door: Marian ter Haar
Ali Karatas verdedigde dinsdag 11 april zijn proefschrift 'Van onderop organiseren. Interorganisationele samenwerking in een krachtwijk'. Ali Karatas was als promovendus verbonden aan het departement Bestuurs- en Organisatiewetenschap (USBO) van de Universiteit Utrecht.
Karatas onderzocht de samenwerking tussen de lokale overheid en civil society-organisaties in Hoograven, een krachtwijk in Utrecht die gericht was op de ontwikkeling van sociaal kwetsbare jongeren. Hij maakte een etnografische studie van de samenwerking, hij verrichtte geen hypothesegestuurd onderzoek. Karatas wilde meer inzicht krijgen in de dynamiek en de complexiteit van een samenwerking zoals die in Hoograven. Ook omdat deze samenwerking in tegenstelling tot veel andere netwerken, van onderaf ontstaan was. De vraagstelling is (p.17): 'Wat is in de periode 2011 tot 2015 kenmerkend aan het samenwerkingsproces in de Utrechtse krachtwijk Hoograven met als werknaam leerteam Hoograven en wat zijn de opbrengsten en grenzen van deze samenwerking'.
Allereerst een korte weergave van het proefschrift: een omschrijving van de wijk, het samenwerkingsverband, de ideeën en de kenmerken van de samenwerking, reflecties op de samenwerking en conclusies zoals Karatas die trekt en vervolgens een reflectie op het onderzoek en de waarde ervan voor de praktijk.
Voetbal als medicijn tegen overlast
De wijk en de beleidscontext
In het proefschrift schetst Karatas het schijnbaar logische ontstaan van een centrale positie van de voetbalclub Hoograven, nadat het jongerencentrum is afgebrand, in de aanpak van de toenemende en complexe problemen met veiligheid en overlast door jongeren: voetbal als medicijn tegen overlast. Het samenlopen van toevalligheden brengt beweging, Paul Verweel - pleitbezorger voor zelforganisatie bij etnische groepen in Utrecht en onderzoeker - is de trigger die veel partijen samen lijkt te brengen. Hij stelt daarover:
'(...) allemaal clubs die op zoek zijn naar een eigen plek en ik vind dat iedereen zijn plek moet kunnen hebben in het voetbal en in deze samenleving.'
Hij raakt zo betrokken dat hij voorzitter wordt van de club. Beleidsimpulsen (Buurt, Onderwijs en Sport (2005-2008), Meedoen en Brede scholen, sport en cultuur) zorgen voor een brede belangstelling bij verschillende organisaties in de wijk, die zich gaan verenigen om de kinderen en jongeren van Hoograven perspectief te bieden. Resultaten in verhoogde sportparticipatie zijn zichtbaar, problematisch blijft het zien van effect op de individuele ontwikkeling van kinderen. Ook is de samenwerking tussen de instituten (onderwijs, sport en buurt) afhankelijk van de projectsubsidies en ze is niet duurzaam geborgd. Dit leidt tot het smeden van een leerteam.
In de leerteams wordt gewerkt vanuit de presentiebenadering, die de relationele afstemming tussen professional en de jongere als basis voor hulp en steun ziet
Leerteams Hoograven
Tegen de achtergrond van een veranderende beleidscontext waarin zelforganisatie en bewonersinitiatieven in de wijk worden gestimuleerd door de (lokale) overheid, hebben uitvoerende professionals en vrijwilligers van Voetbal Vereniging Hoograven, wijkwelzijnsorganisatie Stichting Portes, Brede School Hoograven, Jongerenwerk Utrecht (JoU), buurtmoskee Essalaam en wijkbureau Zuid van de gemeente Utrecht de handen ineengeslagen. Zij hebben vijf teams van professionals en vrijwilligers gevormd die samen met kinderen en jongeren in de wijk aan het werk gaan.
Voor de talentontwikkeling van de kinderen in de wijk lijkt voetbal, vanwege de populariteit onder zowel jongens als meisjes, daar een geschikt middel voor te zijn. In de leerteams wordt gewerkt vanuit de presentiebenadering. Dat is een manier van werken die de relationele afstemming tussen professional en de jongere als basis voor hulp en steun ziet. Goede zorg ontstaat vanuit het zorgvuldig aansluiten bij en afstemmen op het kind, en op wat hij of zij nodig heeft. Leefwereldgerichtheid en perspectiefwisseling zijn daarin centrale begrippen, het is geen ‘geprotocolleerde interventie’. Zonder stappenplan of protocol, en dat was, zo bleek in het onderzoek, geen eenvoudige opdracht.
Nieuwe ideeën en partijen in de samenwerking
Naast de presentiebenadering spelen andere filosofieën en ideologieën een rol. Micha de Winter - ook een Utrechtse expert - vindt in Utrecht navolging met zijn idee dat een grotere betrokkenheid van de omgeving bij het opvoeden door professionals, vrijwilligers, de school en trainers op de voetbalclub helpt bij een positief opvoedingsklimaat. De Vreedzame School is een methodiek waarin kinderen binnen de muren van de basisschool leren om conflicten op te lossen, verantwoordelijkheid te dragen en elkaar positief tegemoet te treden. In De Vreedzame Wijk wordt deze aanpak verbreed naar de wijk. Het idee is dat de principes van De Vreedzame School worden overgenomen door sport, cultuur, jeugdhulp en moskee, waardoor meer pedagogische samenhang ontstaat.
