door: Leo Aquina | 28 januari 2016
“We worden steeds fitter oud, zestig is het nieuwe vijftig”, zegt Mirjam Pijnappels. “Toch zie je ook aftakeling en er is een enorm verschil tussen individuen. Dat wil ik begrijpen, want bewegen is essentieel om gezond oud worden.” Pijnappels werd per 1 januari jl. benoemd tot hoogleraar Bewegingswetenschappen aan de Vrije Universiteit met als leeropdracht ‘Mobiliteit bij veroudering’. Zij constateert dat steeds meer sportclubs zich ook richten op ouderen. Welke programma’s zijn geschikt? “Ik ben ervan overtuigd dat wandelen alleen niet genoeg is”, aldus Pijnappels. Met Sport Knowhow XL praat zij over haar onderzoek en de mogelijkheden voor ouderen om te sporten en te bewegen.
Waar komt Pijnappels’ interesse voor mobiliteit bij ouderen vandaan? “Sinds mijn studie Biomedische Gezondheidswetenschappen in Nijmegen ben ik al geïnteresseerd in balans. Hoe kunnen wij mensen op twee benen lopen? Dat is uniek en heel ingewikkeld. Bij ziekte en veroudering merk je dat die balanscontrole verstoord kan raken. Ik vind het leuk om met een populatie van ouderen te werken omdat juist daar heel veel winst te behalen valt. Je ziet vaak dat mensen op een bepaalde leeftijd denken dat bewegen niet veel zin meer heeft. Maar juist dan is bewegen essentieel om gezond te blijven en fit oud te worden.”
Promotieonderzoek
Effecten van leeftijd op dagelijks functioneren
Pijnappels deed de afgelopen jaren aan de VU onderzoek naar oorzaken voor vallen bij ouderen. Tijdens haar promotieonderzoek onderzocht zij waarom ouderen mensen vaker vallen als zij struikelen dan jonge mensen. “We weten allemaal dat spieren verzwakken naarmate we ouder worden, dat begint al vanaf je dertigste. Als je dat niet onderhoudt, gaat het alleen maar harder. Bij struikelen en vallen hebben we gekeken wat nou echt beperkende factoren zijn bij het houden van balans. We weten dat reactievermogen afneemt bij ouder worden, maar dat blijkt voor de balans niet veel uit te maken. Als je uitglijdt of struikelt moet je snel kracht genereren. Daarbij gaat het vooral om de power en snelheid van het spieractivatie dan reactievermogen of maximale kracht.”
“Ik onderzoek bewegen op functioneel niveau. Wat is het effect van veroudering op de spieren, de zenuwen, de gewrichten? Hoe verhoudt zich dat tot bewegingen zoals lopen en opstaan?"
Lab tegenover praktijk
‘Mobiliteit bij veroudering’ is een breed begrip. Hoe ziet het onderzoek van Pijnappels eruit? “Enerzijds onderzoek ik bewegen op functioneel niveau. Wat is het effect van veroudering op de spieren, de zenuwen, de gewrichten en hoe verhoudt zich dat tot alledaagse bewegingen zoals lopen en opstaan. Daartoe doen we experimenteel onderzoek in het laboratorium van de afdeling Bewegingswetenschappen aan de VU. Een voorbeeld was mijn promotieonderzoek naar balanshandhaving tijdens struikelen. In het laboratorium heb ik daarvoor jongeren en ouderen laten struikelen en gekeken naar verschillen in balansherstel tussen leeftijdsgroepen. De andere kant van mijn onderzoek richt zich op het meten van beweging en mobiliteit in het dagelijks leven. In het lab meten we vaak wat iemand maximaal kan en dat zegt iets over de mogelijkheden, maar dat wil nog niet zeggen dat iemand die mogelijkheden in het dagelijks leven ook altijd benut. Daarom doen we veel aan activiteitenmonitoring.”
Over- en onderschatting
In de loop van Pijnappels’ onderzoek kwam relatie tussen beweging en cognitie ook steeds meer in beeld. “We zijn onlangs gefuseerd met de afdeling psychologie en pedagogiek, met onder anderen Erik Scherder, die ook constateert dat bewegen een positief effect heeft op cognitie.” Pijnappels kijkt ook andersom naar de relatie tussen bewegen en het brein.
