door: Bram Brouwer
In Le Parisien zei David Lappartient - voorzitter van de internationale wielerunie (UCI) - te verwachten dat de kwestie Froome niet voor de Tour zou zijn afgerond.1 Vijfvoudig tourwinnaar Bernard Hinault reageerde daarop met een oproep aan renners de Tour te boycotten als Froome zou starten.2 (….) Zondag jl. werd bekend dat tourorganisator ASO Froome wilde weren uit de Tour 2018. Niet omdat de hij doping gebruikte, maar omdat zijn deelname de goede naam van de Tour zou aantasten. Tijdens het NOS-verslag van het Nederlands Kampioenschap Wielrennen betoogde collega psycholoog en wielercommentator Maarten Ducrot dat de ASO daar het volste recht toe had. Zij mochten immers zelf uitmaken wie ze al dan niet op hun feestje uitnodigen. Gisteren sprak de UCI Froome echter plotseling vrij van doping. Ondertussen gaf ook Tourdirecteur Christian Prudhomme namens de ASO aan dat Froome zaterdag welkom is bij de tourstart in de Vendée. Duidelijk is dat al deze commotie totaal overbodig was. De kwestie Chris Froome zou zo complex zijn geweest omdat er een wetenschappelijk rapport van 1500 pagina’s aan te passen moest komen. Volgens kan dat op twee A4’tjes. Ik zal dat hieronder aantonen. Mijn conclusie: Froome is terecht vrijgesproken.11
Volgens Lappartient begreep hij de frustraties van wielerfans over de ‘trage’ afhandeling van de kwestie Chris Froome. Maar die kwestie was volgens hem zo complex, dat dat niet anders kon. Zo moest er een wetenschappelijk rapport van 1500 pagina’s worden beoordeeld en dat kostte veel tijd. ‘En’, zo vervolgde de UCI-preses, ‘misschien heeft Froome wel meer middelen om aan te tonen dat het een gecompliceerde zaak is, waar andere renners wellicht eerder stopten met de procedure.’1
Ik heb lang nagedacht hoe ik de analyse van de volgens mij relatief eenvoudige kwestie Froome met een half miljoen woorden kan beschrijven zonder een enorme hoeveelheid irrelevante informatie toe te voegen
Op 1.500 pagina’s passen zo’n half miljoen woorden. Ik heb lang nagedacht hoe ik de analyse van de volgens mij relatief eenvoudige kwestie Froome met een half miljoen woorden kan beschrijven zonder een enorme hoeveelheid irrelevante informatie toe te voegen. Volgens mij kan het op twee A4’tjes. Laten we dat eens proberen. Ik gebruik dan de inductieve aanpak voor waarheidsvinding zoals ik die beschreef in mijn column over het IOC en het CAS op Sport Knowhow XL 3 en in mijn analyse van de salbutamol-kwestie op de Doping Academy.4
Froome vs. UCI/WADA
Probleembeschrijving
Bij een dopingcontrole direct na de achttiende etappe van de Vuelta 2017 werd bij wielrenner en astmapatiënt Froome een urinestaal afgenomen. Bij de analyse (test) van die staal werd 2000 nanogram per milliliter (ng/ml) salbutamol gemeten (meetwaarde), waar het WADA-regelement maximaal 1000 ng/ml toestaat (drempelwaarde). Daarnaast is de werkelijke salbutamolconcentratie in Froomes urine van belang (werkelijke waarde) Het verschil tussen de werkelijke en de meetwaarde is de meetfout.
De drempelwaarde zou samenvallen met het inhaleren van 1600 microgram (mg) salbutamol ofwel 16 pufjes per dag (1 pufje = 100 mg 5). Aangenomen wordt dat meer dan 1600 mg salbutamol per dag (overdosis) de atletische prestatie bevordert en daarom als doping wordt beschouwd. Na herberekening stelde de WADA later de meetwaarde in de kwestie Froome bij tot 1429 ng/ml.6
Gebruikte Froome die overdosis als doping of zijn er andere plausibele scenario’s die zo’n overdosis kunnen verklaren?
De onderzoeksvragen
Bewijst de hoge gemeten salbutamolconcentratie in Froomes urine onomstotelijk dat de Brit tijdens de achttiende Vuelta-etappe een overdosis salbutamol gebruikte? Zo nee, dan mag hij niet beschuldigd worden van doping. Maar is het antwoord op die initiële vraag ‘ja’, dan is de vervolgvraag: gebruikte Froome die overdosis als doping of zijn er andere plausibele scenario’s die zo’n overdosis kunnen verklaren?
