door: Leo Aquina | 31 januari 2019
Het klinkt als het van sprookje van ‘Duizend-en-één-nacht’: het voetbalstadion met de hangende tuinen. ZJA Zwarts & Jansma Architecten maakte - in samenwerking met Royal HaskoningDHV - het ontwerp naar aanleiding van een prijsvraag in 2014. Dubai Sports Central moest ‘als een 21ste-eeuws woestijnfort aan de rand van de stad de droom van een voetbalstadion laten landen in de realiteit van de metropool in een Golfstaat’. Moest, want het blijft bij een sprookje. “Het stadion komt er niet”, vertelt Rob Torsing van ZJA. “Toch was het een interessante opdracht. Bij dit soort competities vragen we als eerste altijd naar het budget en hier was het antwoord: ‘There is no budget'. Ongehinderd door financiële beperkingen was dit de uitgelezen kans om ideeën uit te werken voor het ideale stadion.”
ZJA heeft in Nederland veel ervaring met de bouw en renovatie van bijvoorbeeld De Kuip, de Galgenwaard, de nieuwe stadions voor onder meer ADO den Haag en AZ en het vernieuwde Thialf. Het architectenbureau werkte een paar jaar geleden veel in het Midden-Oosten en dong mee naar opdrachten voor stadions voor het WK in Qatar. Rob Torsing: “Daar hebben we uiteindelijk geen opdrachten aan overgehouden, maar we hebben toen wel een concept voor trainingsvelden bedacht dat we nu op andere plekken verkopen: de Shaded Dome.”
Bescheiden
De energie die ZJA in het project voor Qatar stak, ging dus niet verloren. Dat was één van de redenen om ook in te tekenen op de prijsvraag voor het megalomane stadion in Dubai. Torsing: “Die prijsvraag hebben we niet gewonnen, maar het ontwerp van de uiteindelijke winnaar komt er ook niet. Ze zijn nu wel bezig een wat meer bescheiden stadion te bouwen.”
“Het ontwerp van Dubai Sports Central heeft ons geholpen bij het ontwikkelen van onze visie op moderne stadions”
Juist het feit dat ZJA niet bescheiden hoefde te denken bij het ontwerp van het stadion, maakte de prijsvraag in Dubai interessant. Het architectenbureau was met de competition fee niet uit de kosten, maar de opdracht werd vooral gezien als een investering. “Dat hoort een beetje bij ons vak”, aldus Torsing. “Het ontwerp van dit stadion heeft ons geholpen bij het ontwikkelen van onze visie op moderne stadions, bijvoorbeeld op het gebied van multifunctionaliteit en vervoer.”
Stedelijk weefsel
Hoe ziet het ideale stadion van ZJA eruit? “Belangrijk is vooral dat het meer is dan een stadion op zich. Het moet echt onderdeel uitmaken van het stedelijk weefsel. Stadions die ooit zijn gebouwd voor evenementen blijven daarna vaak grotendeels ongebruikt achter. Wij vinden dat het ook nadien nog een economisch renderende investering moet blijven en dat zoeken we in multifunctionaliteit.”
“De ruimte onder de tribunes in een stadion kun je op allerlei manieren benutten, vervoer is daarbij een belangrijk onderdeel”, vervolgt hij. “Het stadion moet grote bezoekersstromen kunnen verwerken. Met die functie in het achterhoofd kun je van het stadion ook een reguliere vervoershub maken met eens in de zoveel tijd een piek als het stadion vol zit. Voor het ontwerp in Dubai zijn we extreem ver gegaan met allerlei faciliteiten. Daar hebben we bijvoorbeeld een dak gemaakt dat zo dik was dat er een hotel in paste.”
“Stadions worden vaak aan de rand van de stad neergezet als ongenaakbare gebouwen die volledig op zichzelf staan, terwijl ze juist een heleboel functies kunnen vervullen”
Romeinse arena
Bij zijn visie op het ideale stadion laat Torsing zich niet alleen inspireren door toekomstvisioenen, maar minstens zozeer door de klassieke oudheid. “Een mooi historisch voorbeeld vind je in het Italiaanse Lucca. Daar is midden in de stad een plein waar in vroegere tijden de arena was. In de loop der eeuwen zijn mensen de catacomben gaan gebruiken als woonruimte. Het stadion is tegenwoordig verdwenen, maar de structuur is nog altijd zichtbaar.”
Het feit dat die arena in Lucca midden in de stad ligt, maakt het ook interessant. “Stadions worden vaak aan de rand van de stad neergezet als ongenaakbare gebouwen die volledig op zichzelf staan, terwijl ze juist een heleboel functies kunnen vervullen als onderdeel van de stad. Madison Square Garden in New York is daar een mooi voorbeeld van. Het is multifunctioneel, geschikt voor popconcerten en sportwedstrijden, met de ijshockeyers van de New York Rangers en de basketballers van de New York Knicks als vaste bespelers, maar het ligt ook centraal in de stad en vormt met drie of vier metrolijnen en een treinstation ook een wezenlijk onderdeel van het stedelijk vervoersnetwerk.”
“Misschien wordt er over honderd jaar helemaal niet meer gevoetbald. Dan moeten de stadions flexibel genoeg zijn om mee te gaan”
Johan Cruijff Arena
In Nederland noemt Torsing de Johan Cruijff Arena als voorbeeld. “Die groeit langzaam ook die kant op. Het begon ooit midden in een weiland, maar het wordt steeds meer onderdeel van het stadsdeel door alles wat er in de omgeving gebeurt. In de ideale wereld hou je vanaf het begin rekening met alle functies die een stadion kan vervullen.”
Het ideale stadion is ook een stadion dat zich kan aanpassen aan de wensen van nieuwe tijden. “150 jaar geleden wist niemand nog wat voetbal was. Misschien wordt er over honderd jaar helemaal niet meer gevoetbald. Dan moeten die stadions flexibel genoeg zijn om mee te gaan”, zegt Torsing.
Voor meer informatie: Dubai Sports Central en het ideale stadion