door: Leo Aquina | 16 april 2015

Piet van Loon maakt zich zorgen. In de dagelijkse praktijk ziet de orthopeed steeds meer kinderen met rugproblemen. Hij spreekt van een ‘gameboyrug’. In alle westerse landen groeit het aantal jonge patiënten. Oorzaak? Te veel zitten en een gebrek aan aandacht voor de juiste houding en het ontwikkelen van soepelheid bij bewegen. Het begint bij de Maxi Cosi en het kan eindigen op de operatietafel. Of met hamstringproblemen voor een (top-)voetballer. “Je ziet het aan Arjen Robben”, aldus van Loon. “Hij heeft een echte kyfose in zijn rug en dat veroorzaakt indirect de vele hamstringproblemen.” Volgens de orthopeed uit Deventer moeten we in het gymnastiekonderwijs, de sport én de fysiotherapie teruggrijpen op de ‘heilgymnastiek’ die in de negentiende eeuw in de Duitstalige geneeskunde werd ontwikkeld. “Die kennis is na de Tweede Wereldoorlog helaas verloren gegaan.” Van Loon ontwikkelt op basis van die kennis instrumenten om de houdingsproblematiek aan te pakken.

Het gymnastiekonderwijs van de laatste decennia is volgens Van Loon niet gericht op het aanleren van een goede houding en controle op het voldoende meegroeien van lengtestructuren.

“Doordat kinderen te veel zitten komt er druk op de voorkant van de ruggenwervels, waardoor er een vergroeiing ontstaat. Dat zie je aan de achterkant. Kinderen krijgen een bolle rug. De strekspieren - zoals de hamstrings - moeten dan een leven lang harder werken om je overeind te houden. Vroeger lag de nadruk in het gymonderwijs juist op houding en op uitgebreide rek- en strekoefeningen om alle lengtestructuren - zoals onze zenuwen en spieren - mee te laten groeien, maar tegenwoordig gebeurt dat niet meer. Dat levert allerlei problemen op. Vergelijk het met het chassis van een auto. Als niemand in de fabriek meer controleert of dat scheef in elkaar zit, gaat er na verloop van tijd van alles rammelen."

Gebrek aan aandacht
Dat gebrek aan aandacht voor de houding begint volgens Van Loon al op heel jonge leeftijd. “Ouders letten er niet meer op omdat zij het in hun eigen opvoeding vaak al niet meer hebben meegekregen. Vroeger moesten baby’s vanuit een kruiphouding leren lopen en niet vanuit een zithouding. Zittend kunnen kinderen hun houding niet goed ontwikkelen. De Maxi Cosi is een groot probleem, maar ouders realiseren zich dat niet.”

Van Loon baseert zijn analyse op de klassieke Duitse orthopedie uit de negentiende eeuw. “Duitsers wisten heel goed hoe je kinderen sterk en soepel moest maken, daarom waren Duitse soldaten ook altijd weerbaarder dan de Amerikaanse, Engelse of Franse soldaten. Maar ook de meisjes werden door de grote aandacht voor een gezond en goed gegroeid lichaam tijdens de groei gelijk behandeld. De vroeg-Europese orthopedie was altijd sterk gericht op de opvoeding en de houding van kinderen. Daar steekt een systeemdenken achter. De heilgymnastiek was erop gericht om het sedentaire gedrag van kinderen te compenseren door een goede houding aan te meten, alle spiergroepen voldoende te ontwikkelen en alle gewrichten voldoende bewegingsvrijheid te bieden.”

Oorlogen
De wereldoorlogen in de twintigste eeuw zijn er volgens Van Loon in grote mate debet aan dat deze kennis tegenwoordig niet meer vanzelfsprekend aanwezig is in de Orthopedie en de gymnastiek.

“De Angelsaksische geneeskunde is altijd oplossingsgericht geweest en zij hebben de Duitstalige wetenschappelijke werken nooit kunnen lezen, waardoor die kennis over preventieve gezondheidszorg daar nooit is doorgedrongen. In de oorlogen is de preventieve kant en het systeemdenken over de houding bovendien op de achtergrond geraakt. Alle artsen die ook maar iets wisten van botten werden naar het front gebracht om daar acute problemen op te lossen. Dat zie je tot op de dag van vandaag terug. In Amerika en Engeland werd iedere botbreuk door een orthopeed behandeld, terwijl dat in Nederland door lange neutraliteit pas na de jaren zestig door de orthopedie werd opgepakt."

