door: Clemens Vollebergh
Wanneer je mensen vraagt naar wat zij belangrijk vinden in hun leven, zit goede gezondheid steevast in de topdrie-antwoorden. Wanneer je vervolgens kijkt naar hun leefstijl, dan blijkt dit gedrag het bereiken of behouden van een goede gezondheid behoorlijk in de weg te staan. Het is ze bijna niet aan te rekenen in een samenleving waar de gevolgen van ongezond gedrag worden oplost met (goede) gezondheidszorg! De focus op gezondheidszorg is om meerdere redenen zorgelijk. Het is tijd voor een Nationaal Gezondheidsplan.
De zorggerichte houding van mensen is deels te verklaren door de manier waarop zij in het leven staan. 'Het belangrijkst in de Nederlandse maatschappij zijn de hedonistische waarden. Deze staan voor genieten van het leven, plezier maken, nieuwe dingen beleven' (Rapportage Sport 2014). De meerderheid van de Nederlanders, is sterk naar buiten gericht, wil vooral (veel) beleven en is minder naar binnen gericht op een optimale kwaliteit van leven. De aanwezigheid van goede en toegankelijke zorg, vormt voor veel mensen een excuus ongezond (risicovol) te leven. Tv-commercials houden ongezond gedrag in stand: ‘Af en toe snoepen mag best’. ‘Af en toe’ is een rekbaar begrip: voor de een twee keer per jaar, voor de ander twee keer per dag: 'geen koffie zonder koekje'. Gaat er fysiek of mentaal iets mis, dan vertrouwen mensen erop dat de beste (para)medische zorg zo snel mogelijk beschikbaar is.
"Hoe beter de medische zorg, hoe minder mensen druk voelen hun leefstijl aan te passen om daarmee ziektes te voorkomen"
Liever een pilletje
De zorggerichte samenleving legt oorzaken en oplossingen van gezondheidsproblemen extern. Hoe beter de medische zorg, hoe minder mensen druk voelen hun leefstijl aan te passen om daarmee ziektes te voorkomen. Pas als de medische wetenschap zover is, zo is de overtuiging bij de meeste mensen- zullen ziektes als kanker, COPD en overgewicht de wereld uit zijn. De invloed van het eigen gedrag op deze welvaartsziektes, verschuift daarmee naar de achtergrond. Op verzoek van de patiënt verstrekt de huisarts geen leefstijladvies maar een pilletje.
Een goed voorbeeld van medicalisering is bestrijding van diabetes type II met pillen of insuline spuiten. In de volksmond wordt diabetes type II - onterecht - vaak nog ouderdomsziekte genoemd; het is immers geen leeftijdsgebonden ziekte, maar komt voort uit leefstijl. Dat de ziekte zich vaak op oudere leeftijd openbaart, heeft vooral te maken met eet- en beweeggedrag in de jaren daarvoor. Het beste medicijn tegen diabetes is meer bewegen en minder (koolhydraten) eten. Vooral pasta’s, rijst en aardappelen moeten in de voeding vermeden worden. Echter, mensen willen graag gemedicaliseerd worden en accepteren niet dat zij zelf de sleutel in handen hebben.
"Ouderdom komt met gebreken? De leefstijl komt met problemen en daar kun je wél wat aan doen"
Tekenend is de ophef die ontstond na het televisieprogramma Tijd voor Max. Op 14 november, werelddiabetesdag, sprak huisarts Ted van Essen in de uitzending over diabetes en wat je er - medisch - tegen kunt doen. De Vlaamse Pascale Naessens, die een boek over pure en gezonde voeding promootte, onderbrak hem door te zeggen dat diabetes toch vooral preventief bestreden kan worden. 'Ja dat klopt, maar dan moeten ze hun leefstijl aanpassen en veel mensen lukt dat niet', was Van Essen’s antwoord. Presentatrice Martine van Os legde Naessens snel het zwijgen op: 'Jij bent al geweest, ik wil even de dokter uit laten praten'.
Na de uitzending bleek dat veel trouwe Tijd voor Max-kijkers van zich hadden laten horen: 'Komt die dame uit België ons vertellen dat diabetes type II te voorkomen is, mooi niet'. Dit etaleert fraai de hardnekkige aanname dat ‘de ouderdom met gebreken komt, waar je niks aan kunt doen’, terwijl het de leefstijl is die met problemen komt en daar kun je wel wat aan doen. De eerste opvatting leidt tot passiviteit, de tweede activeert.
Gezondheid als wisselgeld
Dezelfde ophef ontstond na publicatie van mijn artikel 'Het is niet de leeftijd maar de leefstijl' in De Volkskrant (17 juli jl.). Ik stelde daarin dat werknemers in zware beroepen aan krachttraining moeten doen, zodat zij hun werk tot hun pensioen vol kunnen houden.