Onderzoeksmethode
Poppers zwarte zwaan (the smoking gun) is er in de kwestie Froome niet. Daarom moeten we ons onderzoek baseren op de inductieve methode die ik beschreef in mijn column over het IOC en het CAS.3 Het schuldscenario is dan: Froome gebruikte een overdosis salbutamol als doping. Vervolgens moet we onderzoeken of er aannemelijke alternatieve scenario’s zijn, die de meetwaarde zonder overdosis verklaren en of er plausibele alternatieve scenario’s zijn die een overdosis kunnen verklaren, zonder dat er sprake is van doping.
Afsluitend moeten we aan de hand van het beschikbare objectieve bewijs beoordelen welk scenario het meest aannemelijk is: het schuldscenario of één of meer alternatieve scenario’s. We mogen het schuldscenario pas accepteren als we alle alternatieve scenario’s overtuigend kunnen verwerpen.
Zonder overdosis overschreed de meetwaarde in 15,4 procent van de tests de drempelwaarde soms zelfs tot vier keer hoger
Zoals ik in mijn column over het IOC en het CAS3 al aangaf, garandeert de inductieve methode geen waarheid, maar leidt ze - mits uitgevoerd volgens de daarvoor geldende regels - er wel toe dat we de waarheid zo dicht mogelijk benaderen.
Resultaten
Een literatuurstudie toonde drie alternatieve scenario’s waarin de meetwaarde de drempelwaarde kan overschrijden, zonder dat er sprake is van een overdosis.
Alternatief 1
Een studie van Haasse en zijn collega’s7 liet zien dat door uitdroging van de atleet de meetwaarde de drempelwaarde sterk kan overschrijden, zonder dat de atleet een overdosis salbutamol gebruikte. Dat probleem doet zich vooral voor als urinemonsters kort na een langdurige zware inspanning worden afgenomen, zoals bij wielerwedstrijden.
Alternatief 2
Onderzoek van Heuberger en zijn collega’s8 toonde aan dat de test waarmee de meetwaarde wordt bepaald zeer onbetrouwbaar is. Zonder overdosis overschreed de meetwaarde in 15,4 procent van de tests de drempelwaarde soms zelfs tot vier keer hoger.
Alternatief 3
Op de Training and Competing in the heat Conference in maart 2014 in Doha (Qatar) pleitte Roger Palfreeman, toenmalig arts van het wielerteam Sky, voor functionele dehydratie. Door vochtverlies worden renners lichter, waardoor ze volgens de arts sneller kunnen klimmen. Alternatief 1 liet zien dat dehydratie (uitdroging) tot een verhoogde meetwaarde kan leiden.
Een telefonisch onderhoud met het Nederlandse Longfonds (voorheen Astmafonds) gaf een alternatieve verklaring voor een overdosis salbutamol
Alternatief 4
Een telefonisch onderhoud met het Nederlandse Longfonds (voorheen Astmafonds) gaf een alternatieve verklaring voor een overdosis salbutamol, zonder dat er sprake is van doping. Door omgevingscondities (bijvoorbeeld koude droge lucht met veel pollen4) moest astmapatiënt Froome tijdens de achttiende Vuelta-etappe mogelijk meer salbutamol inhaleren dan de 1600 mg die het WADA-reglement toestaat. Bij een astma-aanval is het voor astmapatiënten geen optie om geen pufje te nemen, ook niet als ze de zestien door het WADA toegestane pufjes voor die dag hebben opgebruikt. Geen pufje kan zelfs dodelijk zijn.
Mogelijk gebruikte Froome functionele hydratie tijdens de achttiende Vuelta-etappe
De alternatieve scenario’s sluiten elkaar niet uit, maar kunnen in meer of mindere mate tegelijk optreden en elkaar zelfs versterken.4 Zo ontstaat de onbetrouwbaarheid van de test uit alternatief 2 waarschijnlijk mede doordat die test geen rekening houdt met de mate van uitdroging en de tijd tussen de inspanning en de afname van het urinemonster, uit alternatief 1.
Discussie
Naast het schuldscenario zijn er vier plausibele scenario’s die net als het schuldscenario de hogere salbutamolconcentratie in Froomes urine verklaren, maar die niets met doping van doen hebben. De meetwaarde alleen is dan onvoldoende om het meest plausibele scenario te onderscheiden van de andere scenario’s. Daarvoor is dan meer onderbouwing nodig.
Het schuldscenario wordt vooralsnog alleen onderbouwd door de meetwaarde en dat lijkt niet meer te veranderen. Daarentegen worden de eerste twee alternatieve scenario’s (uitdroging en onbetrouwbare test) sterk onderbouwd door onafhankelijk wetenschappelijk onderzoek 7; 8.
