door: Marc Hoeben | 5 juli 2018

Liefst vijf organisaties hebben de handen ineengeslagen en promoten een ‘handreiking’ richting gemeenten voor het verhogen en waarborgen van de zwemveiligheid van nieuwkomers in Nederland. Met actief lokaal beleid valt er heel wat te bereiken, is de gedachte, en kan de strijd tegen de verdrinkingsongevallen effectiever worden gevoerd.

Jaarlijks zijn er in Nederland ruim tachtig verdrinkingsongevallen met dodelijke afloop. Met de groeiende instroom van mensen uit niet-Westerse landen is van hen het aandeel daarbij bovendien significant toegenomen. Tussen 1996 en 2015 was het aantal verdronken niet-Westerse mensen twee keer zo hoog als mensen van autochtone afkomst (CBS, 2017). Zo hebben ook mannelijke asielzoekers in asielzoekerscentra een twintig keer hogere kans om te sterven na verdrinking dan Nederlandse mannen (GGD, 2018).

Doelgroep moeilijk te bereiken
De handreiking moet een hulpmiddel zijn om deze cijfers terug te dringen. In april dit jaar zag deze het levenslicht vanuit een samenwerking tussen Pharos, GGD GHOR Nederland en VeiligheidNL. Samen met het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) en de Nationale Raad Zwemveiligheid (NRZ) stimuleren zij het gebruik van de handreiking met daaraan gekoppeld allerlei voorlichtingsmateriaal. Ook willen de vijf organisaties nieuw materiaal ontwikkelen dat aansluit op moderne communicatiemiddelen en specifieke doelgroepen.

“Waar het om gaat”, zegt Evert-Jan Hulshof, directeur van de NRZ, “is dat vanuit onderzoek valt te constateren dat de kans op verdrinking bij sommige groepen groter is dan bij andere. Het is juist onze missie om iedereen zwemveilig te maken. Als je dan ziet dat jonge nieuwkomers een risico lopen, moet je daar wat aan doen. Dat is nog niet zo eenvoudig als ik het nu zeg. Het is soms heel moeilijk om deze groep te bereiken.”

Verkenning
Het initiatief voor de handreiking kwam vanuit het kennisdelingsprogramma Gezondheid Statushouders. Hier weer uit werd VeiligheidNL - een organisatie die zich in veel bredere zin voor de preventie van ongevallen van kinderen en jeugd inzet - gevraagd de handreiking te maken. “We hebben met een eerste verkenning een onderzoek gedaan in een drietal internationale schakelklassen met kinderen in de leeftijd tussen 15 en 19 jaar”, vertelt Mieke Cotterink van VeiligheidNL. “We hebben zowel met hen als met de leerkrachten gesproken en vragen gesteld, om te kijken wat hun kennis was over de risico’s van water en zwemmen, wat ze wel of niet weten, waar ze tegenaan lopen, of ze met Nederlandse kinderen afspraken maakten en hoe dat dan ging. Het was heel belangrijk om feeling te krijgen met de doelgroep en zo te kijken hoe je aansluiting kunt vinden in de voorlichting.”

Die doelgroep laat zich trouwens, weet Cotterink, nog niet zo makkelijk definiëren. “We richten ons op mensen met een niet-Westerse achtergrond, maar daarbinnen zitten natuurlijk enorm veel verschillen. Sommigen hebben al een status en een huis, anderen zitten zonder status in een centrum.”

Gebrekkige basiskennis
De oorzaken voor de verdrinkingsongevallen onder nieuwkomers moeten worden gezocht in een gebrekkige basiskennis. “Sommige dingen zijn minder vanzelfsprekend”, aldus Hulshof. “In Nederland volgt bij zwemmen in open water al snel een waarschuwing voor ouders en kinderen dat het gevaarlijk kan zijn. Die risico’s worden door nieuwkomers niet altijd onderkend. Plus soms heb je te maken met groepsdruk. Dan gaan ze ergens heen, springt iedereen in het water en doen ze dat ook, terwijl ze niet voldoende kunnen zwemmen.”

 “Het bleek ook wel uit de verkenning”, vertelt Cotterink, “dat het hen aan kennis ontbreekt. Met name over het zwemmen in open water. Dat je dan goed moet opletten voor de stroming, dat het water koud kan zijn en wat dat met je doet. Om zulke dingen gaat het dan. Ze realiseren zich ook niet dat Nederlandse kinderen van hun leeftijd allemaal zwemles hebben gehad. Het leuke is wel dat ze heel erg geïnteresseerd zijn en geen afwerende houding hebben, zoals je dat op deze leeftijd bij sommige andere onderwerpen wel eens hebt.”

Samenwerken
Het is typisch menselijk, weet Hulshof uit onderzoek, om de eigen zwemvaardigheid te overschatten en de gevaren juist te onderschatten. “Het is belangrijk om dat tussen de oren te krijgen en dat gaan we nu ook op nieuwe manieren, bijvoorbeeld met vlogs, proberen. Het gaat inmiddels om een viertal vlogs, zegt Cotterink. “Die zullen gaan over zwemmen in een zwembad, over zwemmen in recreatiemeren, over het springen van bruggen en viaducten. We hebben drie jongens van 17 en 18 jaar, uit Eritrea, Somalië en Syrië, hiervoor bereid gevonden.”

Hulshof is er trots op dat verschillende organisaties samenwerken om de zwemveiligheid van deze risicogroep te verhogen. In zijn ogen kan dat een wezenlijk verschil maken. “Er staan allerlei tips en informatie in de handreiking waarmee gemeenten de zwemveiligheid kunnen vergroten. Vervolgens is het natuurlijk wel belangrijk hoe het lokaal wordt ingevuld. De situatie in elke gemeente is weer anders. Maar het is heel belangrijk om beleidsterreinen als integratie, zorg , sport en onderwijs met elkaar te verbinden en dat staat ook in die handreiking.”

Rol voor gemeenten
Met de vlogs, zegt Cotterink, wordt direct via sociale media op de doelgroep gemikt. “Daarnaast is de handreiking meer bedoeld voor de gemeenten. Zij kunnen met voorlichting heel veel bereiken, bijvoorbeeld via ouders die met jonge kinderen het consultatiebureau bezoeken. Bij jongeren kan dat via buurtsportcoaches, vluchtelingenwerk, noem maar op. Wij hebben ook allerlei folders in verschillende talen op onze website - in de handreiking staan alle links die daarnaar verwijzen - en een toolkit voor gemeenten." 

"Daarnaast hebben gemeenten een rol in het verbeteren van de zwemvaardigheid, bijvoorbeeld met het aanbod van de zwemles door dat specifiek op deze groep in te richten. Dat kan bijvoorbeeld door niet gemengd te zwemmen, door soms aanpassingen te doen met zwemkleding of door financiële ondersteuning vanuit fondsen en stichtingen en door nieuwkomers te wijzen op de mogelijkheden die er wat dat betreft zijn.”

Voor meer informatie: Handreiking Zwemveiligheid Nieuwkomers voor gemeenten