het antwoord op de vraag van Nicolette Schipper-Van Veldhoven aan prof. dr John Goedee, bijzonder hoogleraar 'Ketensamenwerking' aan de Universiteit van Tilburg:
Binnen de sport is er een roep om cultuurverandering. Aandacht voor veilig sportklimaat, maar juist ook voor sportplezier en een ontwikkelingsgericht jeugdsportklimaat, oftewel een pedagogisch sportklimaat. Aan de andere kant zien we ook een vrij conservatieve sportsector die niet echt op verandering zit te wachten. 'Ze komen hier om te ballen, niet om opgevoed te worden'. Echter, op het moment dat je voor een (trainings)groep gaat staan, voed je altijd op (al was het alleen al ‘tussen de regels door’). Daar moeten trainers, bestuurders, scheidsrechters, ouders zich bewust van worden. Dit vraagt om commitment, om het neerzetten van een nieuwe cultuur waarin niet de sport op zich voor op staat (het resultaat, de wedstrijduitslag), maar de ontwikkeling van onze jeugdigen in en door sport. Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat we dan ‘werkelijk winnen met sport’. Mijn vraag: hoe zorgen we dat de roep om deze pedagogische cultuurverandering versterkt wordt en de sport ook hier de benodigde transitie werkelijk door kan zetten?