door: Jan Raateland & Ryan Spencer

In maart adviseerde de Sportraad Amsterdam over de 'Toekomst van amateurvoetbal in Amsterdam'. Begin april gaf de nieuwe vice-voorzitter KNVB Amateurvoetbal, Pier Eringa zijn visie op sportverenigingen. Beiden verschillen in visie en aanpak. De Sportraad pleit voor een collectief managementmodel vanuit gemeenten en de KNVB. Eringa meent daarentegen dat we managementmodellen moeten vermijden. Hij vindt dat deze tijd vraagt om 'kader en bestuurders die goed luisteren en veranderingen initiëren'. Daar sluiten wij ons bij aan.

Evenals Eringa vinden wij dat voor een goede toekomst van de sport ondernemende types nodig zijn: ‘mensen die risico's durven te nemen en iets nieuws uitproberen. Maar met respect voor het verleden. Dit betekent: de betrokkenheid van leden waarborgen. Want daar doen we het voor.‘ Die betrokkenheid van leden is en blijft bepalend voor de toekomst en bestaansrecht van onze sportverenigingen. De analyse van de Sportraad Amsterdam is helder. Wij vinden en zien ook dat steeds meer verenigingen moeite hebben zich goed te organiseren. Alleen verenigingen met een goede interne organisatie kunnen structureel een optimaal sportief en maatschappelijk rendement halen.

Aanbodgericht of vraaggericht?
Zonder overigens alle ins en outs van de aanpak van de Sportraad Amsterdam te kennen, hebben wij wel een aantal vragen. Is de voorgestelde aanpak aanbodgericht of vraaggericht? Maak je voetbalverenigingen niet (te) afhankelijk van overheidsgeld? En hoe duurzaam is het resultaat?

Wat betreft die afhankelijkheid: het kan in de praktijk voor een gemeente - net als voor de KNVB - lastig zijn om voetbalverenigingen te ondersteunen. Ze hebben beiden namelijk ook andere belangen. Belangen die soms zelfs tot sancties of boetes aan diezelfde vereniging leiden. Ook de politieke afhankelijkheid van beschikbaarheid van geldstromen lijkt ons een aandachtspunt. Wij hebben zelf inmiddels enige ervaring met een andere aanpak die bestuurlijke kracht vanuit de vereniging voorstaat en die wellicht daarom een duurzamer rendement oplevert. In onze ervaring tot op heden, kunnen beide aanpakken overigens complementair zijn.

Bezuinigingen
Naast veel sportverenigingen verkeert ook een derde van de sportbonden momenteel in zwaar weer. Ze lijden verlies, zowel in ledental als financieel (Bron: Volkskrant, 27 maart 2015). Bij de meeste sportbonden is de laatste jaren bezuinigd op het aantal verenigingsondersteuners. Gemiddeld was en is er per sportvereniging niet meer dan vijf uur per jaar beschikbaar voor advies en informatieverstrekking. En sportverenigingen die echt in de problemen zitten, hebben meer nodig dan alleen adviezen. Nieuwe tijden met nieuwe vraagstukken vragen om een nieuwe aanpak.

Naast minder geld voor de sportbonden is er op lokaal gebied sprake van een terugtredende overheid waardoor er minder geld beschikbaar is voor onder andere de sport. Tegelijkertijd doet diezelfde overheid juist een groter appèl op sportverenigingen. Zo dienen verenigingen ondernemender te zijn, een veilig sportklimaat te bieden en in te spelen op de bijna collectieve overgewicht van de jeugd om maar een aantal zaken te noemen. Dat toenemende appèl staat op gespannen voet met de beschikbare mensen en middelen. Een spanningsveld als voorbode van een nieuwe tijd?