Alternatief 3 wordt onderbouwd met functionele dehydratie, dat de teamarts van Sky op een officiële conferentie bepleitte. Mogelijk gebruikte Froome deze methode tijdens de achttiende Vuelta-etappe en dat kan dan volgens alternatief 1 de hoge meetwaarde verklaren. Armstrong en zijn collega’s9 lieten echter zien dat bij 2 procent vochtverlies (uitdroging) de atletische prestatie met 12 procent afneemt. Functionele dehydratie lijkt dan ook een onzinnig idee te zijn, maar het heeft niets te maken met wat de WADA onder doping verstaat.
Naarmate tests onbetrouwbaarder zijn en de meetwaarde dichter bij de drempelwaarde ligt, neemt de kans op een meetfout toe
Alternatief 4 wordt onderbouwd met onafhankelijke adviezen van het Longfonds en laat zien dat Froome mogelijk door omgevingscondities genoodzaakt was een overdosis salbutamol te inhaleren en dan geen keus had dat niet te doen. Froome zei hierover: 'Mijn astma verergerde tijdens de Vuelta. Op advies van de teamarts heb ik mijn dosis verhoogd. Zoals altijd ben ik daarmee zeer voorzichtig geweest om er zeker van te zijn dat ik niet meer dan de toegestane dosis nam.' 11
Als na herberekening de meetwaarde in de kwestie Froome werkelijk is bijgesteld van 2000 ng/ml naar 1429 ng/ml6 bevestigt dat niet alleen de onbetrouwbaarheid van de test, maar neemt ook de kans toe dat de meetwaarde een meetfout is. Naarmate tests onbetrouwbaarder zijn en de meetwaarde dichter bij de drempelwaarde ligt, neemt de kans op een meetfout toe.
Conclusie
Ons onderzoek toonde drie alternatieve scenario’s (1-3) die de overschrijding van de drempelwaarde in de kwestie Froome kunnen verklaren, zonder dat er sprake is van een overdosis. De meetwaarde op zich is dan onvoldoende bewijs voor een overdosis. Vervolgens zagen we dat die alternatieve scenario’s aanzienlijk beter zijn onderbouwd dan het schuldscenario.
Het lijkt zeer aannemelijk dat meerdere alternatieve scenario’s samenvielen. Froome gebruikte, zoals hij zelf verklaarde, door de omstandigheden meer salbutamol dan normaal (alternatief 4). Die hogere dosis (geen overdosis) viel vervolgens samen met meer uitdroging (alternatief 1) in betreffende etappe, waardoor salbutamolconcentratie in zijn urine opliep. En vervolgens viel die verhoogde concentratie samen met een toevallige grote meetfout in een onbetrouwbare test.
Het antwoord op de eerste onderzoeksvraag is dan 'nee', de hoge gemeten salbutamolconcentratie in Froomes urine kan niet bewijzen dat de Brit een overdosis salbutamol gebuikte.
Het kostte net iets meer dan twee A4’jes om de kwestie Froome te beschrijven, te analyseren en daar conclusies uit te trekken
Hoewel met het beantwoorden van de eerste onderzoeksvraag een antwoord op de vervolgvraag onnodig is, geven we dat toch. Ook hier is het antwoord 'nee', zelfs als er sprake was van een overdosis liet een vierde scenario zien dat dat niet automatisch betekend dat Froome doping gebruikte.
Uitgaande van deze conclusies moeten we het schuldscenario verwerpen ten gunste van de alternatieve scenario’s, al dan niet in combinatie.
Uitspraak
In de kwestie Froome is niet overtuigend aangetoond dat wielrenner Chris Froome tijdens de achttiende etappe in de Vuelta a España 2017 een overdosis salbutamol gebruikte om daarmee zijn prestatie te verbeteren. Chris Froome wordt hiervan dan ook vrijgesproken.
Afsluiting
Het kostte net iets meer dan twee A4’jes om de kwestie Froome te beschrijven, te analyseren en daar conclusies uit te trekken. Als we de bronverwijzingen en de wetenschappelijke samenvattingen toevoegen, dan kost het hooguit twee A4’jes extra. De rest is bijzaak. En wie alle onderliggende bronnen volledig wil raadplegen, kan ze via de literatuurlijst vinden via google en scholar.google.nl.