Sport is goed, maar biedt geen oplossing
De Angelsaksische wereld kent van oudsher wel een grote sporttraditie. Waarom is dat niet toereikend als het gaat om het op jonge leeftijd aanleren van een juiste houding? Van Loon:

“Sport voor de jeugd gaat niet uit van de geïntegreerde structuurontwikkeling van het menselijk lichaam, maar probeert het kind naar een bepaalde prestatie te stimuleren. Ze gaan op zoek naar de specifieke techniek en ze trainen de sportspecifieke vaardigheden zonder aandacht voor het geheel. Dat zie je bijvoorbeeld aan de houding van moderne wielrenners op hun fiets. Zij hebben allemaal een bolle rug. Vergelijk dat eens met Joop Zoetemelk of Eddy Merckx, die nog wel goed bewegingsonderwijs hebben gehad. Natuurlijk fietsen ze tegenwoordig harder, maar dat heeft te maken met verbeterde trainingsmethodes, voeding en andere fysiologische verbeteringen. Maar een bolle rug is biomechanisch - zeker on the long run - een groot nadeel”

Verzekeraars
Een andere reden waardoor de kennis over houding in de afgelopen decennia is verwaterd, vinden we volgens Van Loon terug in het overheidsbeleid en het verzekeringsstelsel: “In Duitsland zijn zorgverzekeraars verplicht tien procent van hun budget uit te geven aan preventie. Ook de overheid onderkent daar vanaf Bismarck de grote rol van preventie in de jeugd. In Nederland zeggen verzekeraars gewoon keihard: 'wij zijn niet van de preventie'. En dan hebben we een paar liberale ministers van gezondheidszorg achter elkaar gehad, die ook niet echt veel van preventie moeten hebben, omdat dit een keus van het individu zou zijn”

Van Loon wil het publiek en de politiek bewust maken van het probleem, maar hij werkt ook aan concrete oplossingen en daartoe heeft hij onder meer samenwerking gezocht met een andere systeemdenker, Ruud van Erve, ook orthopedisch chirurg, die 'Care to Move' heeft opgericht in Deventer. “Met Care to Move willen we terug naar de basis van de orthopedie. We werken met een multidisciplinair team aan de houding van patiënten. Voor het uitzoeken, wat er precies speelt bij rug-en gewrichts-of spierklachten nemen we een reeks klinische tests af om de 'tightness' van spier en zenuw te leren kennen. De houding wordt in maat en getal in beeld gebracht door een uit Duitsland geïmporteerde Surface Topography scan. Hiermee kan ook het resultaat van de ingestelde behandeling worden vastgelegd.”

Speciale brace
Van Loon heeft ook instrumenten ontwikkeld waarmee de houding van kinderen kan worden verbeterd. “We hebben een speciale brace om de beschermende holling weer op de juiste plaats in de rug aan te brengen, de TLI Brace. We hebben met allerlei apparaten de afgelopen vijftig jaar tegen de bult aangedrukt om de rug recht te zetten, maar op die manier is het niet gelukt. Ik heb een systeem teruggevonden in de heilgymnastiek waardoor de inzakkende middenrug weer naar voren komt.”

Naast de TLI Brace heeft Van Loon ook de Zami ontwikkeld, een kruk als actieve zitoplossing die de rug van jong en oud weer in de juiste houding laat zitten. “Net als de brace is het ontwerp hiervan afkomstig uit de oude kennis van ons vak”, zegt Van Loon. Hij gaat de Zami door de ontwerpstudio ZAG rond de bekende designer Ruud Jan Kokke onder de aandacht brengen.

Bewustzijn
Om ook de politiek bewust te maken, is meer onderzoek nodig. “Mijn kennis komt van de werkvloer. De politiek overtuig je daar niet mee. Daarvoor is grootschalig wetenschappelijk onderzoek nodig”, aldus Van Loon, die een medestander heeft gevonden in professor Frank Backx, als sportarts verbonden aan het UMC in Utrecht.

"Sportartsen zijn meer dan ziekenhuisartsen geneigd om aan systeemdenken te doen. Backx wil de houdingssystematiek in sportgeneeskundig onderzoek terugbrengen. Dat heeft ook te maken met zijn adviseurschap bij sportbonden.” Als het aan Van Loon ligt besteden ook die sportbonden bij het opleiden van kinderen meer aandacht aan de houding en het lichaam als geheel. “We moeten snappen en accepteren dat de vorm en de functie van ons hele bewegingsstelsel buiten de vrije natuur door alles wat er aan binnen zitten en technologie in het vroege kinderleven wordt aangeboden in ontwikkeling wordt geremd.”

Voor meer informatie: Gameboy-generatie verleert gezonde houding en/of kijk op www.caretomove.nl