"Sommige mensen onderschatten zichzelf en sommige mensen overschatten zichzelf, waardoor ze ofwel veel risico’s nemen ofwel angstig en inactief worden"
“Mensen blijken niet goed in te kunnen schatten wat hun eigen fysieke capaciteiten zijn. Sommige mensen onderschatten zichzelf en sommige mensen overschatten zichzelf, waardoor ze ofwel veel risico’s nemen ofwel angstig en inactief worden. We doen nu onderzoek om die types te identificeren en te kijken of deze over- en onderschatters een groter risico hebben op vallen of fysieke achteruitgang. Dit doen we door zowel het gedrag in het lab als in het dagelijks leven te meten.
In het lab laten we mensen op een loopband lopen en projecteren we een balkje met de vraag of zij denken erover heen te kunnen lopen. Dat balkje maken we steeds smaller. Vervolgens meten we of hun eigen inschatting correct was met wat ze daadwerkelijk kunnen; maken ze veel fouten of zijn ze te voorzichtig? Bovendien meten we het bewegingsgedrag in het dagelijks leven. De een kan bijvoorbeeld nog heel stabiel bewegen, maar is heel inactief, terwijl een ander instabiliteit vertoont in een heel actief bewegingspatroon. Dus naast de daadwerkelijke capaciteiten zoals stabiliteit kan een verkeerde zelfinschatting ook van invloed zijn op het valgedrag. Iemand kan misschien goed bewegen, maar als hij zichzelf structureel overschat, gaat het toch vaak mis."
Disseminatie en valorisatie
Professor Jaap van Dieën (afdeling Bewegingswetenschappen van de VU) prees Pijnappels niet alleen om haar onderzoek, maar ook vanwege haar inzet in de disseminatie en valorisatie hiervan. Pijnappels: “Naast het vergaren van kennis vind ik het belangrijk dat het uitgedragen wordt. We zijn meer gaan samenwerken met bedrijven om kennis om te zetten in de praktijk en als wetenschapper geef ik ook lezingen en gastcolleges bij fysiotherapeuten en zorgverleners in de ouderenzorg.”
Een van de bedrijven waar Pijnappels mee samenwerkt ontwikkelt software om het dagelijks bewegen in kaart te brengen. “Dan moet je denken aan bijvoorbeeld een versnellingsmeter die mensen bij zich dragen. Vroeger was zoiets heel ingewikkeld, maar tegenwoordig kun je vaak gebruik maken van de mobiele telefoon die mensen toch al bij zich hebben. Met apps kunnen we beweging monitoren, maar ook stimuleren. In dat kader gaan werken we ook mee aan een Europees project om een platform op te zetten, niet alleen om beweging te stimuleren maar echt om leefstijl te veranderen.”
Valtechniektrainingen voor ouderen in sportscholen
Pijnappels spreekt ook veel met sportorganisaties, bonden en clubs over beweging voor ouderen. “Ik heb bijvoorbeeld met mensen van de judobond gesproken over mobiliteitstrainingen en valtechniektrainingen voor ouderen in hun sportscholen. Er zijn veel trainingen specifiek voor ouderen, maar lang niet alle zijn effectief in termen van valpreventie en beweegstimulatie. Het een is bovendien in strijd met het ander. Zo wordt de kans op vallen vergroot door alleen maar wandelen te bevorderen. Je moet echt kijken wat iemand specifiek nodig heeft. Iemand die wandelt en veel valt, moet misschien wat specifieke aan krachttraining doen. Dat moet je weer doen onder begeleiding van een sportexpert.”
Pijnappels blijft zich ook als hoogleraar breed inzetten, niet alleen om meer kennis over beweging bij ouderen te vergaren, maar ook om beweging bij ouderen te stimuleren. “Ik houd van de combinatie van verschillende benaderingen en hoop dat mijn onderzoek zal bijdragen aan de mobiliteit en gezondheid van ouderen”, zegt ze.
Voor meer informatie: klik hier