'Ik doe elke dag aan topsport', zo verwees een bouwvakker naar zijn dagelijkse arbeid. Hij vergat hierbij dat een topsporter ook niet elke dag aan wedstrijden doet, maar traint om in de wedstrijd optimaal te presteren. Dus wanneer het ongezonde eetpatroon verlaten wordt, rookgedrag verleden tijd is, alcohol uitzondering in plaats van regel en wekelijks gekozen wordt voor intensieve krachttraining, presteert de werknemer in zware beroepen beter: fysiek én mentaal.
"Wel eens een politiek mediadebat gezien over gezondheid? Ik niet. Politici praten alleen over gezondheidszorg en de (on)betaalbaarheid"
Daarvoor is kennis nodig en motivatie te werken aan de eigen gezondheid. Ik was dan ook onthutst toen een medewerkster van vakbond FNV mij in een radiodebat liet weten dat gezond gedrag van werknemers pas een gespreksonderwerp op de werkvloer mocht worden, wanneer de werkgever al zijn verplichtingen rondom veiligheid en ARBO nakwam… gezondheid als wisselgeld.
'Niemand vraag erom ziek te zijn'
Wel eens een politiek mediadebat gezien over gezondheid? Ik niet. Politici praten alleen over gezondheidszorg en de (on)betaalbaarheid: 'De zorgkosten rijzen de pan uit', hoor je dan. 'De specialisten ontvangen te hoge salarissen, de medicijnen zijn te duur en een ziekenhuisopname kost veel geld'. Prima dat hier aandacht voor is, alleen wanneer uit de cijfers blijkt dat de helft van het aantal ziekenhuispatiënten een klacht heeft die voortkomt uit een ongezonde leefstijl, is er nog een (andere) wereld te winnen.
Sommige politieke partijen, de SP voorop, plaatsen zich met hun kiezers in de slachtofferrol. Voorman Emile Roemer en Tweede Kamerlid Lilian Marijnissen herhalen telkens het SP-mantra: 'Niemand vraagt erom ziek te zijn'. Zeker uit de mond van Lilian Marijnissen klinkt dit vreemd, omdat uitgerekend haar vader Jan, de politiek moest verlaten vanwege gezondheidsproblemen door roken. In een begin dit jaar uitgezonden televisieportret van de Osse Jan, stelde hij zelf het binnen de SP nooit zover geschopt te hebben, wanneer hij gekozen had voor zijn gezondheid. Hij was zich dus bewust van het feit dat hij een groot gezondheidsrisico nam en ‘vroeg’ om ziek te worden.
"Om de draai naar een gezonde leefstijl echt van de grond te krijgen, is het daarom onontkoombaar de solidariteit in de zorg los te laten"
Het wordt tijd dat iemand binnen de SP de mythe rondom 'ziekte overkomt je' doorprikt. Zeker, we hebben goede gezondheidszorg nodig, maar vertel je achterban ook dat zij hun leefstijl moeten aanpassen om de zorg betaalbaar te houden én hun kwaliteit van leven te verhogen. Om de draai naar een gezonde leefstijl echt van de grond te krijgen, is het daarom onontkoombaar de solidariteit in de zorg los te laten. Dit vormt een prikkel voor mensen gezondheid meer centraal te stellen in hun persoonlijk leven.
Sport is gezond?
In een Nationaal Gezondheidsplan staan partijen en organisaties centraal die - aantoonbaar - bijdragen aan een goede gezondheid. Sportverenigingen drukken hun neus wellicht als eerste tegen het venster want 'sport is gezond', zo is hun overtuiging. Dat staat in schril contrast met het aantal sportblessures, waarvan onlangs recente cijfers verschenen. Veel sporters lopen blessures op, tien procent daarvan keert sport definitief de rug toe. Veel verenigingen en trainers zien blessures als iets wat nu eenmaal bij sport past en waar zij niet zoveel aan kunnen doen.
Volgens VeiligheidNL zijn fysieke ongemakken door sporten allemaal te voorkomen met blessurepreventieve maatregelen zoals goed schoeisel, braces, bitjes en hoofdbescherming. Een zeer onvolledige benadering, omdat veel blessures simpelweg voortkomen uit de geringe belastbaarheid van sporters en het feit dat de meeste trainers onkundig zijn die belastbaarheid structureel te vergroten. Trainers denken doorgaans in output en sportbeoefening. De trainersopleidingen hebben hen niet geleerd sporters te scholen in beweeglijkheid van gewrichten, souplesse van spieren, activeren van houdingsspieren en verbeteren van kracht van deze stabiliteitsspieren.
Bij de sportvereniging 2.0 staat dus niet langer de tak van sport centraal, maar het vergroten van de belastbaarheid; de fitheid. Hierdoor daalt het aantal blessures zichtbaar én verbeteren de sportprestaties. Sportverenigingen worden hiermee gezonde sportverenigingen, een initiatief waar NOC*NSF ooit vooropliep.
Clemens Vollebergh (1963) leidt in het dagelijks leven een redactie- en adviesbureau voor sportbeleid, gezondheidsvoorlichting en leefstijlmanagement. Deze column is gebaseerd op zijn Manifest Beweging voor Gezondheid, dat augustus jl. verscheen.