door: Ivo van Hilvoorde, Jeroen Koekoek & Jaap Kleinpaste
In zijn boek 'Digitale Dementie. Hoe wij ons verstand kapot maken' (2013) betoogt Manfred Spitzer dat digitale media ons dik, dom, agressief, eenzaam, ziek en ongelukkig maken. Op die conclusie valt wel wat af te dingen. De kritische blik op het gebruik van digitale technologie in het onderwijs is desondanks een welkom geluid te midden van de vele – en niet zelden blinde of commercieel gemotiveerde - oproepen tot ‘digitale innovatie’. Wat op het eerste oog innovatief lijkt (zoals het gebruik van tablets in het onderwijs) kan bij nader inzien een uiting van een verouderde ideologie blijken te zijn. Niet zelden gaan pleidooien voor het gebruik van tablets in het onderwijs vergezeld van de - voor het onderwijs destructief gebleken - gedachte dat de leraar slechts een ‘begeleider’ is, die de leerling met behulp van nieuwe media ‘coacht’ in de eigen zoektocht naar kennis.
Hoe kritisch men deze ontwikkeling ook wil beschouwen, feit is wel dat digitale technologie inmiddels grote invloed uitoefent op het spel-, sport- en beweeggedrag van mensen. Bij nieuwe generaties beginnen de grenzen tussen ‘offline’ en ‘online’ sport te vervagen. Het gebruik van tablets, apps, videofeedback, (serious) games en YouTube gaat mede bepalen hoe kinderen (voor het eerst) in aanraking komen met sport, hoe ze hun ‘sportidentiteit’ vormgeven, hoe bewegingen worden aangeleerd of hoe kinderen hun eigen bewegingen interpreteren en vergelijken op basis van videobeelden.
De discussie over digitalisering binnen het bewegingsonderwijs is op een aantal punten onvergelijkbaar met de discussie over het gebruik van digitale middelen bij andere leervakken. Dat heeft onder meer te maken met het gegeven dat het gaat om onderwijs in bewegen, waarbij de leerprocessen voor de medeleerlingen en leerkracht grotendeels zichtbaar zijn. Digitalisering maakt het mogelijk om die zichtbaarheid te benutten in het leerproces. De vraag is echter: hoe? En wanneer? En door wie?
Hoe moet het bewegingsonderwijs omgaan met de technologische mogelijkheden die zich aanbieden? Wat kunnen bewegingsonderwijs en de sportwereld van elkaar leren als het gaat om digitale innovaties? Je mag niet van iedere gymleraar verwachten dat hij of zij een innovator of early adopter is. De onderwijscontext is eenvoudigweg te complex, en de meerwaarde van de technologie voor een deel nog te onbekend om blind te omarmen. Toch oefent een groeiend arsenaal aan hard- en software al invloed uit op verschillende functies en taken van trainers en leerkrachten in sport en bewegen, zoals administreren, registreren, corrigeren, stimuleren, (helpen) focussen en analyseren. Deze ontwikkeling roept tal van praktijkgerichte en wetenschappelijke vragen op, die niet alleen van belang zijn binnen de context van het onderwijs, maar ook voor trainers en coaches die (willen gaan) werken met digitale technologie.
Wat betekent digitalisering voor het spelgedrag van kinderen? Wat betekent het voor de docent, voor de didactiek en voor het leerplan? Wat zien kinderen eigenlijk, als ze een bewegingsuitvoering terugkijken? Wat kan als bewegingsvoorbeeld worden gebruikt? Wat voor typen (video)feedback zijn er? Hoe kunnen video-observaties en tagpanels ingezet worden om leerlingen beter (tactisch) te leren spelen en het beslisgedrag van spelers te verbeteren? Kunnen digitale instructievideo’s invloed uitoefenen op de autonomie en zelfsturing van leerlingen? Kunnen sportgames ook het ‘offline’ sportgedrag beïnvloeden?
Wat zijn de argumenten om e-sport wel of niet (officieel) als sport te erkennen? Kan e-sport ook ‘echte sport’ worden? En zo ja, waarom zouden e-sport en gaming dan ook geen plek verdienen binnen het (bewegings)onderwijs? Hoe kan kennis van technologie verbonden worden met de kerndoelen van het bewegingsonderwijs? Is het meten van allerlei waarden en biomedische parameters (onder de noemer quantified self) wel in overeenstemming te brengen met een kerndoel als ‘bewegen beleven’? Waarom is de ene docent een early adopter en aarzelt de andere docent om gebruik te gaan maken van digitale technologie?
Bovenstaande vragen staan centraal tijdens het aankomend congres 'Van tikken naar taggen. Digitalisering van bewegingsonderwijs en sport’ (Zwolle, 22 januari). De keynote spreker is prof. Diane Ste-Marie (hoofd School of Human Kinetics, Universiteit van Ottawa). Ze heeft een internationale reputatie verworven met haar publicaties over observerend leren en hoe dat bijdraagt aan het motorisch leerproces bij kinderen. Haar onderzoek laat zien hoe kinderen kunnen profiteren van het terugkijken van hun eigen oefeningen. Daarbij gebruikt ze de nieuwste digitale mogelijkheden, zoals feedforward modellering, waarbij de leerling zichzelf ziet acteren op een niveau dat zij of hij nog niet heeft bereikt.
Daarnaast kunnen de bezoekers een keuze maken uit vijftien workshops, die worden gegeven door praktijkmensen en wetenschappers die voorop lopen in deze ontwikkeling. De bezoeker krijgt zicht op de meest actuele ontwikkelingen en ontvangt een boek (uitgegeven door …daM uitgeverij in de reeks Sport en kennis) waarin voor een breed lezerspubliek inzicht wordt gegeven in het brede palet aan digitale mogelijkheden en toepassingen binnen het bewegingsonderwijs en de sport. Het boek zal worden aangeboden aan Peter Blangé, die veel kennis en ervaring heeft als het gaat om ICT-toepassingen in de sport.
We hopen met dit congres en boek een bijdrage te leveren aan een professionele blik op innovaties en aan een vruchtbare verbinding van didactische, pedagogische en technologische kennis. Er is in ieder geval veel belangstelling voor dit type vragen, getuige ook de inmiddels meer dan 250 inschrijvingen voor het congres. Maar er zijn nog enkele plaatsen beschikbaar (eventueel hier aanmelden).
Ivo van Hilvoorde is lector ‘Bewegen, School & Sport’ (Windesheim/VU). Jeroen Koekoek en Jaap Kleinpaste zijn werkzaam op de Calo (Windesheim) en als onderzoekers verbonden aan het project ‘Digitalisering in de gymles’.