Verzuilde samenleving
Sportverenigingen zijn ooit ontstaan vanuit de zuilenmaatschappij. Honderd duizenden vrijwilligers, vanuit verschillende stromingen, bouwden in meer dan een eeuw aan de sportinfrastructuur. Het maatschappelijk nut van de sportvereniging was er al bij de oprichting. En nu, ruim een eeuw later, is dit toegenomen. Logisch dat de overheid, als belanghebbende de Nederlandse sportverenigingscultuur overeind wil houden. De kracht van de 27.000 sportverenigingen in Nederland zijn de leden, vooral de kaderleden en bestuurders. Zij zijn van oudsher de oprichters en cultuurbewakers van
sportverenigingen.

Onze verzorgingsstaat ontwikkelt zich inmiddels met vallen en opstaan tot een participatiesamenleving. Dat is nieuw voor onze samenleving anno 2015. Op het gebied van zorg, welzijn, onderwijs en sport ontstaan dan ook tal van nieuwe initiatieven van burgers. De aanpak van stichting ONS die wij hebben opgericht - een stichting die mensen en maatschappelijke organisaties met elkaar verbindt - kan als een zodanig initiatief worden aangemerkt. Een aanpak die duurzaam en procesgericht is en ondersteund en bewaakt wordt door een procesbegeleider, die als belangrijkste doel heeft 'de eigen kracht van de vereniging te ontdekken, benutten en uitbouwen'. Kenmerken van deze aanpak zijn: Vraaggericht, Verbindend en Resultaatgericht. Bewustwording en eigen inzicht van de sportvereniging zijn de eerste stappen in het proces.

Procesbegeleider
Cruciaal in onze aanpak is de inzet van een procesbegeleider; de belangrijkste taak van hem of haar is de continuïteit van het proces te bewaken: te voorkomen dat de alom aanwezige ‘waan van de dag’ problematiek het proces niet frustreert. Wij menen dat die procesbegeleiders mensen moeten zijn die zich maatschappelijk verantwoordelijk voelen, tegen een stootje kunnen en die beschikken over inzicht in processen. Het zijn bovenal mensen die willen bijdragen aan iets groters dan het eigen belang.

Die mensen zijn er! In de twee jaar dat wij als stichting ONS actief zijn hebben wij met veel mensen, organisaties en bedrijven contact gelegd. Uit de gesprekken bleek ons dat mensen, wanneer je hen dit vraagt, bereid zijn om zich tijdelijk in te zetten voor een maatschappelijke organisatie. Ze zijn nog werkend en naast hun werk bereid om een paar uur per maand te helpen, mensen between two jobs, mensen die voor langere tijd geen werk meer hebben of mensen die (bijna) tot de grijze golf behoren en nog actief en betrokken genoeg zijn om hun ervaring, kennis en of netwerk te delen. Deze groep van maatschappelijk betrokken mensen vertegenwoordigen een geweldig maatschappelijke waarde, die de sportverenigingen de kwaliteitsimpuls kan verschaffen die hard nodig is.

Sportvereniging 2.0
Er is dus toekomst voor de sportverenigingen in Nederland, maar dan wel een nieuw type sportvereniging. Daar mag een label op geplakt worden: de 'sportvereniging 2.0' of 'de nieuwe sportvereniging'. Welk label dan ook, daarin ligt niet de verandering. Wat is en zal blijven, is die bron waaruit zo’n honderd jaar geleden maatschappelijk betrokken mensen het initiatief namen om samen iets sportiefs te ondernemen.

Het woord vrijwilliger bestond toen nog niet. Misschien doen we er goed aan om het woord vrijwilliger langzaam te laten verdampen. Gewoon aan elkaar vragen: ‘wil je mij helpen’ of ‘doe je mee?’. Dat past dan weer geheel in het perspectief dat door trendwatchers wordt geschetst: Een samenleving waarin samenwerking ervaren wordt als een vorm van wederzijds belonen, waarin waarde wordt gecreëerd zonder geld: wederkerigheid. En daar waar mensen betekenis met elkaar uitwisselen en een gezamenlijk doel delen, leidt dit tot een exponentiele veranderkracht!

Jan Raateland en Ryan Spencer zijn de initiatiefnemers van stichting ONS, een stichting die mensen & maatschappelijke organisaties verbindt.