Het besluit om met de methodiek te gaan werken komt in de meeste gevallen van de gemeente, wat ook in Utrecht het geval is. Daar wordt gepleit voor aanpak van specifieke groepen: een samenwerking tussen gemeente, jongerenwerk, politie en Openbaar Ministerie, dit is een preventieve aanpak om jeugd de (kleine) criminaliteit uit te houden.
De ontwikkeling van het kind is weliswaar een gemeenschappelijke focus maar de instituutsbelangen lijken nooit ver weg
De samenwerking
Karatas beschrijft hoe de leerteams worstelen met de verschillende ideeën en belangen die in de samenwerking vertegenwoordigd zijn. De netwerkvorming, de wederzijdse afhankelijkheid en het leren, casusbespreking en gezamenlijke reflectie moeten richting geven aan de volgende stappen. De ontwikkeling van het kind is weliswaar een gemeenschappelijke focus maar de instituutsbelangen lijken nooit ver weg en de wicked problems (onbepaald, onbegrensd, onoplosbaar en ambigu (p.141)) blijven voorwerp van plannen van aanpak.
Het ontbreken van positiemacht geeft veel spanning en conflict en daarin blijken gesprekken en ontmoetingen noodzakelijk om vertrouwen te winnen. Als organisaties er niet in slagen het hogere doel werkelijk te omarmen in een gezamenlijke aanpak die niet per se die van hun eigen organisatie is, blijft het lastig. Steeds werken aan vertrouwen en door ontmoeting in gesprek blijven is Karatas' conclusie.
Wat is de waarde voor de praktijk?
Karatas laat zien dat de openheid van de betrokkenen ten aanzien van nieuwe partijen en nieuwe ideeën en het samen leren organiseren kenmerkend zijn voor het succes van samenwerking in de wijk. Hij laat ook zien dat het tijd en moeite kost, spanningen geeft, hoe elke keer weer nieuwe partijen met nieuwe ideeën toetreden.
De samenwerking heeft geleid tot veranderingen bij de afzonderlijke organisaties in de samenwerking. Het heeft tot nieuwe ideeën en aanpakken geleid. De ouderbetrokkenheid in de voetbalclub VV Hoograven is mede door de relatie met de Brede School Hoograven sterk verbeterd en dat heeft tot ouderbetrokkenheid op andere plekken, zoals de speeltuin, in de wijk geleid. Het thema ouderparticipatie en ouderbetrokkenheid is een belangrijk thema in de samenwerking.
Hoewel de samenwerking door professionals en vrijwilligers van onderop is opgestart, zoeken zij vaak steun van hun leidinggevenden
De cruciale factor in dit verhaal is de bereidheid van elkaar te leren en het gesprek met elkaar gaande te houden. Ali Karatas zegt dat de kracht in deze samenwerking is dat men vanuit een gezamenlijke ambitie en visie aan de ontwikkeling van het kind werkt. Hij refereert daarbij aan de presentiebenadering. Mijn vraag aan hem na lezing van het proefschrift is dezelfde als die door professor Annelies Knoppers tijdens de verdediging aan hem werd gesteld:
'Hoe verdraagt de presentiebenadering zich met een benadering als de Vreedzame wijk die veel sterker programmatisch van opzet is en naar oplossingen zoekt, terwijl je ook weet dat wicked problems onoplosbaar zijn? '
Maakbaarheid
De macht van het beleidsgestuurde oplossen van problemen, het discourse van de maakbaarheid, heeft in tal van samenwerkingen grote invloed. Hoewel de samenwerking door professionals en vrijwilligers van onderop is opgestart, zoeken zij vaak steun van hun leidinggevenden en bij de gemeentelijke wijkorganisatie en gemeenteambtenaren. De consequentie van deze gezagsverhouding is wel dat de betrokkenen rekening moeten houden met en beïnvloed worden door verschillende beleidsoriëntaties, zoals bijvoorbeeld Vernieuwend Welzijn, het nieuwe beleidsprogramma met vernieuwende ideeën voor het wijkwelzijnswerk in de stad Utrecht.
De vraag hoe betrokkenen in een dergelijke gepolariseerde samenwerking toch effectief kunnen handelen blijft wat mij betreft boven de markt zweven. Karatas heeft een elftal ‘losse’ kenmerken uit zijn case study op bestaande theorie betrokken. Uit zijn proefschrift blijkt dat hij geen analyse heeft gedaan op mogelijke samenhang tussen deze kenmerken in deze specifieke samenwerking, dat is jammer. Karatas heeft dan ook geen op de praktijk gebaseerde theorie of model ontwikkeld die de aard van dergelijke complexiteit verklaart.
Karatas heeft een interessante etnografische studie beschreven die een aandachtige betrokkenheid weerspiegelt die, wat mij betreft, tegelijkertijd had mogen leiden tot instrumenten en methoden die de gepolariseerde praktijk verder helpen.
Dr. Marian ter Haar werkt als staffunctionaris kwaliteit bij Kenniscentrum Sport. Zij promoveerde in 2014 met haar proefschrift ‘Communicatie en Improvisatie; omgaan met dynamiek en complexiteit bij de ontwikkeling en implementatie van een gezondheidsinterventie’. Als bestuurslid van Stichting Nieuw-Welgelegen in Utrecht was ze jarenlang nauw betrokken bij het reilen en zeilen van de sportverenigingen die in deze multifunctionele sportaccommodatie onderdak hebben gevonden. Voor meer informatie: marian.terhaar@kcsport.nl