door: Thomas van Zijl | 18 juni 2015

Schaken en strand komen deze zomer bij elkaar tijdens het WK Beachvolleybal. Op initiatief van Johan Wakkie - voormalig directeur van de hockeybond - is er op zondag 28 juni een schaakseminar in speelstad Den Haag, georganiseerd door de gemeente en de Nederlandse Schaakbond. De boodschap is duidelijk: actief sporten is gezond, maar voor de ontwikkeling van het brein is denksport net zo belangrijk. De praktijk bewijst het al.

'Hockeyman' Wakkie schaakt al lang. Als kind werd hij door zijn oudere broer uitgedaagd, tijdens zijn studie speelde hij naast schaken ook dammen en tric trac. Weer later ontdekte hij het online schaken. “Mijn zoon ging studeren in Australië. Het online schaken was een leuke manier om contact te houden en berichten uit te wisselen. Dat ben ik vervolgens ook met vrienden gaan doen.”

Preventiesport
De maatschappelijke potentie van de denksport werd hem pas duidelijk toen hij in contact kwam met Amsterdammer Mustapha Eljarmouni. Hij zette enkele jaren geleden een schaakschool op in de Indische Buurt. “Jongetjes die voorheen op straat voor onrust zorgden, zaten geleidelijk steeds vaker achter het schaakbord. Het viel ook hun leraren op dat hun gedrag in positieve zin veranderde. Schaken is in die zin een preventiesport.”

De verklaring daarvoor is simpel. Schakers kunnen niet uitgaan van hun primaire reactie. Spelers die net beginnen, hebben de neiging de stukken aan te raken, maar in het schaken geldt de regel: aanraken is zetten. Wakkie: “Mustapha leerde deze kinderen op hun handen te zitten, tot het moment dat ze zeker waren van hun volgende zet. Daar gaat een heel proces aan vooraf, want elke stap heeft gevolgen. Als het paard over de pion heen gaat, wat wordt dan de situatie op het bord? Het zorgt ervoor dat kinderen heel ruimtelijk gaan denken. Het werkt bijvoorbeeld bij rekenen Er is een directe link met cognitie.”

Primaire reacties onderdrukken
Dat besef is belangrijk om schaken weer in the picture te krijgen. Een van de pleitbezorgers daarvan is hoogleraar klinische neuropsychologie Erik Scherder, die bij De Wereld Draait Door vaak over het brein vertelt. Scherder was een van de sprekers tijdens het vorige schaakseminar dat Wakkie in 2014 organiseerde tijdens het WK Hockey in Den Haag. Oud-staatssecretaris Teeven van Justitie betrad daar eveneens het podium. Hij is fervent schaker en paste zijn hobby toe toen hij nog officier van justitie was. “Vlak voor hun vrijlating speelde hij een potje met gevangenen, om precies dezelfde reden: het onderdrukken van primaire reacties, om te voorkomen dat ze zich snel weer zouden moeten melden.”

Dat de schaakseminars plaats vinden rondom grote sportevenementen is geen toeval. Het is Wakkie in eerste instantie te doen om awareness voor de positieve effecten van het schaken, maar ook om de verbinding te leggen. “Het menselijk brein is gebaat bij verschillende dingen: actieve sport, denksport, muziek en cultuur. Een combinatie daarvan is het beste.”

'Schafeltennis' en 'schockey'
Die combinaties zijn er soms al. 'Schafeltennis' is een koppeling van schaken en tafeltennis, vorig jaar werd 'Schockey' bedacht, in combinatie met hockey. Wakkie: “In Engeland is schaken gecombineerd met boksen zeer populair. Eerst drie minuten de ring in en dan een potje schaken. Daar ga ik binnenkort eens kijken. Er is nu zelfs een Nederlander wereldkampioen.”

Toch wordt er hier in Nederland een zeer duidelijk onderscheid gemaakt tussen denksport en actieve sport. Zo komt schaken voor een aantal subsidies slechts mondjesmaat in aanmerking, omdat er niet voldoende bewogen wordt. Zonde vindt Wakkie, die hoopt dat schaken juist zijn intrede doet bij sportverenigingen. “Zorg dat er in clubhuizen en kantines altijd twee borden staan. Daar hoeft echt niet op hoog niveau gespeeld te worden. Het gaat erom dat kinderen hun brein aan het werk zetten. Bovendien kan het gewoon gezellig zijn.”

Vliegwiel
Schaken is een sociaal bindmiddel. Dat blijkt in de Indische Buurt en ook in de Haagse Schilderswijk, waar een schaakschool is geopend. Wakkie: “Het kan werken als een vliegwiel. Wat begint met schaken, wordt opgevolgd door lessen op een muziekschool of culturele activiteiten. Als de positieve effecten duidelijk zijn, staan mensen er veel eerder voor open.”

Schaken en het brein
Op 21 juni is er in de Amsterdamse Linnaeus Boekhandel een gelegenheid om meer te weten te komen over schaken en het brein.

Tussen 15.00 en 17.00 uur vertelt hoogleraar Erik Scherder over cognitie en is er de mogelijkheid simultaan te schaken met Hans Böhm. Organisator Paul Rump blikt vooruit op het NK Schaken in juli, dat hij combineert met cultuur.