Maar hoeveel ‘bewijs’ voor onschuld zijn advocatenteam ook aandraagt, er is altijd wel weer een redenering te bedenken om aan Froomes onschuld te twijfelen
Waarschijnlijk werd Froomes dossier zo omvangrijk doordat van de Brit werd gevraagd zijn onschuld te bewijzen. Mogelijk heeft UCI-voorzitter Lappartient gelijk als hij betoogt: ‘Misschien heeft Froome wel meer middelen om aan te tonen dat het een gecompliceerde zaak is, waar andere renners wellicht eerder stopten met de procedure.’ De Brit rijdt immers bij het rijkste wielerteam van het peloton en kan daardoor waarschijnlijk veel advocaten inhuren om zijn onschuld te ‘bewijzen’.
Maar hoeveel ‘bewijs’ voor onschuld zijn advocatenteam ook aandraagt, er is altijd wel weer een redenering te bedenken om aan Froomes onschuld te twijfelen. Maar zoals ik in mijn column over het CAS en het IOC3 liet zien, is het bewijzen van onschuld onmogelijk. Op dezelfde plaats liet ik zien dat zelfs het ontbreken van bewijs voor schuld hét bewijs voor schuld kan worden en Hinault lijkt helemaal geen reden nodig te hebben om Froome als schuldige aan te wijzen.
Een voorbeeld: wij ontmoeten elkaar en ik begroet u met: ‘Hallo, goed dat ik je zie. Ik wil graag die 1000 euro terug die je van mij hebt geleend!’ ‘Maar’, zegt u, ‘ik heb geen 1000 euro van je geleend!’. Waarna ik reageer met: ‘Dat moet je dan maar bewijzen!’ U kunt niet bewijzen dat u geen 1000 euro van mij leende. Dat hoeft ook niet, die bewijslast ligt bij mij. In rechtstaten zal geen rechter mijn eis tot terugbetaling inwilligen, zonder dat ik daar bewijs voor lever.
Het WADA verzamelt nietszeggende tegenargumenten met als gevolg een steeds dikker, complexer en onoverzichtelijker dossier
Hoewel onschuld onbewijsbaar is, heeft de WADA de bewijslast in dopingkwesties toch omgedraaid. Daardoor staat Froome voor de onmogelijke taak zijn onschuld te bewijzen. Vervolgens komen zijn advocaten, die niet zijn opgeleid in waarheidsvinding10, met allerhande nietszeggende bewijzen voor Froomes onschuld. Zo zagen we dat de meetwaarde van 2000 ng/ml in deze kwestie non-bewijs is, omdat die zowel bij het schuld- als bij alle vier alternatieve scenario’s past.
Daarnaast verzamelt het WADA evenveel nietszeggende tegenargumenten met als gevolg een steeds dikker, complexer en onoverzichtelijker dossier. Men kan na tien maanden nog steeds geen uitsluitsel geven en de kwestie wordt als complexer beoordeeld dan ooit. Dat komt niet doordat de kwestie Froome zo complex is, die past immers op twee A4’jes, maar doordat men de verkeerde vraag probeert te beantwoorden: ‘Is Froome onschuldig?’ Een onomstotelijk antwoord op die vraag is onmogelijk.
Maar zelfs als Froome een overdosis salbutamol als doping gebruikte, presteerde hij daar niet beter door. In een uitgebreide analyse van Froomes salbutamolaffaire heb ik het effect van salbutamol op de atletische prestatie als volgt samengevat:
‘Salbutamol bestrijdt de nadelige gevolgen van astma op atletische prestaties, waardoor atleten met astma toch (top)sport kunnen bedrijven. Maar in de wetenschap is overtuigend aangetoond dat atleten, die anti-astmamiddelen als salbutamol gebruiken, niet bevoordeelt zijn vergeleken met hun collega’s die dergelijke middelen niet gebruiken. Ook niet bij een overdosis.’ 4
Bernard Hinault moet ophouden Froome in diskrediet te brengen. Dat is een groot kampioen onwaardig
Complexiteit
De complexiteit in de kwestie Froome ontstaat niet door het vermeende dopinggebruik van de Brit, maar doordat het WADA salbutamol op de dopinglijst zette, terwijl het geen doping is. Daarna werd een arbitraire drempel vastgesteld om te bepalen wie salbutamol als ‘doping’ gebruikt en om die overschrijding te detecteren gebruikt men een onbetrouwbare test, die geen rekening houdt met belangrijkste beïnvloeders. Vervolgens wordt bij een positief testresultaat de bewijslast omgedraaid, waarna de atleet met zijn advocatenteam veel non-bewijs verzamelt in een poging het onbewijsbare alsnog te bewijzen, terwijl de tegenpartij steeds nieuwe argumenten aanvoert om dat te weerleggen.
Bernard Hinault moet ophouden Froome in diskrediet te brengen. Dat is een groot kampioen onwaardig en dat leidt tot de verdenking dat hij Froome bij tourwinst niet als evenknie (vijf touroverwinningen) wil erkennen. Ik ben een groot voorstander van een algehele rennersstaking en dan niet tegen Froome, maar tegen dit volstrekt doorgeschoten antidopingbeleid, waarvan iedere atleet morgen zomaar het slachtoffer kan zijn.
Als allerlaatste. Ik betwijfel of de ASO het recht heeft om renners zonder overtuigende reden uit de Tour te weren, zoals Maarten Ducrot betoogde. Ongefundeerde geruchten en vage verdenkingen, met Hinault als belangrijke aanstichter, lijken die overtuigende reden niet te zijn. We hebben het hier niet over het tuinfeestje van Ducrot, waar hij terecht het volste recht heeft uit te nodigen wie hij wil. Hier wordt iemand het recht ontnomen zijn beroep uit te oefenen en dan gelden andere (arbeidsrechtelijke) regels. Dat had arbeids- en organisatiepsycholoog Ducrot moeten weten.
Waar we ooit heksen verbranden op basis van ongefundeerde geruchten en vage verdachtmakingen, doen we dan nu met wielrenners die we op de digitale brandstapel roosteren. Froome is op het nippertje van die brandstapel gered, maar of dat het volgende slachtoffer ook lukt? Tom Dumoulin vatte de Froome samen: 'Het is een puinhoop' 12, Froome was 'dankbaar en opgelucht'. 13
Gebruikte literatuur
- Opoczynski (2018, 01-06) Affaire Froome: ‘Elle ne sera pas réglée avant le Tour’, craint le patron de l’UCI. Le Parisien
- ANP (2018, 21-06) Hinault tegen Froome, de Volkskrant
- Brouwer B. (2018, 12-06) Redeneringen IOC passen slechts bij dictatoriale regimes. Sport Knowhow XL
- Brouwer B. (2018, 23-04) Chris Froome en salbutamol: Is de Brit schuldig aan dopinggebruik? Doping Academy
- Bijsluiter: Ventolin 100 Inhalator CFK-vrije, aerosol, suspensie 100 microgram/dosis.
- Telegraaf (2018, 9-5). Nederlandse doping-expert valt Froome bij, de Telegraaf
- Haase, C. B., Backer, V., Kalsen, A., Rzeppa, S., Hemmersbach, P., & Hostrup, M. (2015). The influence of exercise and dehydration on the urine concentrations of salbutamol after inhaled administration of 1600 μg salbutamol as a single dose in relation to doping analysis. Drugs Testing and Analysis, 8, 613-620. doi: 10.1002/dta.1828
- Heuberger, J. A. A. C., Dijkman, S. C., & Cohen, A. F. (2018). Futility of current urine salbutamol doping. Britisch Journal of Clinical Pharmacology. doi: 10.1111/bcp.13619
- Armstrong, L.E. Costll, D.L., & Flink, W.J. (1985) Influence of diuretic-induced dehydration on competitive running performance. Medicine en Science in Sports and Exercise, 17(4), 456-467.
- Brouwer, B., (2012, 19-11) Waarheidsvinding, Doping Academy
- NOS (2018, 02-07) Froome mag meedoen aan de Tour na vrijspraak in salbutamol-zaak
- Hans Ruggenberg (2018,02-07) Puinhoop rond Froome. De Telegraaf
- NU.nl (2018.02-07) Froome ‘dankbaar en opgelucht’ na vrijspraak in salbutamolzaak
Dr. Bram Brouwer is ruim 35 jaar schaatstrainer en was een van de eerste gediplomeerde Nederlandse wielrentrainers. Hij heeft 15 jaar professioneel duursporters begeleid en is psychologie gaan studeren aan de Open Universiteit. Hier studeerde hij in 2009 cum laude af als arbeids- en organisatiepsycholoog op het onderwerp ‘Doping als drogreden’ en behaalde de basisaantekening sportpsychologie. Bram is gepromoveerd op zijn proefschrift ‘De mythe van de rode bloedcel’, waarin hij de argumenten onderzocht die zouden aantonen dat epo- en bloeddoping duurprestaties sterk bevorderen. Ook is Brouwer auteur, adviseur/coach en verzorgt hij lezingen over diverse onderwerpen. Voor meer informatie: brambrouwer@outlook.com of www.brambrouwer.nl. Twitter: @DrBramBrouwer